Andijon mashinasozlik instituti

Avliyo  Avgustin
  (354-430)dir.  U  o‘rta 
asrlar falsafasiga, shuningdek falsafiy ijodning keyingi davrlardagi ko‘pgina vakillariga kuchli ta‘sir ko‘rsatgan.  
Avgustin  «haqiqiy  falsafa  va  haqiqiy din»ni bir deb hisoblagan. Xristianlik asoslarini u  Platon falsafasidan 
to‘ishga  harakat  qilgan.  Uning  fikricha,  Platon  g‘oyalari  –  «bu  ijodkor  ijodga  kirishish  oldidan  yuritgan 
mulohazalar»
29
dir.  Xudo  dunyoni  yo‘qlikdan  yaratgan.  Inson  panoh  to‘ishining  asosiy  yo‘li  uning  xristian 
cherkoviga  mansubligidir.  Xristian  cherkovi  «ilohiy  shahar»ning  Yerdagi  vakilidir.  Avgustin  inson  faoliyatining 
ikki  qarama-qarshi  turini  tahlil  qiladi:  birinchi  –  «dunyoviy  shahar»,  ya‘ni  «Xudoga  nisbatan  nafrat  darajasiga 
ko‘tarilgan  o‘z-o‘ziga  bo‘lgan  muhabbatga»  asoslangan  davlatchilik;  ikkinchi  –  «o‘z-o‘ziga  nisbatan  nafrat 
darajasiga  ko‘tarilgan  Xudoga  bo‘lgan  muhabbat»ga  asoslangan  «ilohiy  shahar».  Avgustinning  eng  mashhur: 
«Ilohiy shahar», «Insoniy shahar», «Tavba» kabi asarlari mavjud. 
Avgustin  ikki  muhim  muammo:  shaxs  dinamikasi  va  kishilik  tarixi  dinamikasi  muammolarini  yechishga 
harakat qiladi. U  «Tavba» asarida shaxsning o‘zligini, uning ruhiy holatlarini o‘rganadi. Avgustin shaxsning ichki 
dunyosini uning go‘daklik yillaridan boshlab inson xristian sifatida shakllanadigan davrgacha tavsiflaydi. U shaxsga 
nisbatan zo‘rlik ishlatishning har qanday shakllarini (maktabda bolaga zo‘rlik ishlatishdan davlat darajasida zo‘rlik 
ishlatishgacha) qoralaydi. Avgustin shaxs erkinligi muammosini ilgari suradi. Oradan bir necha asrlar o‘tgach, ayni 
shu  muammo  ekzistentsializm  vakillarida  Avgustin  falsafasiga  nisbatan  qiziqish  uyg‘onishiga  sabab  bo‘ldi. 
Avgustin inson sub‘ektiv tarzda erkin harakat qiladi, lekin uning barcha harakatlarini u orqali Xudo bajaradi, deb 
hisoblagan.  Xudoning  borlig‘ini  insonning  o‘zligidan,  inson  tafakkurining  o‘z-o‘zi  uchun  ishonchliligidan  keltirib 
chiqarish  mumkin.  Avgustin  shaxs uchun o‘zlikning rolini ko‘rsatib berdi.  Zero  «Men»  -  tashqi dunyodan ajralib 
chiqadigan va  hatto undan  «berkinib» oladigan intim mavjudot. Avgustin inson o‘z  «Meni»ni qanday kashf etadi, 
degan savolga javob to‘ishga harakat qiladi.  
Tarix  falsafasini  ishlab  chiqish  ham,  garchi  atamaning  o‘zini  Volter  taklif  qilgan  bo‘lsa-da,  Avliyo 
Avgustindan boshlangan. Antik faylasuflarda «tarixiylik» tushunchasi mavjud bo‘lmagan: yunonlar dunyoni estetik 
jihatdan,  mukammal  koinot  sifatida  idrok  etganlar.  Avgustin  esa  o‘tmish  –  hozirgi  davr  –  kelajakning  o‘zaro 
aloqasini  falsafiy  jihatdan  anglab  etishga  harakat  qilgan.  Hozirgi  davr  –  bir  lahza,  zero  u  o‘tmishga  chekinadi  va 
kelajak sari harakat qiladi. «Insoniy shahar» (jamiyat) hayoti buni tasdiqlaydi.  
Avliyo  Avgustin  asarlari  sxolastik  falsafaning  yaratilishiga  asos  bo‘lgan  va  uzoq  vaqt  mobaynida  antik 
falsafani,  asosan  Platon,  Aristotel  hamda  neoplatoniklar  –  Plotin,  Porfiriy,  Prokl,  Yamvlix  asarlarini  o‘rganish 
manbalaridan  biri  bo‘lib  xizmat  qilgan.  Plotonning  universal  triadasi  –  «yagona  –  aql  –  jon»  sxolast-faylasuflar 
e‘tiborini o‘ziga tortgan.