526
Analiz nəticələrinin müqayisəli təhlili zamanı müxtəlif torpaqlarda və
bioiqlim şəraitində inkişaf edən çəmən-ot bitkilərində azotun və kül elementlərinin
miqdarı və həmçinin kimyəvi tərkibi fərqli xüsusiyyətlərə malik olması müəyyən
edilmişdir. Belə ki, Qanıx-Əyriçay vadisinin çəmən-ot bitkilərinin yerüstü
fitokütləsində kül elementlərinin miqdarı 3,74-4,98% təşkil etdiyi halda, Kür çayı
subasarının çəmən-ot bitkilərində onun miqdarı 5,98-7,04%-ə qədər artır (cədvəl
1).
Ədəbiyyat mənbələrində qeyd olunduğu kimi, şimal regionlarından
başlayaraq quru bozqır zonaya kimi çəmən-ot bitkilərində kül elementlərinin
miqdarı 2-4 %-dən 5-12 %-ə qədər artır [2; 3; 9].
Qanıx-Əyriçay vadisinin cil-cığ, çəmən-bataqlıq bitkilərinin yerüstü
kütləsində kül elementlərinin miqdarı az (1,92-2,34 %) olmasına baxmayaraq, azo-
tun miqdarı 1,75-2,35 %-ə qədər artır. Çəmən-ot bitkilərinin yerüstü kütləsində isə
kül elementlərinin miqdarının xeyli artması (3,74-4,98%) ilə bərabər, azotun
miqdarında da (1,24-2,03%) kifayət qədər stabillik nəzərə çarpır. Həmçinin çəmən-
bataqlıq bitkilərinə nisbətən, çəmən-ot bitkilərinin yerüstü kütləsində Si (0,82-
1,62%), Ca (1,07-1,37%) və K-un (0,83-1,16%) 1,5-2,0 dəfə artması müəyyən
edilmişdir. Lakin, bitkilərin kök hissəsində azotun nisbətən azalması (0,81-1,16%)
müşahidə olunur. Göstərilən fitosenozların yerüstü kütləsi Al (0,05-0,13 %) və Fe
(0,03-0,09%) elementləri ilə çox zəif təmin olunmuşdur. Əksinə kök hissəsində Al
(0,37-0,64%) və Fe-un (0,34-0,46%) kəskin artması analiz nəticələrindən aydın
görünür.
Qeyd etmək lazımdır ki, L.N.Bıkova və N.Q.Zırin [3] tərəfindən Mərkəzi
Rusiya düzənliyi Klyazma çayı subasarının allüvial-çəmən və çürüntülü-qleyli
torpaqlarında bitkilərin yerüstü kütləsinə nisbətən, kök hissəsində Al (0,50-0,73%)
və Fe-un (0,74-1,01%) 5-10 dəfə artması müəyyən edilmişdir.
Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, arid bioiqlim şəraitinə malik Kür çayı
subasarının çəmən-bataqlıq və çəmən-ot bitkilərində kül elementlərinin miqdarının
istər yerüstü (5,91-7,04 %) və istərsə də kök hissəsində (4,04-5,75 %) xeyli artması
müəyyən edilmişdir. Bitkilərin yerüstü hissəsində azotla (1,88-3,29%) yanaşı Si
(1,67-2,16%), Ca (1,41-1,86%), xüsusən K (1,14-2,59%) və Na-un (0,24-0,38%)
kifayət qədər artması analiz nəticələrindən aydın görünür. Lakin, gözlənildiyi kimi
bitkilərin kök hissəsində azotun və kül elementlərinin nisbətən azalması müşahidə
olunur.
T.Y.Mixitarova, T.S.Cəfərova [10], İ.A.Şipanova [11] tərəfindən Şərqi
Şirvan bölgəsinin yabanı yonca və biyan bitkilərinin yerüstü kütləsində kül
elementlərinin (6,67-6,95%) və azotun miqdarının yüksək (4,63-5,42%) olması və
kök hissəsində isə xeyli azalması (3,92-4,12 %) müəyyən edilmişdir.
527
Cədvəl 1
Allüvial-hidromorf torpaqların çəmən-ot bitkilərində azotun və kül elementlərinin miqdarı
(mütləq quru maddə, %-lə)
Bitkilərin n adı
N
Si
Al
Fe
Mn
Ca
Mg
K
S
P
Na
∑p/N
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Qanıx-Əyriçay vadisi
Yerüstü kütlə
Yuyulmuş çəmən-bataqlı torpaqlar
Cil (Curex supino)
2,35
0,65
0,11
0,04
0,013
0,48
0,27
0,34
0,13
0,20
0,11
2,34
Cığ (Yüngül asutus)
1,94
0,51
0,09
0,07
0,016
0,33
0,23
0,29
0,11
0,14
0,13
1,92
Liğavəz (Bolbos maritmus)
0,97
0,69
0,05
0,03
0,011
0,36
0,19
0,37
0,09
0,17
0,09
2,04
Orta miqdarı
1,75
0,65
0,08
0,06
0,014
0,42
0,23
0,33
0,11
0,12
0,12
2,10
Kök kütləsi 0-20sm
20-50sm
0,87
1,02
1,04
0,93
0,48
0,37
0,26
0,34
0,071
0,063
0,92
0,77
0,31
0,38
0,20
0,15
0,24
0,18
0,14
0,11
0,11
0,11
3,76
3,67
Yerüstü kütlə
Yuyulmuş allüvial-çəmən torpaqlar
Çəmən yoncası (Trifolium)
1,50
0,82
0,13
0,04
0,006
1,38
0,40
1,01
0,16
0,18
0,16
4,34
Kalış (Sorghum vilqare)
2,03
1,21
0,08
0,06
0,012
1,36
0,46
1,16
0,12
0,24
0,14
4,98
Çoban toxmağı (Dactulis glomerata)
1,24
0,68
0,11
0,05
0,007
1,23
0,60
0,54
0,22
0,21
0,22
3,74
Quramit ( Lolium rigidium)
0,95
1,17
0,05
0,09
0,016
1,07
0,37
0,83
0,20
0,16
0,14
4,19
Orta miqdarı
1,43
1,17
0,09
0,08
0,010
1,28
0,46
0,89
0,18
0,20
0,15
4,54
Kök kütləsi 0-20sm
20-50sm
1,16
0,81
1,75
1,98
0,42
0,64
0,38
0,46
0,022
0,044
1,21
0,95
0,27
0,39
0,75
0,68
0,20
0,23
0,18
0,21
0,07
0,11
5,33
5,69
Yerüstü kütlə
Çəmən-qəhvəyi torpaqlar
Ayrıq (Agropuron sp)
1,13
1,04
0,07
0,03
0,006
0,85
0,65
0,98
0,16
0,17
0,06
3,87
Boymadərən (Achillea millefolium)
1,30
1,15
0,08
0,04
0,007
1,20
0,54
0,84
0,21
0,11
0,13
4,19
Tonqalotu (Bromus carvensis)
1,27
0,97
0,06
0,03
0,012
1,27
0,78
1,12
0,17
0,16
0,16
4,73
Orta miqdarı
1,22
1,05
0,15
0,11
0,008
1,10
0,66
0,98
0,18
0,15
0,12
4,41
Kök kütləsi 0 - 20 sm
20 - 50 sm
0,73
0,62
1,96
2,24
0,36
0,51
0,23
0,49
0,051
0,038
0,73
0,81
0,54
0,43
0,60
0,45
0,14
0,20
0,24
0,26
0,14
0,20
5,12
5,45
Dostları ilə paylaş: |