135
Muğama QayıdıĢ
Səhər çağı layla gəlir, mehr gəlir, ülfət gəlir isti ana
nəfəsiylə ömrümüzə.
Biz Muğama qayıdırıq.
Bahar çağı gənclik gəlir, sevgi gəlir, hicran gəlir, vüsal
gəlir qəlbimizə.
Biz Muğama qayıdırıq.
Böyüyürük, dərk edirik həyat adlı bir hikməti: sevinciylə,
kədəriylə, yoxuşuyla, enişiylə, gəlişiylə, gedişiylə.
Biz Muğama qayıdırıq.
Ətaləti, cəhaləti, neçə-neçə qəbahəti, cinayəti rədd edirik,
qərq edirik hiddət, qəzəb dənizində.
Biz Muğama qayıdırıq.
Ömür sona yetən zaman tapşırırıq körpələrə əsilliyi,
məğrurluğu, həssaslığı, kamilliyi.
Biz Muğama qayıdırıq.
136
Birinci Hissə
MAHĠYYƏT
Ġlk Söz
Muğam Fəlsəfədir – Bədii, Şairanə, Atəşin.
Şərq – Fəlsəfanə Oxuyub, Şairanə Düşünüb – və bu onun
Gücüdür, – Zəifliyi deyil, Üstünlüyüdür, – Əskikliyi deyil.
Şərq Fəlsəfəsi Vəhyə əsaslanır, Vəcdə əsaslanır, İlhama əsas-
lanır, Ehtizaza əsaslanır – Peyğəmbərliyə daxilən, üzvi surətdə
Doğmadır – Peyğəmbərliyi yaradıb, Peyğəmbərlikdən Yaranıb.
Muğam Fəlsəfəsi haqqında Kitab – Şərq Filosofluğunun Özünə-
məxsusluğu haqqında Kitabdır – Zəkanın, Hissin, Əxlaqın, İradənin
Vəhdəti haqqında Kitabdır.
Şölə Ayı, 11-ci il. Bakı.
(iyun, 1990-cı il).
137
Birinci Fəsil
MUĞAM – FƏLSƏFĠ HADĠSƏ KĠMĠ
1
Muğam Ülvi həyat konsepsiyasını təsdiq edir.
Muğam əsil ruhani mövcudiyyət haqqında dahiyanə musiqi
hekayətidir. Onda Kamil YaĢamağın bütün zənginliyi, pillələri,
keçidləri, mürəkkəb idraki-hissi əlaqələri öz ifadəsini tapıb.
Həyat muğamda İnsanın Dünyaya, onun Kədərinə, Əzabına,
müxtəlifliyinə, ziddiyyətlərinə, təzadlarına qovuşması kimi məna-
landırılır.
Şəxsiyyətin miqyası burada taleyini ruhunda daşımaqla, əxlaqi
qorxmazlıqla, idraki mütləqiliklə, Mahiyyətin, Əbədiliyin, İdealın
dərkiylə ölçülür.
Həyatla qaynayıb-qarışan, həyata qovuşan, İdeala can atan
Şəxsiyyəti təsdiq edir Muğam.
Həmin Şəxsiyyətin əsas xassəsi – Dünyanın mənasına qovuşmağa
Güclü, Ülvi, Gərgin Ehtirasdır.
Muğamda İnsanilik – Möhtəşəm, Miqyaslı, Əhəmiyyətli hadisə
kimi təqdim olunur.
Muğam – pillə sənətidir.
Muğamın hər bir pilləsi insan həyatının bir mərhələsidir.
Muğam Ġnsanı həyat pillələri vasitəsiylə Ġdeala qaldırır.
Bu hadisənin əsas xassəsi ehtizaz səviyyəsinə yetən Daxili İdraki
hissi Gərginliyin ardıcıl şəkildə artmasıdır.
Muğama görə Ġnsani həyat ülvidir, çünki insan həyatın
zərbələrinə tab gətirir və bununla da İdeala yüksəlir.
Muğama görə Ġnsani həyat ülvidir, çünki İnsan Zirvə səviyyəli
Duyğulara – bəsit hisslərə yad olan həyəcanlara ucalır.
Muğama görə Ġnsani həyat ülvidir, çünki Ruhaniyyat bir
səviyyədə qalmır, daim mürəkkəbliyə, kamilliyə, mahiyyətə doğru
hərəkət eləyir.
138
Muğama görə Ġnsani həyat ülvidir, çünki İnsan son nəticədə
həyatdan yuxarı, özündən yuxarı qalxa bilir, İdeala, Mütləqə qovuşa
bilir.
2
İdeala Yüksəlmə hadisəsi Muğamda Qəmdən – Qəmin inkarına,
Həyatdan – İdeala qovuşmaya Qanunauyğun, Zəruri, Təbii keçidlə
səciyyələnir.
Qəm Muğamda hərtərəfli tədqiq olunur, dərindən dərk edilir və
əsaslı şəkildə aradan qaldırılır; İdeal – Qəmdən kənara çıxmaq, Qəmin
fəlsəfi inkarı kimi təqdim olunur.
Ġdeal Qəmin üzərində ucalır.
Muğam sübut eləyir ki, Həyat Kədərlə məhdudlaşmır; o, Kədərdən
artıqdır; Kədəri aradan qaldırmaqla Həyat İdeala çatır.
Ġdeal – Həyatdan artıqdır; Həyat özündə qala bilmir, labüd
Ģəkildə özündən kənara çıxır; – Kamilə, Mütləqə qovuĢur –
Muğamdakı Ġdeal konsepsiyasının mahiyyəti bundan ibarətdir.
İdealla görüş Muğamda xüsusi, qeyri-adi, sirli, sehrli, vəhyli,
ehtizazlı hadisə kimi meydana çıxır.
Həyat – Ali Həyata keçir.
Qəhrəmani Şəxsiyyət Dünyanın Faciəvi Mənasını dərk edir, duyur,
həmin Mənayla birgə yaşayır; ancaq son nəticədə onun üzərində
Yüksəlir və Kamilliyə çatır.
Dünya bütün zənginliyiylə dərk olunur, ancaq İnsan Dünyayla
kifayətlənmir, ondan kənara çıxır.
Həyatdan Ali Həyata – Qəhrəmani, Ülvi Şəxsiyyətin Ruhani Yolu
budur.
Həyati iztirablara qarĢı qorxmazlıq, Kamillik Ehtirasında
Qorxmazlıq, Kamilliyə QovuĢma Qətiyyətində qorxmazlıq – əsil
Ġnsani mövcudluğun baĢlıca keyfiyyətləri bunlardır!
Muğamda Ġnsan Ülvi Məqsədinə yetmək üçün YetiĢir, o,
həyatın bütün keşməkeşlərindən keçib müdriklik, ruhani güc qazanır.
Ruhani Yetkinliyə nail olan İnsan Ali, İdeal, Mütləq Kamilliyə can
atır.
Həyatı dərk eləyib, İdeala ucalır.
139
Həyatı dərk etməklə İdeala ucalmaq arasında əsaslı fərq var:
ikincidə Duyğular, Ehtiraslar tüğyan edir, Hadisənin Müqəddəsliyi,
Bənzərsizliyi, Əlçatmazlığı təsdiq olunur.
3
Muğamda Həqiqi və Əxlaqi bərabərləĢir.
Yalnız Kamil Şəxsiyyət həqiqəti dərk edə bilər.
Yalnız Həqiqət Kamil Şəxsiyyət yetirə bilər.
Əxlaqi Kamillik Tələbi Muğamda Həqiqəti dərk etmək
Tələbiylə birləĢir.
Həqiqəti dərk etmək burada Əxlaqi Kamilliyə çatmaq demək
olur.
Əxlaqi Kamillik Həqiqəti dərk etmək demək olur.
Varlıq və İdrak Muğamda vəhdət təşkil eləyir: Xeyirin və
Müdrikliyin, Əməlin və Biliyin üzvi birliyi yaranır.
«Yalnız Əxlaqi olan – Həqiqidir.
Yalnız bilən Əxlaqidir.
Yalnız Həqiqi – Kamildir!» – deyir Muğam.
Həm Kamillik, həm də Həqiqilik özünü İdealda, Mütləqdə
hərtərəfli təsdiq eləyir.
«Yalnız İdeal olan (Mütləq olan) – Kamildir.
Yalnız İdeal olan (Mütləq olan) – Həqiqidir!» – deyir Muğam.
4
Muğamın dialektik məzmunu onun bədii biçimini (strukturasını)
müəyyən eləyib.
Muğam ilk növbədə Vahidliyin və Müxtəlifliyin dialektikasına
dahiyanə nümunə sayılmalıdır.
Musiqi konsepsiyası Vahid mövzudan doğur; dəyişir, inkişaf edir,
variasiyalaşır, öz əksinə çevrilir və son nəticədə yenidən yeni şəkildə
özünə qayıdır.
Dialektik inkişafın mahiyyətini ifadə eləyən hadisə baş verir:
Vahidlik dialektik şəkildə Özündən Özünə qayıdır.
Muğam əsas motivin (Leytmotivin) idraki-hissi zənginliyini, dina-
mizmini parlaq şəkildə, hərtərəfli göstərir…
Dostları ilə paylaş: |
