Annotatsiya

Millatingni
ayt: Ibrohim Xalilulloh
millati.
(,,Diniy rivoyatlardan’’). Yuqoridagi birinchi gapda
millat leksemasining ,,tarixan tashkil topgan madaniyati, tili, huquqi, iqtisodiy
hayoti va ruhiy xususiyatlarining umumiyligi asosida vujudga kelgan kishilar
guruhi’’ semasi voqelangan bo’lib, ushbu so’z neytral leksiska tarkibida mana
shu semasi bilan yashasa, ikkinchi gapda unung ,, biror dinga mansublik’’ tarixiy
sememasi voqealanganligi bevosita kuzatiladi. Bundan ko’rinadiki, kop sememali
so’zlarning biri eskirib, ikkinchisi yashovchan bo’lishi ham mumkin ekan.
Arxaizmlar bir so’z bilan aytganda o’z o’rnini boshqa leksemaga bo’shatib
bergan birliklardir. Ijtimoiy taraqqiyot natijasida ayrim narsa – hodisa boshqa
leksema bilan atalib, avvalgilari iste’moldan chiqib ketadi. Misollar: 
ulus ( xalq), 
aeroport ( tayyoragoh), samaliyot ( tayyora), tilmoch ( tarjimon), lang ( cho’loq), ilik ( 
qo’l) va b. 
Eskirgan so’zlar bildiradigon narsa - hodisalar hozirgi hayotda bor
bo’lganligi sababli, o’z – o’zidan, tilda ularni ataydigon zamonaviy so’zlar, ya’ni
sinonimlari ham bo’ladi. Yuqoridagi so’zlar bu fikrga misol bo’la oladi. Bu fakt
shuni ko’rsatadiki, tilda narsa- hodisani bildiruvchi birdan ortiq so’z bo’lsa, til
taraqqiyoti qonuniyatlari talablariga javob beradigoni istemolda qolib, boshqasi
asta- sekin istemoldan chiqa boshlaydi va o’z sinonimiga nisbatan eski so’zga
aylanadi. So’zlarning eskirishi (arxaiklashishi )ning asosiy sababi ana shunda. Tilda
bo’ladigon o’zgarishlar birdaniga sodir bo’lmasligi ma’lum, davrlar o’tishi
mobaynida, yuzaga keladigon ma’lum vaziatlar orqali asta- sekin yuzaga chiqadi. 
Ularning ayrimlarida eskilik darajasi kuchsiz , ba’zilarida esa, ortiqroq bo’ladi.
Eskirgan so’zlarni hozirgi davr kishilari tushunishi ham , ular tomonidan

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3