Almannavarnir

13Siglingastofnun

Siglingastofnun heyrir undir samgönguráðherra. Siglingastofnun Íslands annast framkvæmd laga um eftirlit með skipum, laga um mælingu skipa, laga um skráningu skipa, laga um vitamál, laga um leiðsögu skipa og laga um kafarastörf. Þá skal stofnunin annast þátt ríkisins í framkvæmd hafnalaga. Jafnframt fer stofnunin með mál er varða lög um varnir gegn mengun sjávar og mál er varða siglinga- og sjómannalög að því leyti sem þau tengjast skipum, skráningu þeirra, búnaði og siglingaöryggi. (Heimasíða Siglingastofnunar í júní 2000.)

Reykjanesviti var fyrsti vitinn á Íslandi og var hann var vígður 1. desember 1878. Embætti vita- og hafnamálastjóra var stofnað árið 1918. Formleg skipaskoðun á Íslandi hófst 1922 er lög um eftirlit með skipum og bátum tóku gildi. Allir bátar yfir 6 metrum að lengd voru skráningarskyldir og undir eftirliti Skipaskoðunar ríkisins frá árinu 1935 og er svo enn. Frá upphafi hefur skoðun skipa verið skipt í þrennt, þ.e. skoðun á bol, búnaði og vél.
Hafnaráð og siglingaráð eru ráðgefandi aðilar, skipaðir af samgönguráðherra, fyrir forstjóra Siglingastofnunar og ráðherra. Starfsemi stofnunarinnar skiptist í eftirtalin svið: Vitasvið, hafnasvið, skipasvið, skrifstofusvið, skoðunarsvið, rannsóknir og þróun og gæðamál og áætlanir.
Siglingastofnun Íslands hefur það meginhlutverk að vinna að öryggi sjófarenda og að skapa hagkvæmar og öruggar aðstæður til siglinga og fiskveiða við landið. Stofnunin starfar skv. lögum nr. 6/1996 með síðari breytingum. Á heimasíðu eru verkefni stofnunarinnar tilgreind en þau eru:

• 
  Rekstur vita og leiðsögukerfa.
  
• 
  Eftirlit með skipum og búnaði þeirra.
  
• 
  Skráning og mæling skipa.
  
• 
  Ýmis verkefni tengd áhöfnum skipa og réttindaskráningu sjómanna.
  
• 
  Umsjón með leiðsögu skipa og kafarastörfum.
  
• 
  Aðstoð við rannsókn sjóslysa.
  
• 
  Rannsóknir á sviði skipa, hafna og strandbreytinga.
  
• 
  Áætlanagerð fyrir hafnaframkvæmdir og sjóvarnir.
  
• 
  Umsjón með ríkisstyrktum hafna- og sjóvarnaframkvæmdum.
  
• 
  Rekstur Hafnabótasjóðs.
  

Siglingaráð er ráðgefandi aðili fyrir ráðherra og forstjóra Siglingastofnunar í siglinga- og vitamálum. Ráðið fjallar um breytingar á lögum og reglum sem varða siglinga- og vitamál. Siglingaráð fjallar um öryggismál skipa og sjófarenda, svo og meiri háttar endurbætur og breytingar vitakerfisins. Forstjóri Siglingastofnunar Íslands situr fundi ráðsins, með málfrelsi og tillögurétt, ásamt þeim starfsmönnum stofnunarinnar sem hann telur ástæðu til eða ráðið óskar eftir.

Í siglingaráði eiga sæti ellefu fulltrúar. Þar af eru þrír fulltrúar skipaðir án tilnefningar að loknum alþingiskosningum og er einn þeirra formaður ráðsins. Átta fulltrúar skulu skipaðir til allt að fjögurra ára samkvæmt tilnefningu eftirtalinna aðila sem tilnefna einn fulltrúa hver: Farmanna- og fiskimannasamband Íslands, Málmur, samtök fyrirtækja í málm- og skipaiðnaði, Landssamband íslenskra útvegsmanna, Landssamband smábátaeigenda, Samband íslenskra kaupskipaútgerða, Sjómannasamband Íslands, Slysavarnafélagið Landsbjörg og Vélstjórafélag Íslands. Varamenn eru skipaðir með sama hætti.
Í ársskýrslu Siglingastofnunar Íslands 1999 kemur fram að alls voru 2.412 skip á skrá í byrjun ársins 2000, þar af voru 1.014 þilfarsskip og 1.398 vélbátar. Tilkynnt sjóslys til Tryggingastofnunar árið 1999 voru 381, dauðaslys á fiskiskipum voru tvö og þrjú fiskiskip fórust.
Í lok ársins 1999 voru 93 fastir starfsmenn í tæplega 85 stöðugildum. Auk þeirra voru 55 lausráðnir starfsmenn í 10 stöðugildum við vitavörslu. (Siglingastofnun Íslands, 2000.)

13.1Skipaeftirlit

Skipaeftirlitið sér um eftirlit með skipum og bátum. Mest eru þetta fiskiskip, minna er um farþegaskip og vöruflutningaskip. Þetta er skoðun á skipinu sjálfu, s.s. vél­búnaði, rafmagnskerfi, björgunar- og öryggisbúnaði. Einnig er farið yfir teikningar og verklýsingar af skipum sem fyrirhugað er að hefja smíði á eða eru í smíðum svo og breytingar á skipum í rekstri.

Starfsmenn sem eru ráðnir hafa almenn vélstjórnarréttindi, skipstjórnarréttindi, eru iðnaðar­menn, s.s. skipasmiðir, málmiðnaðarmenn eða rafvirkjar. Einnig starfa rafmagns­verkfræðingar og almennir verkfræðingar sérstaklega við að yfirfara teikn­ingar og verklýsingar á skipum og breytingar á skipum í rekstri.
Árið 1999 var gerð 9.881 skoðun á skipum. (Siglingastofnun Íslands, 2000.) Landinu er skipt í sjö umdæmi. Um 26-28 manns starfa við skipaeftirlit hér á landi, að hluta sér Siglingastofnun um skipaeftirlitið en einnig sérhæfð fyrirtæki, s.s. Det Norske Veritas. Flestir starfa í Kópavogi, einn í Keflavík, einn í Ólafsvík, tveir á Ísafirði, tveir á Akureyri, tveir á Fáskrúðsfirði og einn í Vestmannaeyjum. (Munnleg heimild Páll Hjartarson, yfirmaður skipaeftirlitsins.)
Lög um eftirlit með skipum nr. 35/1993 svo og sérlög og reglugerðir er það sem er grundvöllur eftirlitsins.
Ekki eru um föst námskeið að ræða fyrir starfsfólk og læra menn frekar mann fram af manni. Sótt hafa verið ýmis námskeið hér á landi, s.s. tölvunámskeið og námskeið hjá BSRB og starfsfólk hefur farið til útlanda á námskeið vegna hafnarríkiseftirlitsins. Fyrirmyndin að eftirliti með skipunum er að mestu fengin frá Danmörku og Noregi. Skriflegar reglur eru um hvernig skoðun á að fara fram. (Munnleg heimild: Páll Hjartarson, yfirmaður skipaeftirlitsins.)
Tveir til þrír starfsmenn hafa réttindi Hafnarríkiseftirlitsins, þ.e. að skoða erlend far­þegaskip eða vöruflutningaskip, en þar er um alþjóðlegar kröfur að ræða. Sjá nánar í kaflanum um lög og reglugerðir.

13.2Vitaeftirlit

Alls eru reknir 104 vitar af ríkinu. Hafnarvitar leiða inn á ákveðnar hafnir og viðkomandi höfn sér um þá. Lausráðnir starfsmenn sjá um vitaeftirlit hér á landi í mismiklu starfi. Samkvæmt upplýsingum frá Ríkisbókhaldi í júní 2000 störfuðu um 66 starfsmenn við vitaeftirlit í landinu í um 16 stöðugildum.

Starfsmenn fara yfir hvort búnaður sé í lagi og prófa varabúnað. Mjög sérhæfður búnaður er í vitunum þannig að viðhaldi er sinnt af sérfræðingum sem þekkja til þess búnaðar. 10 starfsmenn vinna við viðhald. Gæsla með vitunum getur verið í höndum bænda sem búa í næsta nágrenni.
Að jafnaði er viðhaldi sinnt á um 20 vitum á ári en eftirlit með baujum og búnaði vitanna er reynt að sinna árlega. (Siglingastofnun Íslands, 2000.)
Þegar ráðið er í störf vitaeftirlitsmanna er óskað eftir breiðri menntun: skipstjórnar, rafeindavirkjar, rafvirkjar, smiðir, múrarar eða verkfræðingar. Unnið er eftir vita- og hafnarlögum. Einnig er smiðja rekin þar sem er smíðað og viðhaldið því sem vitaeftirlitið rekur.