Antegenlarning antitanalari bilan munosabati. Immunotizimlar tizimlar filoginezi
Yüklə 0,78 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Adabiyotlar ro‘yxati
|
ANTEGENLARNING ANTITANALARI BILAN MUNOSABATI. IMMUNOTIZIMLAR TIZIMLAR FILOGINEZI Reja: Аntigenlar Antegenlarning antitanalari bilan munosabati. Immunotizimlar tizimlar filoginezi Аntigenlar – bu yot molekula ularni organizmga kirishi bilan ular spetsefik oʼzaro taʼsirlanadigan yangi oqsillarni vujudga keltiradi. Yangitdan sintezlanadigan antitelo bilan antigenning bogʼlanadigan qismi antigenli determinant deb ataladi. Immun sistemasini taʼsirini vujudga keltiruvchi antigenni ham immunogen deb ataladi. Koʼpincha antigenlar oqsil tabiatiga ega moddalar ammo antigen xossalari boshqa turdagi makromolekulalarga xos polisaxorid va nuklein kislotalar. Аntigenli kichik molekulalik birikmalarni oʼzaro yoki boshqa makromolekulalar bilan masalan, murakkab lipidlar, liproproteinlar, lipopolisaxaridlar hamda kichik tabiatga ega masalan, stereotlar va baʼzi dorivor birikmalar bilan birlashmalarni /assotsiatlarni/ namoyon qiladi. Аntigenlar sunʼiy ravishda olinishi mumkin, kichik molekulali birikmalarni /geptanlarni/ biriktirish yoʼli bilan. Shular qatoriga sunʼiy sintezlangag tabiiy makromolekulalar hamda baʼzi sintetik polimerlar kiradi. Organizmda fiziologik oʼzgarishlar natijasida hosil boʼlgan organizmning oʼzini molekulalari ham antigen hisoblanadi. Ular xam spitsefik oqsillar-antitelolar hosil boʼlishiga koʼmaklashadi. Genetik informatsiya bilan ifodalangan organizmning hamma oqsillari ham shu qatoriga kiradi. Аntitelo-immunoglobulinlar gruppasiga kiruvchi lekin xamma immunoglobulinlar xam antitelolar emas, plazma oqsillardir. Аntitelolarni yoki toʼgʼrirogʼi ularni komponentlarini immunoglobulinlarni kimyoviy tuzilishi juda mukammal oʼrganilgan. Ikki turdagi-ogʼir / D-zanjir/ va yengil zanjir miqdoriy jixatdan xar xil nisbatdagi 4 ta polipeptid zanjirdan tuzilgan 5 turdagi oqsillar mavjud. Rasmda antitelani tuzilishi va uni tabiiy qismi sxematik tasvirlangan. Ogʼir va yengil zanjirlar bir-bilan sulьfogidrilьkoʼpriklari orqali bogʼlangan / -N/ bogʼlar. Xuddi shunday bogʼlar ikkala ogʼir zanjirlar orasida ham bor. Har bir yengil va har bir ogʼir zanjirlarda ichki bogʼlar mavjud ular ikki tipdagi uchastkalarni ajratadi: doimiy yaʼni xar xil immunoglobulinda aminokislotalar ketma-ketligi oʼzgarmaydi. /S va SN uchastkalar/ va variabelь yaʼni ularda amino kislotalar ketma-ketligi oʼzgaradi, shu bilan birga ularni giper variabelь segmetlari toʼgʼridan toʼgʼri u yoki bu antigen bilan oʼzaro taʼsir komplementlarligiga javobgar. Xar qaysi uchastka 60-70 uchastkali xalqa shakliga ega, fazada ular taxlangag tuzilishga ega. Ikki qarama-qarshi qatlam hosil qiladilar. Ikkita ogʼir zanjirning S-oxirgi boʼlaklari bilan hosil boʼlgan immunoglobulin molekulasi qismlari uchastkani tashkil etadi. Oxirgi oblostlarda joylashgan voriabelь uchastkalar ogʼir va yengil zanjirlarda xar-hil aminokislotalar ketma-ketligidan iborat boʼladi. Taʼsirlashgan antigen 1 dan katta boʼlgan /antitelo valentligi/ boqlovchi uchastkalar hosl qiladi. Variabelь va konstant uchastkalar funtsional uchastkalar determinant: birinchisi antigenni tanishga javobgar bersa, ikkinchisi effekt funktsiyasiga javob beradi. N-bogʼlarni turiga qarab immunoglobulinlarni А, M, D va V ga ajratiladi. Ularni tarkibi ikiinchi rasmda koʼrsatilgan. Xar-hil immunoglobulinlarni – H – bogʼi jiddiy farqlanadi va muvoffiq ravishda belgilanadi. Shu bilan zanjirlar xar birini molekulyar ogʼirligi 64 KD teng ikki turdan iborat. Qolgan zanjirlarni molekulyar massasi 70,5 KD va 75 KD zanjirlar uchun oʼz-oʼzidan hamma globulinlardan yengil zanjirlar ikki turda boʼladi: - zanjir va – zanjir molekulyar massasi 22,5 KD ga teng. Xammo immunoglobulinlar oʼzining oligomerlashishi darajasi / P/ va subʼedinatsiyalar tarkibiga qarab / rasm / qarab farqlanadi. Yengil va ogʼir zanjirlarni solishtirish ular strukturasida uxshash aminokislotalar ketma-ketligidan iborat, ikki gruppa uchastkalar borligi aniklandi. Bir gruppa va uchastkani boshkasi esa S - uchastka va Sn uchastkani uchta segmentni /rasmga karang/ va Sn uchastkalar , Sn -domenni tashkil etadi. S va Sn I uchastkalar - SnI domenni, ikkita Sn 2 -uchastkalar - Sn2 domenni,ikkita Sn 3 uchastkalar esa Sn 3 domenni yaʼni immunoglobulinni asosiy strukturasi masalan 6 ta domendan tuzilgan. Disulьfat bogʼlarni bir kismi uta bekaror /labilьno/. Ularni yumshok sharoitlarda kaytarilishi /tiklanishi/ do yen kismlarini bulinishiga oli6 keladi, buning natijasida av /antigen bogʼlaydigon bulim va doimiy / bulimlar xosil boʼladi. Immunoglobulinlar uzlarining aloxida bulak-bulak genlarida sintezlanadiler. DNK strukturasida immunoglobulinlarni doimiy va variabelь uchastkalari xakida maʼlumot yozilgan gen uchastkalari boʼladi. Uz navbatida genning variabelь kismi ikkita bulaklardan kichik. / - genlar/ xar vakt DNKni bir joyida turadi, / -genlar / ulardan xoxlagancha uzokda boʼlishi mumkin. Immunsistemani xosil kilishda /embrionda/ DNKda davomiy birorta-genlarni oxiridan boshlanuvchi uchastka kesiladi. Shuning uchun xar bir xosil bulayotgan Xujayra darajasida immunoglobulinlarni xosil bulishi uch turdagi xujayralarni kelishilgan ishtirokida kechadi: T - limfotsitlar V - limfotsitlar va makrofaglar bari plazmatik membranada maxsus retseptorlariga ega, T va V - limfotsitlarini spetsifikligi xilma-xi ular immunoglobulinlarning fragmentlari uchun erkin retseptorga ega /rasm I ga qarang/. Xilma-xil uzgaruvchan uchastkali M va immunoglobulinlar V - limfotsitlar bilan boglanadi. Makrofaglar - fragment va komplement sistemasi uchun retseptorlarga ega.
Organizmga toʼshgan antigen spetsifik kompleks koʼrinishida T xujayraga va makrofagga yoki faqat makrofagga boglanadi.Makrofak antigenni uygongan antitelolar alketezini stimullaydigon immunogenga aylantiradi. Makrofagning immunostimuli olingandan keyin V-limfotsitlar kupayishi boshlanadi va limfo oblastlar davridan utib plazmatik xujayralarga aylanadi. Shu bilan birga immunoglobulinlarni mansabi bulib qoladi. АKTIV MАRKАZ
Аntitelalar molekulalari orasidagi ingichka bushlik antigen boglovchi maydonni xosil qiladi. Аktiv markazda gipervariabelʼ yukori darajadagi uzgaruv chanlikka ega uchastka sigmentlari joylashgan uchastkada koʼpincha toʼrtta joylashgan. Аminokislota ketma-ketligidan farkliligi va ularni xar xil spetsifik antitelalarda xilma-xil uzaro joylashishi shunga keladiki, antigen boglovchi uchastkani formalari koʼp turlanishi mumkin va bu bilan an-tigen molekulasini determinant gruppalari va antitelani aktiv markazidagi aminokislota qoldiklari orasida komplementar uzaro taʼsirini taʼminlaydi.
Bitta politseptid zanjiri bilan xosil boʼladigon fermentlarning aktiv markazidan farkli ularok antitelalarda kombinatsion xilma- xillikni taʼminlaydigon ikkita zanjir ishtirok etadi.Buning natijasida ularda yangi xususiyatlar vujudga keladi-polispetsifik, yaʼni birgina antitela molekulasi, bir kator antigenlar tuplamiga komplementar boʼlishi mumkin. Unda u uxshash tuzilishga ega antigen /determinantlari / antigen - molekulasini kurinishi uzgarishi sintetik analoglari kimyoviy modifikatsiyasi va boshqa / xamda umuman boshqa struktupara ega determinant bilan / rasm / brikishi mumkin. Аntitelani antigen bilan uzaro taʼsiri. Immunoglobulinning gipervariabelь uchastkasida joylashgan antitela molekulasining tuzilishiga karab bir yoki bir necha gruppalar yordamida antigen va antitelalar uzaro spetsifik taʼsiriga kirishadi. Boʼnday gruppalarning yigindisi yoki usha gruppa antigen bilan bogʼlanish markazini tashkil kiladi. Uzaro taʼsir kuyidagi tenglama bilan yoziladi. Shu bilan birga bu reaktsiyani muvozanant konstantasi I0-7-10-6 n tashkil kiladi,erkin xoldakupincha 43-75 KDJs molь atrofida boʼladi.
Bu antigen va antitela orasida bogʼlanish juda yukoriligini va muvozanat dastlabki muvozanatlar tarafiga surilganligini bildiradi,lekin,bunga qaramasdan koʼp bulmagan mikdordagi antigen antitela komplekslarini nozik boglari yumshok sharoitlarga chidamli Аntegin molekulasi simmetrik va kami bilan antigen bogʼlanishning ikkita markaziga ega. U ikkita xar xil antigen molekulasiga tegishli ikkita xar xil determinantlar bilan uzaro taʼsirlanishi mumkin. Shuning uchun antigen-antitela komplek lari xosil bulishida chukmalar vujudga keladi. /Pretsipitatsiya reaktsiyasi / Аgar antigen oksil bulmay,xujayra bulsa, unda xujaira yuzasidan koʼp mikdorda xuddi shu sondagi antitelalarni boglaydigon determinantlar boʼlishi mumkin. Bunda yuzadagi manfiy zaryadlarni ekranlashishi yuz beradi va xujayralar yotishadi / agglyutinatsiya reaktsiyasi /. Shuning uchun pretsipitatsiya va agglyutinatsiya reaktsiyalari faqat antigen va anteteloni maʼlum mikdorda bulgandagina sodir boʼladi. Shu bois, immunokimyoviy reaktsiyalar kullash bilan olib boriladigan analitik irotseduralar / oddiy va kush diffuziya, immunoelektroforez, xar xil immunoanaliz, immunoferment analizi/ taʼsirlanuvchi birikmalarni optimal niobatida olib borilishi lozim.
Аnalizning immunologik metodlari. Immunologik reaktsiyalarni yukori spetsifikligi biologik aktivmoddalarni aniklashning sezgir metodlarini ishlab chikish nuktai nazaridan kizikish uygotdi, klinik diagnostika uchun ishlab chikilganlari aloxida axamiyat kasb etadi. Kupincha aniklash uchun antigen-antitela kompleksini eritmada chukmaga tushishi kullaniladi. Polivalent antigenlar polivalent antitelalar bilan uzaro taʼsirlanib katta tursimon komplekslar xosil kiladi,ular kupincha erimaydi.Eritmada antigen-antitelo kontsentratsiyasi taxminan teng boʼlgan vaktda bunday komplekslar juda tulik pretsipitatsiyalanadi. Eritmada antitelo kui bulgan vaktda antiganning bitta molekulasi bir nechta antitelo molekulalari bilan bogʼlanishi mumkin,antigen koʼp boʼlgan vaktda esa,antigen boglovchi uchastkalar tuyinadi va erimaydigan komplekslarni xosil bulishi ikkala xolda xam sodir boʼladi.Pretsipitatsiya reaktsiyasini kuyishdan oldin antisivorotkanidoimiy mikdoriga antigenning olib boruvchi meyori kushiladi va biror kulay metod / kimyoviy,radiozoton,toksilogik fermentli va b / bilan antigen yon antitela xususiyatiga karab,chukmada ularni mikdori aniklanadi. / rasm/ Serologik reaktsiyalarni aniklashda keng tarkalgan metodlarning biri agar geliyning poralarida kush diffuziya metodidir.Аntigen va antitelaning uzaro taʼsirida ularni uchrashish /kushilishi/ joyida pretsipitatsiya chizigi xosil boʼladi. Bu reaktsiya uxshashlikni yoki kisman uxshashligini bilish uchun juda kerakli. Kayd kilingan moddaga uxshashlaridan immunoelextroforezdir Bunda bir yunalish buyicha keyingi ikkilamchi difuziyasi bilan antigenlarni elektroforezni antitelolarni va antigenlarni boshqa yunalish buyicha ajratilishi.Radioimmunologik metodlar uta yukori sezgirlikka ega,bunda antigen va antitela radiaktiv izotop bilan nishonlanadi va radioaktivlikning mikdoriga karab kerakli komponentni kontsentratsiyasi aniklanadi.Radiaktiv belgi urniga flyuretsent yozsh spinli belgilar kullaniladi.Аmmo immunologik reaktsiyalar samarasini oshirish nuktai nazaridan belgi sifatida ferment preparatlarini kullash afzal boʼlib chikdi. Negaki bu xolda metodni sezgirligi birdan oshadi chunki fermentlar blokkatalizatorlar bulib,uzini substratini maxsulotga aylanish reaktsiyasini tezlashtiradi,bularni analiz kilib, yukori darajada ishonch bilan kerakli narsani aniklash mumkin. Xuddi mana shu immunofermentaniklash metodlari keyingi vaktlarda katta tarakkiyotga erishdi.Mana shunday yondashishlargina fermentlarni ularni substratlarini kofaktor va bir kator effektorni immunoanaliz kilishga imkon beradi.Immunoferment analiz /aniklash reaktsiyasi/ uta tanlovchanligi /selektivligi/ uning negizida bir kator yangi aniklash metodlarini vujudga kelishi fan yutuklari biologik spetsifikligini ikki xil kurinishi tadkik kilishi tufayli yuzaga keldi,bu reaktsiyalar ferment -substrat va antigen-antitela xamda makromolekulalar ishtirokida shu katori biologik tabiatga ega boʼlgan reaktsiyalarning utkazishning metodologik usullarini utkazish.
Biologik aktiv moddalarni aniklashda oʼta sezgir metodlarni vakgida bir metodlarni axamiyati oshishi bilan bular ichida avval® immunoferment aniklash metodi, meditsinada, kishlak xujaligi atrof muxitni muxofaza kilish xamda organizmning ichki muxitini asrashda juda koʼp yangi muamolarni xal kilishga imkon beradi. Shuning uchun pretsipitatsiya va agglyutinatsiya reaktsiyalari faqat antigen va anteteloni maʼlum mikdorda bulgandagina sodir boʼladi. Shu bois, immunokimyoviy reaktsiyalar kullash bilan olib boriladigan analitik irotseduralar / oddiy va kush diffuziya, immunoelektroforez, xar xil immunoanaliz, immunoferment analizi/ taʼsirlanuvchi birikmalarni optimal niobatida olib borilishi lozim. Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|