Algoritmning asosiy xossalari

1.Algoritmning so‘zlar orqali ifodalanishi. Bu usulda ijrochi uchun beriladigan har bir ko‘rsatma jumlalar, so‘zlar orqali buyruq shaklida beriladi.
2. Algoritmning formulalar bilan berilish usulidan matematika, fizika, kimyo kabi aniq fanlardagi formulalarni o‘rganishda foydalaniladi. Bu usulni ba’zan analitik ifodalash deyiladi.
3. Algoritmlarning grafik shaklida tasvirlanishida algoritmlar maxsus geometrik figuralar yordamida tasvirlanadi va bu grafik ko‘rinishi blok-sxema deyiladi.

Algoritmning uch turini oddiy misollarda kurib chikaylik. Chizikli algoritmga misollar. 1-misol. “x” ning har qanday qiymati uchun y=(Ax+V) (Sx-D) formula buyicha “y” ning qiymatlari xisoblansin. Bu masalani echish uchun quyidagi amallar ketma-ketligini, ya’ni shu masalaning algoritmini tuzamiz. 1. A ni “x”ga ko’paytirib, natija RI bilan belgilansin. 2. RI ni V ga qo’shib, natija R2 bilan belgilansin. 3. S ni “x” ga ko’paytirib, natija R3 bilan belgilansin. 4. R3 dan D ni ayirib, natija R4 bilan belgilansin. 5. R2 ni R4 ga ko’paytirib, natija “y” ning qiymati deb xisoblansin. Bu algoritmni tuzishda ishtirok etgan so’zlarni faqat uzimiz tushinamiz, uni shu xolda mashinaga kiritib bo’lmaydi. EXM bu masalani bajara olishi uchun yuqoridagi algoritmni EXM ishlashi uchun tushunarli bo’lgan tilda yozish kerak. EXM da ishlash uchun tushunarli tarzda yozilgan algoritm - dasturlash tili yoki algoritmik til deb ataladi. Xozirgi kunda ko’pgina turli algoritmik tillar mavjud. Bo’lardan eng ko’p qo’llaniladigani “FORTRAN“, “ALGOL“, “PASKAL“, “BEYSIK“, “ADA“, “SI“, “LOGO“,” LISP“ lardir. Demak algoritm – qurilayotgan masalani echishga olib keladigan buyruqlar yoki komandalar ketma-ketligini uzimiz tushinadigan tilda aniq va to’g’ri tartibda tuzishdan iborat ekan. 2-misol. U=5x2 -(16x-4). (Bu misolning algoritmini studentlar mustaqil tuzsin). Tarmoqlangan algoritmga misollar. Agar algoritm buyruqlari tarkibida tarmoqlanish komandasi uchrasa bunday algoritm tarmoqlangan algoritm deyiladi. Tarmoqlanish komandasini yozilishi quyidagicha: Agar bo’lsa U xolda seriya 1 Aksxolda seriya2 Xal buldi Agar shart bajarilsa u xolda seriya1 bajariladi,aks xolda seriya2 Bajariladi.Shartlarni ezishda munosabat belgilaridan foydalaniladi: <,<=,>,>=,=,<>. -misol. Ikkita “m“ va “p“ natural sonlari uchun eng katta umumiy buluvchi topilsin. Bu masalani echishning, m > p bo’lsa, m va p sonlarning eng katta umumiy buluvchisi ( t-p ) va p sonlarnikidek bo’lishiga asoslangan algoritmini tuzamiz: 1. Agar sonlar teng bo’lsa, ulardan istaganini javob o’rnida olinsin, aks xolda algoritmni bajarish davom ettirilsin . 2. Sonlardan kattasi aniqlansin. 3. Katta son, kattasining kichigidan farqi bilan almashtirilsin. 4. Algoritm boshidan boshlansin. Tsiklik algoritmga misollar. Algoritm buyruqlari ichida takrorlash buyrugi kelsa bunday algoritm tsiklik algoritm deyiladi.Tsiklik algoritmlarni ezishda Parametrli takrorlash buyrugidan foydalaniladi.Bu buyruqni yozilishi quyidagicha: X=A dan V gacha N qadam TsB Seriyalar KTs Buerda takrorlash buyrugi ko’p marta bajariladi to X ni qiymati V dan oshgo’nga kadar.Har safar A ning qiymatiga N ni qiymati qo’shilib xisoblanadi.Agar N=+1 bo’lsa qadam yozilmaydi,boshqa xollarda qadam yoziladi.Agar N ning qiymati manfiy bo’lsa,tsikl kamayuvchi bo’ladi. 1-misol. X ning –25,-24,...........24,25 qiymatlari uchun u=2*x2 -1 funktsiyaning qiymatlar jadvalini tuzish algoritmini yozing. Algoritm: 1. X ga – 25 qiymat berilsin. 1. U=2*x2 -1 qiymat xisoblansin. 2. U ning qiymati jadvalga yozilsin. 3. X ning qiymati 1 ga orttirilsin ( qo’shilsin). 4. Agar x 25 bo’lsa, u xolda 2punktga utilsin, aks xolda navbatdagi ko’rsatmaga utilsin. 5. Jarayon to’xtatilsin.

Algoritmning asosiy xossalari haqida quyidagilarni takidlash mumkin: 1-xossa. Diskretlilik, yani algoritmni chekli sondagi oddiy korsatmalar ketma- ketligi shaklida ifodalash mumkin. 2-xossa. Tushunarlilik, yani ijrochiga tavsiya etilayotgan korsatmalar uning uchun tushunarli bolishi shart, aks holda ijrochi oddiy amalni ham bajara olmay qolishi mumkin. Har bir ijrochining bajara olishi mumkin bolgan korsatmalar tizimi mavjud. 3-xossa. Aniqlik, yani ijrochiga berilayotgan korsatmalar aniq mazmunda bolishi lozim hamda faqat algoritmda korsatilgan tartibda bajarilishi shart. 4-xossa. Ommaviylik, yani har bir algoritm mazmuniga kora bir turdagi masalalarning barchasi uchun yaroqli bolishi lozim. Masalan, ikki oddiy kasr umumiy maxrajini topish algoritmi har qanday kasrlar umumiy maxrajini topish uchun ishlatiladi. 5-xossa. Natijaviylik, yani har bir algoritm chekli sondagi qadamlardan song albatta natija berishi lozim. Algoritmning asosiy xossalari haqida quyidagilarni takidlash mumkin: 1-xossa. Diskretlilik, yani algoritmni chekli sondagi oddiy korsatmalar ketma- ketligi shaklida ifodalash mumkin. 2-xossa. Tushunarlilik, yani ijrochiga tavsiya etilayotgan korsatmalar uning uchun tushunarli bolishi shart, aks holda ijrochi oddiy amalni ham bajara olmay qolishi mumkin. Har bir ijrochining bajara olishi mumkin bolgan korsatmalar tizimi mavjud. 3-xossa. Aniqlik, yani ijrochiga berilayotgan korsatmalar aniq mazmunda bolishi lozim hamda faqat algoritmda korsatilgan tartibda bajarilishi shart. 4-xossa. Ommaviylik, yani har bir algoritm mazmuniga kora bir turdagi masalalarning barchasi uchun yaroqli bolishi lozim. Masalan, ikki oddiy kasr umumiy maxrajini topish algoritmi har qanday kasrlar umumiy maxrajini topish uchun ishlatiladi. 5-xossa. Natijaviylik, yani har bir algoritm chekli sondagi qadamlardan song albatta natija berishi lozim.albatta natija berishi lozimalbatta natija berishi lozim Algoritmlar berilishi va ifodalanishiga qarab: chiziqli, tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi turlarga bolinadi. Algoritmning turlari bilan tanishtirganda, avvalo hyech qanday shart tekshirilmaydigan va tartib bilan faqat ketma-ket bajariladigan jarayonlarni ifodalaydigan chiziqli algoritmlar aytib otiladi. Chiziqli algoritmlarva takrorlanuvchi turlari bilan tanishtirgandajarayonlarni ifodalaydigan algoritmlar algoritmlar Chiziqli algoritmlar algoritmlarning eng sodda va oddiy korinishi hisoblanadi. Unda bajariladigan amallar ham buyruqlar ham qanday tartibda berilgan bolsa shunday tartibda ketma- ket bajariladi, yani hech qanday shart tekshirilmasdan chiziqli algoritmlarda buyruqlar ketma- ket tartib bilan bajariladi. Chiziqli algoritmlarni quyidagi korinishda ifodalash mumkin.tartibda ketma- ket bajariladi.Takrorlanuvchi va murakkab jarayonlar uchun algoritmlar tuzish. Takrorlanuvchi algoritmlar. Shunday hisoblash jarayonlari mavjud boladiki, bunda uning ayrim bolaklarini bir necha marta takroran hisoblashga togri keladi. Bunday jarayonlar uchun algoritmlar tuzishda takrorlanuvchi algoritmlardan foydalaniladi. Hisoblash jarayonining kop marta takrorlanadigan qismi ichki sikl tanasi (jismi) deb yuritiladi. Takrorlanuvchi algoritm 2 xil korinishga ega boladi:takrorlanadigan qismi ichki Sikl - gacha takrorlanuvchi algoritm quyidagi korinishga ega: yoq sikl tanasi shart ha a) sikl - gacha ; Bu korinishdagi algoritmda avval sikl tanasi bajarilib, songra sikldan chiqish sharti tekshiriladi, yani sikl tanasi qoyilgan shart bajarilib turguncha takrorlanaveradi.avval sikl tanasi bajarilib


Foydalanilgan adabyotlar

Abduqodirov A.A. EXM – Algoritm-Dastur, T, 1991 y.

2. Sattorov A, Kurmanbaev B, Informatika va xisoblash texnikasi.
T.1996y. 3. Frolov G.D, Kuznetsov E.N. Elementi Informatiki, M. 1989g. 4.Xolmatov T.X.,Taylakov N.I.,Nazarov U.A. Informatika va xisoblash texnikasi.T.2001y.