“
”
ANDIJON QISHLOQ XO’JALIK VA AGROTEXNOLOGIYALAR
INSTITUTI
“QISHLOQ XO’JALIGI MAHSULOTLARINI SAQLASH VA
QADOQLASH TEXNOLOGIYASI” KAFEDRASI
QISHLOQ XO’JALIGI MAHSULOTLARINI SAQLASH
VA DASTLABKI ISHLASH TEXNOLOGIYASI, STANDARTLASHTIRISH,
METROLOGIYA VA SERTIFIKATLASH ASOSLARI
FANI
Ma’ruzachi: J.M.Ermakova
tel.raqami: 998 93 449 93 49
ANDIJON – 2020 yil
KIRISH
Inson qishloq xo’jalik mahsulotlarini iste’mol qila boshlagandan buyon uni saqlash va qayta ishlash bilan
shug’ullanib keladi. etishtirilgan mahsulotni nes-nobud qilmasdan va sifatini pasaytirmasdan saqlash, undan
unumli foydalanish qadimdan inson ehtiyojlarining asosiylaridan biri bo’lgan. Ko’chmanchi halqlar yig’ilgan
meva urug’larni saqlash uchun maxsus erto’lalar ko’rishgan. Qabilalar o’troq bo’lib yashay boshlagan paytda
ortiqcha mahsulotlarni saqlash, shuningdek zararkunandalardan asrashni o’rgana boshlashgan.
Mamlakatimizni turli hududlarida olib borilgan arxeologik qazilmalar qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash
quldorlik tuzumi davridayoq amalga oshirilganligidan dalolat beradi. Bu erlardan maxsulotlar saqlanadigan
ko’za va boshqa idishlar topilgan. Markaziy Osiyo jumladan O’zbekiston sharoitida ham qadimdan qishloq
xo’jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlashga katta e’tibor berib kelingan. Mintaqamizda ob-havo bir
kecha-kunduz davomida ham o’zgarishi mumkin. Go’sht, yog’, sut, baliq, tuxum kabi mahsulotlar issiqda tez
buziladi, juda qattiq sovuqda esa sabzavot va mevalar muzlab qoladi.
O’zbekistonda qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlashning eng qadimgi usullaridan ko’mib
yoki osib
saqlash, mevalardan qoqi olish uchun quritish kabilar keng qo’llanilgan. Mahsulotlarni saqlash, qayta
achitish, sabzavot, don, meva, go’sht, qazi va tuxumni erga ko’mib saqlash, poliz mahsulotlarini osib saqlash,
turli meva, qovun, pamildoridan qoqi tayyorlash, uzum, ukrop, kashnich, rayxon, jambil va qizil qalampirni
quritish amalda keng qo’llanib kelingan. Asosan quruq mahsulotlar tez buzilmaydiganlar hisoblanib, ular
quruq joyda, shisha, chinni yoki sopol idishlarda, yopiladigan kog’oz qutilarda saqlangan. Don va un asosan
qoplarda, katta ko’za, xum yoki qutilarda saqlangan.
Qishoq xo`jalik mahsulotlari yilning muayyan mavsumida yetishtiriladi, shu
sababli ularni uzoq vaqt sadlash va dayta ishlashni
tashkil qilmagan xolda
aholini yil bo`yi turli maxsulotlar bilan ta’minlash masalasini hal qilib
bo`lmaydi. Qishloq xo`jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish ko`paygan sari
ularni saqlash va qayta ishlash xam takomillashtirilmoqda, yangi zamonaviy
omborxonalar qurilmoqda.
Xozirgi vaqtda mahsulotni uzod vaqt saqlashga imkon beradigan
takomillashtirilgan texnologiyalar ishlab chiqilgan. Bu borada ximiya, fizika,
bioximiya,
biotexnologiya,
biofizika,
fiziologiya,
usimlikshunoslik,
agroximiya, mikrobiologiya,
mevachilik, qishloq xo`jalik maishinalari,
fitopatologiya, entomologiya, o`simliklarni ximoya qilish va boshqa bir qator
fanlarning yutuqlaridan ijodiy foydalanilmoqda.
Xozirgi vaqtda mahsulotni uzoq vaqt saqlashga imkon beradigan
takomillashtirilgan texnologiyalar ishlab chiqilgan. Bu borada ximiya, fizika,
bioximiya,
biotexnologiya,
biofizika,
fiziologiya,
o`simlikshunoslik,
agroximiya, mikrobiologiya, mevachilik, qishloq xo`jalik
mashnalari,
fitopatologiya, entomologiya, o`simliklarni ximoya qilish va boshqa bir dator
fanlarning yutuqlaridan ijodiy foydalanilmoqda.
Qishloq xo`jalik mahsulotlarining sifatini bilish, standartlash
sistemasi bilan tanishish, o`simlik maxsulotlarini
saqlash va qayta
ishlash texnologiyasini o`zlashtirilishi mahsulot sifatini oshiradi va
nobudgarchilikni imkoni boricha kamaytiradi.
Qishloq xo`jalik mutaxassislari xo`jalikda yetishtiriladigan meva-
sabzavot maxsulotlarining sifatini to`gri aniqlay bilishlari, ularni
davlatga topshirishdagi barcha jarayonlarni to`gri tushunishlari,
saqlashda esa eng qulay va arzon usulni tanlashlari, o`z vaqtida va
sifatli qayta ishlashlari lozim.
Ushbu fanni bizning oldimizga qo`ygan
asosiy vazifalarni
quyadigicha bo`lib:
1. Qishloq xo`jalik maxsulotlarini saqlash va qayta ishlash
texnologiyasining nazariy asoslarini o`rganish, talabalarni qishloq
xo`jalik maxsulotlarini saqlash va qayta ishlash bo`yicha kerakli
bilim bilan qurollantirish;
2. Qishloq xo`jalik maxsulotlarini saqlash
va qayta ishlashning
asosiy usullarini muntazam ravishda takomillashtirish, saqlash va
qayta ishlashda bo`ladigan barcha jarayonlarni boshqarish,
maxsulot
sifatini yaxshilash, nobudgarchilikni imkoni boricha
kamaytirish;
3. Qishlod xo`jalik maxsulotlarini saqlash va qayta ishlash bo`yicha
ilmiy ish olib borishga qiziqish uyg`otish, xo`jaliklarda
maxsulotlarni sa`lash va qayta ishlashning axvolini taxlil qilish,
qulay hamda arzon mexanizatsiyalashgan usulni joriy etishni
tashkil qilishdan iborat.