180
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
DİJİTAL ÇAĞDA KİTABIN DÖNÜŞÜMÜ
Yrd. Doç. Dr. Levent ÇORUH* Arş. Gör. Behiye Aycan HİDAYETOĞLU**
ÖZET
Sayısal verilerin hayatın neredeyse tüm alanlarında etkili
şekilde var olduğu günümüz
dünyasında kitaplar da dijital dünyanın bir parçası haline gelmiş durumdadır. Kitabın
fiziki özelliklerinden arınarak bilgisayarların sayısal dünyasında var olmaya başlayışı ve
tanımlayıcı özellikleri belirgin olan önceki kitap formlarının aksine elektronik kitap for-
matlarının çok çeşitli oluşu, kitabın dönüşümünü doğru değerlendirmek için kitabın yeni
tanımı, okuma deneyimi, ortam-form değişimi, dijital okuma arayüzleri, korunması ve
yayılması gibi özelliklerinin geniş bir yelpazede ele alınmasını gerektirmektedir.
Bu çalışmanın amacı kitabın ortaya çıkışından sayısal çağdaki
haline kadar süren dö-
nüşüm sürecini ve okumaya dair sunduğu imkânlar bakımından elektronik ortamdaki
son halinin özelliklerini incelemektir.
Anahtar Kelimeler: Kitabın tarihi, kitap formları, e-kitap, kitabın evrimi, sayısal oku-
ma
*Erciyes Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Görsel İletişim Tasarımı Bölümü, Kayseri / TÜRKİYE
lcoruh@erciyes.edu.tr, lcoruh@gmail.com
** Erciyes Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Görsel İletişim Tasarımı Bölümü, Kayseri / TÜRKİYE
behiyeaycan@gmail.com
181
SANAT & TASARIM DERGİSİ
TRANSFORMATION OF THE BOOK IN THE DIGITAL AGE
Assist. Prof. Dr. Levent ÇORUH* Res. Assist. Behiye Aycan HİDAYETOĞLU**
ABSTRACT
Books have become part of the digital world in today’s world
where numeric data effec-
tively exists almost in all areas of life. The emergence of books as a digital medium shifting
from its early physical properties and the wide variety of electronic book format in cont-
radistinction to previous book forms with evident descriptive features requires that the
new definition of the book, the reading experience, media-form exchange, digital reading
interfaces, storage and distribution should be handled in a broad range.
The aim of this study is to investigate the transformation process of the book from its
emergence to the digital age and the properties of the current
version of the book in elect-
ronic media in terms of the opportunities regarding reading.
Keywords: History of book, book forms, e-book, evolution of the book, digital reading
interfaces.
*Erciyes University, Faculty of Fine Arts, Department
of Visual Communication Design, Kayseri / TURKEY
lcoruh@erciyes.edu.tr, lcoruh@gmail.com
** Erciyes University, Faculty of Fine Arts, Department of Visual Communication Design, Kayseri / TURKEY
behiyeaycan@gmail.com
182
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
GİRİŞ
Bilgi metin halinde saklanmaya başladıktan sonra zaman içinde
edinilen tecrübe ile değişip
gelişen ihtiyaçlar doğrultusunda metni taşıyacak yeni ortam arayışı devam etmiştir. Metnin
yazıldığı yüzey olması anlamında, taş üzerine metni kazıma yolu ile oluşturulmuş anıt yazıt-
larla başlayan süreç, sayısal ortama ait okuma arayüzlerine kadar değişerek gelmiştir.
İhtiyaçlar metnin saklanmasının ötesine geçip, metnin yayılması, uzun süre sağlıklı biçimde
saklanabilmesi, düşük maliyet, üretim kolaylığı, az yer kaplaması, çevreci malzeme kullanımı
gibi yeni değişkenler ile gelişmeye devam ettikçe, metni taşıyacak
yeni malzeme ve bunu sağ-
layacak yeni teknolojilerin de arayışına girilmiştir. Metni bugüne kadar taşımış her bir ortam
ve teknolojinin imkânlarına bağlı olarak, taşıyıcının biçimi ve dolayısı ile formatı bugün kitap
olarak bildiğimiz biçime kadar değişim göstermiştir.
Labarre ‘nin (1994) belirttiği gibi yazılı bir metnin kitap olarak tanımlanabilmesi için ya-
zıldığı ortamın taşınabilir, metni koruyan, yayılmasına imkân veren ve kullanışlı biçime sahip
olması gerekmektedir (s.4). Bu temel tanım dahilinde kitaba dair her form değişiminde kitabın
ne olup ne olmadığının yeniden değerlendirilmesi ve tanımının güncellenmesi gerekmiştir. Ki-
tabın fiziki bir nesne olmaktan çıkıp elektronik ortamda yeni bir biçime kavuşması ile bu değer-
lendirmeye bir kez daha ihtiyaç duyulmuştur. E-kitapların ilk örnekleri basılı kitabın
elektronik
ortama aktarılmış kopyaları olduğundan sayısal ortamın sunduğu imkânların bu örneklerde
tam anlamıyla kullanıldığı söylenemez. Kitap, bir sonraki ortamına kadar varlığını üzerinde
sürdüreceği elektronik ortamın doğası ile birlikte yeniden değerlendirildiğinde ancak yeni bir
kitap formatının tanımı mümkün olmuştur.
Kitabın ne olması gerektiğine dair bu yeniden değerlendirmenin sonucunda,
e-kitaplar önceki kitap formlarının hiçbirinde bulunmayan yeni ve göz alıcı özelliklere sahip
yeni bir formata kavuşmuştur. Dönemin gerektirdiği şekilde form değiştirirken
e-kitaplar önce-
ki formata dair bazı özelliklerini de yitirmiştir.
Bildiğimiz anlamda kitabın başka bir kitap biçimine dönüşmesi kitabın çoğaltılması, saklan-
ması, yayılması ve tasarımına yönelik yöntemlerin de değişimine neden olmuştur. Geleneksel
üretim, dağıtım ve özelikle de tasarım yöntemlerine dair bir önceki kitap biçimine ait edinilmiş
bilgi işlerliğini büyük oranda yitirmiştir. Tipografik tasarım, sayfa düzeni tasarımı, fiziki malze-
meye dayalı etkiler gibi kitap tasarımına dair çalışmalar e-kitapların doğası gereği basılı kitapta-
ki gibi yapılamamaktadır. Buna karşın basılı kitapta bulunması
mümkün olmayan multimedya
öğelerin kullanımı, köprü bağlantılar, çevrimiçi bilgi paylaşımı mümkün hale gelmiştir.
Kitap metnin, zamana ve teknolojiye göre değişen taşıyıcısı olduğundan gelecekteki deği-
şimlerinde de kitabın doğasının ne olması gerektiği tekrar tekrar değerlendirilerek kitabın özel-
liklerinin yeniden tanımlanması gerekecektir. Bu anlamda geçmişten günümüze kitabın işlev
ve form değişimini konu alan bu çalışma kitap üretimi ve kullanımı ile ilgili konuların içinde
özellikle kitap tasarımının bugünü ve geleceğine yönelik konuların doğru değerlendirilmesine
katkı sağlaması açısından önemlidir.