Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
158 aynı anlama gelen mutluluğa; bireye dair beklentilere önceldir. Moore’un maximinde doğruluğun ve hakkın iyiliğe önceliği vardır. 441 Alan Gewirth, maximini şu şekilde ifade eder: “Hem kendinin, hem de muhataplarının türsel haklarına göre davran” (Kendin kadar muhataplarının da türsel haklarına göre davran). 442 Gewirth’ın liberal teorisi Kant’ın yolundan gider. Gewirth da ahlâkın kişisel arzuların ve bir takım amaçların kölesi haline getirilemeyeceğini ileri sürer. Ona göre ahlâk, rasyonel bir şekilde doğrulanmış, şartsız, objektif ve evrensel olmalıdır. Gewirth, en üstün ahlâk ilkesini akla dayandırmaya çalışır; o, farklı ve rakip kavramlar, amaçlar ve menfaatler arasında bir uzlaşma noktası bularak ahlâkı gerekçelendirmeye çalışır. Gewirth, ahlâk ilkelerini test edebilecek veya en azından onların oluşmasını sağlayacak bir ölçüt ortaya koyma çabasındadır. En yüksek ahlâk ilkesi, rasyonel kavramlarla gerekçelendirilmelidir; çünkü “iyi” konusunda tarafsız bir hakemin rolüne sahip çıkabilmesi için en yüksek ahlâk ilkesinin savunulabilir olması gerekir. Bu şekilde bu ilke herhangi bir kontenjan arzu veya kontenjan olgu durumuna öncelik vermediği için bir kişinin kabul etmiş olduğu herhangi bir iyi anlayışına üstün olmalıdır. 443 Kontenjan arzu, bireysel talep ve beklentilerin; daha açık ifade ile duygusal durumların ahlâka konu olmayacağının teknik bir ifadesidir. Duyguları ahlâka temel yapan bir yaklaşım, kontenjan veya şartlıdır. O, inanç ve ilkelerin ortaya koyduğu bir “iyi”yi değil (ki buna iyi demek zordur) asıl anlamıyla iyiye konu olan şeylerle ilgilenir: iyi, somut bir şeydir; iyi, ortaya çıktığında memnuniyet meydana getiren şeydir. Oysa burada bahsedilen iyi, ortaya çıkmayı beklemeyen, kendisi ile bir failin muhatap olmaması durumunda dahi iyi olduğu iddia edilen türden bir inançtır. Aynı durumu John Rawls ve David Gauthier örneklerinde de görürüz. Rawls, A Theory of Justice ’da baştan sona, tıpkı bir adalet teorisinin herkese ait (public) bir adalet düşüncesi olması gerektiğini söylediği gibi ahlâk teorilerinin de amacını, şahısların ortak gerekçelendirmeleri olarak vurgular. Hatta kitabının ikinci bölümü bunun üzerinedir. Rawls, herkese açık (public) bir adalet kavramı kurmaya çalışır. Böylece uyulan farklı değerler arasında genel bir ahlâkî hayat için temel aranır. 444 Daha uygun ifade ile değerlerin belirlediği bir ahlâkın yerine inançların belirlediği bir model ortaya koyar. Rawls’ın bir maxim çabası da buradan kaynaklanır. Rawls’ın maksimi, daha uzun ve karmaşık bir kuralla ortaya çıkar. O, öncelikle ahlâkî inançları geçerli yapacak bir doğal durum istiaresine başvurur. Doğal durum, bize 441 Doğruluğun iyiliğe üstünlüğü konusunda bkz. Sandel, age., ss. 2, 7. 442 Gewirth, Reason and Morality, s. 135. 443 Age. , s. 199. 444 Gaus, age., s. 21. 159 ahlâkî ilke, kural ve inançları nasıl belirlememiz gerektiği ile ilgili bazı ön ilkeler verir. Rawls’ın ilkeleri şöyledir: 1. Özgürlük ilkesi: Her şahıs, herkese eşit özgürlük sistemi ile tutarlı olan eşit temel özgürlükler sisteminin en kapsamlısına girme hakkına eşit olarak sahiptir. 2. Fark ilkesi: Toplumsal ve ekonomik eşitsizlikler, o şekilde ayarlanmalıdır ki bu eşitsizlikler, (a) Âdil tasarruf/paylaşım ilkesi (just savings principle) ile tutarlı biçimde en az avantajlı durumda olanlara (the least advantages) en büyük yararı sağlamalıdır ve (b) Bütün işler/memurluklar ve pozisyonlar, herkese hakça (fair) fırsat eşitliği koşullarında açık olmalıdır. 445 Rawls, bunlara birinci üstünlük kuralı ve ikinci üstünlük kuralı adını verir. Birinci üstünlük kuralı, özgürlük ilkesidir; ikinci üstünlük kuralı ise adaletin verimlilik ve refahtan üstün olduğunu ifade eder (verimlilik ve refah, iyiyle/duyguyla ilgili terimlerdir). Burada her ilke, bir azamîleştirme ölçütüdür. 2(a) oldukça dikkat çeker. 2(a), bir ahlâk kuralı ortaya koyulurken bu kuralın “en az avantajlı olanlara en büyük yararı sağlayacak şekilde olması gerektiğini” söyleyerek bir ilkeye (eşitlik ilkesi), bir eylemden sonra ortaya çıkacak durumdan daha fazla önem atfetmiştir. Rawls’ın yaklaşımı, bu anlamda Kant ve Gewirth’ın maximlerinin farklı bir dille ifadesidir. David Gauthier, Rawls’ın 2(a)’sına “maximin” ilkesi (en düşük olana en fazla veya durumu en kötü olana en fazla) adını verir. Gauthier; Kant, Gewirth ve Rawls’ı ahlâkı bireyler arası bir tarafsızlık düşüncesi üzerine inşa ettikleri yönünde eleştirir. Ona göre bu yaklaşımlar, karşılıklı bireysel çıkarları gözetmeme konusunda eksiktir. O, ahlâkı karşılıklı çıkar düşüncesi üzerine inşa etme niyetiyle yola çıkar. 446 Ancak Gauthier’in zihninde de ahlâk, deontolojik bir niteliğe sahip olabilirdi. Ahlâkî kurallardan bahsettiğimizde herkesin kendisini aynı mesafede hissettiği ve kurallar, insanların başkalarının da kendisi gibi o kurala uyması konusundan emin olduğu bir tarzda olmalıydı. Gauthier, ahlâkî karar almayı bir pazarlık (bargain) sorunu gibi gördü. Bireyler, karşılıklı çıkarlarını korumak için her birinin menfaatini en iyi şekilde teminat altına alacak şekilde bir karar alma mekanizması geliştirdiklerinde bireysel beklentilerini göz ardı etmemiş olacaklardır. Gauthier’in maximi şu şekildedir: “Pazarlık eden tarafların eşit rasyonelliği, tarafların karşı karşıya bulundukları riskten dolayı durumu en iyi olana en az şeklinde bir nispî kabulü gerektirir.” Bu, en çok olana en az (durumu en iyi olan) nispî kabul (minimax relative concession) ilkesidir. 447 Minimax ilkesi (en yüksek olana en düşük veya durumu en iyi olana en az), 445 Rawls, age., s. 302. 446 M. Moore, age., ss. 82, 101. 447 Gauthier, age., ss. 152, 391. Gauthier, düşüncesini açıklamak için karmaşık birçok terim ve tamlama kullanır. Bunları, kitabının belli bir yerinde de özetle verir. Bkz., Gauthier, age., ss. 143- 5. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|