Aksiyadorlik jamiyatlarining korporativ moliyaviy strategiyasi va ularning moliyaviy holati tahlili
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Keywords:
financial strategy, marketing, corporation, consumers, corporate environment, corporate management, investors, investment activities, banking, SWOT, finance "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848 May 2023 / Volume 4 Issue 5 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 1417 KIRISH Ma’lumki, bozor munosabatlari sharoitida har bir xo’jalik yurituvchi subyekt, xususan, aksiyadorlik jamiyatlari ham kuchli raqobat sharoitiga moslashishi, bozorda o’z o’rnigi ega bo’lishi va uzoq yillar mobaynida samarali faoliyat yuritishi uchun uzoqni ko’zlangan va tashqi vositalar oʻzgaruvchanligi sharoitida uzoq muddatli moliyaviy maqsadlarni shakllantirish, ular muvaffaqiyatini ta’minlashning eng samarali yoʻllarini tanlash, moliyaviy resurslarni shakllantirish va ulardan foydalanish yoʻnalishlarini samarali tashkil etish yoʻlida moliyaviy faoliyat va moliyaviy munosabatlarni rivojlantirishning barcha asosiy yoʻnalishlarini belgilab olishi zarur. bugungi kunda iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda, ayniqsa, sanoat sohasida mulkchilikning bunday shakli muhim o’rin tutadi. Korxonalar faoliyati davomida moliyaviy munosabatlarning to’g‘ri tashkil etilishi qo’yilgan maqsadga erishishda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Shundan kelib chiqqan holda asosiy e’tiborni korxonalar moliyasini boshqarishni to’g‘ri tashkil etishga qaratish maqsadga muvofiq. Korporativ moliyani boshqarishni to’g‘ri tashkil etish esa bevosita korporativ moliyaviy strategiyaga bog‘liq. Aynan shu xususiyati bilan korporativ moliyaviy strategiyaning o’rni muhim ahamiyat kasb etadi. Korporativ koliyaviy strategiya iqtisodiy faoliyat sub’ektlarning kelajakdagi faoliyat barqarorligi ta’minlab beradi. Shuningdek, ham makro darajada ham mikro amalga oshiriladigan istalgan masala ijobiy hal bo’lishi uchun oldindan strategik rejalar ishlab chiqish va ularni samarali amalga oshirish zarur. Respublikamizda korporativ tuzilmalarning eng keng tarqalgan turlaridan biri sifatida aksiyadorlik jamiyatlari keltiradigan bo’lsak, 2017-yil 1-yanvar holatiga respublikamizda faoliyat ko’rsatayotgan aksiyadorlik jamiyatlari soni 659 tani tashkil etgan bo’lsa, keying yillarda ularning soni 613 gacha qisqargan bo’lib, buning sababi sifatida aksiyadorlik jamiyatlari soni pasayishiga qo’yilgan talablar yuqoriligini ko’rsatish mumkin. Shuningdek samarasiz ishlayotgan aksiyadorlik jamiyatlarining tugatilayotganligi bilan izohlashimiz mumkin.. ADABIYOTLAR TAHLILI VA TADQIQOT METODOLOGIYASI O’zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asosiy negizini mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtrish tashkil etadi. Aksiyadorlik jamiyatlari bugungi kunda mamlakat iqtisodiyotining ko’plab sohalarida etakchi mavqeni egallagani holda, keng tarqalgan, boshqaruv, kuzatuv va ijro organlari orqali korporativ munosabatlarga faol kirishadigan yuridik shaxslar hisoblanadi. Aksiyadorlik jamiyatlari dastlab XVII asrda Evropada dengiz orqali savdo-sotiq sohasida faoliyat yuritgan mulkdorlar o’rtasida tashkil etilgan. Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatiga doir huquqiy normalar ilk bor 1808-yilda Fransiya savdo kodeksida belgilangan. Mazkur faoliyatning qonuniy negiziga ko’ra mamlakatimizda bunday jamiyat "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848 May 2023 / Volume 4 Issue 5 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 1418 yuridik shaxsni ta‟sis etish yoki qayta tashkil etish (qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin. Jamiyatni ta‟sis etish yo’li bilan tashkil etish muassislarning qaroriga ko’ra amalga oshiriladi. 1 Aksiyadorlik jamiyat yuridik shaxsni ta‟sis etish yoki qayta tashkil etish (qo‘shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin. Jamiyatni ta‟sis etish to’g’risidagi qaror ta‟sis yig‘ilishi tomonidan qabul qilinadi. Jamiyat bir muassis tomonidan ta‟sis etilgan taqdirda jamiyatni ta’sis etish haqidagi qaror shu muassis tomonidan yakka tartibda qabul qilinadi. Jamiyatning muassislari uni tashkil etish to‘g‘risida o’zaro ta‟sis shartnomasini tuzadilar, shartnomada ularning jamiyatni ta‟sis etishga doir birgalikdagi faoliyatni amalga oshirish tartibi, jamiyat ustav fondining (ustav kapitalining) miqdori, muassislar o’rtasida joylashtirilishi lozim bo’lgan aksiyalarning turlari, ular uchun to’lanadigan haqning miqdori va uni to’lash tartibi, muassislarning jamiyatni tashkil etishga doir huquq va majburiyatlari belgilanadi. Jamiyatni ta‟sis etish to’g‘risidagi qaror muassislarning ovoz berish natijalarini hamda jamiyatni ta‟sis etish, uning ustavini tasdiqlash, jamiyatning boshqaruv organlarini shakllantirish masalalari yuzasidan muassislar qabul qilgan qarorlarni aks ettirishi kerak. Jamiyatni ta‟sis etish, uning ustavini tasdiqlash to’g‘risidagi va muassis tomonidan jamiyatning aksiyalari haqini to’lash uchun kiritilayotgan qimmatli qog‘ozlarning, o’zga mulkiy huquqlarning yoki pulda ifodalanadigan bahoga ega bo‘lgan boshqa huquqlarning pulda ifodalangan bahosini tasdiqlash haqidagi qarorlar muassislar tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi. Chet ellik investorlar ishtirokidagi jamiyatni tashkil etish O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Davlat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati etib o‘zgartirilayotganda aksiyadorlik jamiyatini ta‟sis etish to‘g‘risidagi qaror davlat mulkini tasarruf etishga vakolatli organ tomonidan qabul qilinadi. Jamiyat muassislari va aksiyadorlarining soni cheklanmaydi. Jamiyatni tashkil etish to‘g‘risidagi ta‟sis shartnomasini imzolagan yuridik va jismoniy shaxslar jamiyatning muassislari (muassisi) deb e‟tirof etiladi. Agar qonunda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorida boshqacha qoida belgilanmagan bo’lsa, davlat organlari jamiyatning muassislari (aksiyadorlari) bo’lishi mumkin emas. 2 Ushbu masalalarni hal etish uchun aksiyadorlik jamiyatida tavakkalchilik darajasini nazorat qilishda kuzatuv kengashining ahamiyati bayon etilgan qoidalarni, korporativ boshqaruv darajasini baholash mezonlarini, korporativ boshqaruvni 1 O’zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarni himoya qilish to’g’risida”qonun. 2–bob, 9- modda. -Т.26.04.1996 2 O’zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarni himoya qilish to’g’risida”qonun. 2–bob, 9- modda. -Т.26.04.1996 "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848 May 2023 / Volume 4 Issue 5 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 1419 samarali olib borishga qaratilgan ichki hujjatlarni hamda korporativ boshqaruv tizimida tanglik vaziyatlari vujudga kelganda ko’riladigan chora-tadbirlar taktikasini ishlab chiqish va tartibga solish talab etiladi. Bu borada aksiyadorlik jamiyatlarini qayta tashkil etishda ularning joylashtirilish usullaridan samarali foydalanishni yuzaga keltiradi (1-chizma). Ta’kidlab o’tish kerakki, korporatsiya tushunchasi hozirgi sharoitlarda yana bir o’ziga xos jihatni kasb etmoqda. Undagi bir nechta yuridik shaxslar tomonidan tashkil etilgan xo’jalik subyektini belgilash uchun foydalanilib, ularning har birini boshqa mulkiy munosabatlar, birgalikda biznes yuritish, umumiy maqsadlar va manfaatlar, umumiy tashkiliy struktura bilan bog‘liq mustaqil iqtisodiy subyekt sifatida ko’rib chiqish mumkin. Tadbirkorlik korporatsiyalari foyda olish uchun yaratiladi. Bular jumlasiga quyidagilar kiradi: - AQShda korporatsiyalar faqat aksiyadorlik kapitali asosida tuziladi; 1-rasm. Aksiyadorlik jamiyatini qayta tashkil qilishdagi joylashtirish usullari 3 - AQShda korporatsiyalar faqat aksiyadorlik kapitali asosida tuziladi; - Yevropada ma’suliyati cheklangan jamiyat, shirkatlar, kooperativlar, ochiq aksioner jamiyatlari, yopiq aksionerlik jamiyatlari. Tadbirkorlik korporatsiyasi sifatida quyidagilar bo’lishi mumkin: - alohida tijorat tashkiloti; - integratsiyalangan korporativ tuzilma (konsern, xolding va boshqalar). TAHLIL VA NATIJALAR Istiqbolli moliyaviy tahlil asosida moliyaviy rejalashtirish amalga oshirilganda asosiy jihat sifatida xo‘jalik sub’ekti faoliyat yuritayotgan biznes muhiti maydonga chiqadi. O‘z navbatida biznes muhiti xo‘jalik sub’ekti moliyaviy-xo‘jalik faoliyatiga ta’sir etuvchi shart-sharoitlar va turli ichki hamda tashqi omillar tizimini qamrab oladi. Iqtisodchi olim M.Porterning “Raqobatni besh kuchi” modeli ham tashqi muhit tahliliga qaratiladi. Dissertatsiya ishimizda tadqiq etilayotgan “Qo‘qon mexanika 3 Matnga muvofiq muallif tomonidan tuzildi. "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848 May 2023 / Volume 4 Issue 5 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 1420 zavodi” aktsiyadorlik jamiyati misolida tashqi moliyaviy muhit tahlilini M.Porterning “Raqobatni besh kuchi” modelidan foydalangan holda amalga oshiramiz. Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|