Biye bilinzasi
nomi bilan mashhur
bo’lgan bu sxema diametri bo’yicha
kesilgan linza yordamida amalga
oshiriladi.
Linzaning ikkala yarmi bir-biridan
ozgina uzoqlashtiriladi, shu tufayli
nurlanuvchi
S
nuqtaning ikki
S
1
va
S
2
haqiqiy tasviri hosil
bo’ladi.
©
Nazarov E.S.
Yarim linzalar orasini
K
ekran yopib turadi.
S
1
va
S
2
lardan
kelayotgan ikkala
yorug’lik
oqimi
ustma-ust
tushgan
sohada
interferensiya
yuz
beradi.
Interferensiyalashuvchi
yorug’lik oqimlari
Ω
fazoviy
burchak
o’lchamlari
orqali
belgilanadi,
bu
burchaklar
kattaligi
dastalarning ustma-ust tushgan qismlarini
aniqlovchi nurlar orasidagi 2
φ
=
∠
Q
1
S
1
R
1
=
∠
Q
2
S
2
R
2
burchakka
bog’liq bo’ladi.
©
Nazarov E.S.
Frenelning biko’zgusi (1816 y.)
S
ning
S
1
va
S
2
mavhum
tasvirlari kogerent
to’lqinlar
manbai
bo’ladi. Ko’zgular
orasidagi
α
burchak
qancha
kichik
bo’lsa,
S
1
S
2
=2
l
masofa
shuncha
kichikroq va interferension
manzara shuncha yirikroq
bo’ladi.
©
Nazarov E.S.
Frenel
biko’zgularida
ustma-ust
tushuvchi
dastalar
aperturasi
ham,
interferensiya aperturasi ham bir xil
qiymatga ega bo
’lib, ko’zgular orasidagi
α
burchak kattaligiga
bog’liq.
Frenel
biko’zgulari katta o’lchovli
interferension manzara hosil qila olmasligi
va bu qurilma namoyish uchun uncha
yaroqli emasligi kelib chiqadi.
©
Nazarov E.S.
Ustma-ust tushuvchi dastalarning maksimal 2
φ
aperturasi ekran cheksiz uzoqda bo’lgan
holda mos
keladi va
S
1
B
1
R
1
||
S
2
OR
2
va
S
1
OR
1
||
S
2
B
2
Q
2
shart bilan
aniqlanadi.
Frenel biprizmasi
©
Nazarov E.S.
Ekran chekli masofada joylashgan holda
bu apertura birmuncha kichik
bo’ladi.
2
ω
=
interferensiya aperturasi
ustma-ust
tushuvchi
dastalar
aperturasidan birmuncha kichik.
S
1
S
2
masofa
kichik
bo’lishga
erishish
maqsadida
biprizmaning
sindirish
burchaklari juda kichik qi;lib olingan; shu
sababli amalda interferensiya aperturasi
ustma-ust
tushuvchi
dastalar
aperturasidan farq qilmaydi.
∠𝑃𝑆𝑃
©
Nazarov E.S.
Yorqin yoritilgan
S
tirqish
yorug’lik manbai
b-b xizmat qiladi.
S
1
va
S
2
kichik tirqishlardan
o’tgan yorug’lik dastalari ustma-ust tushib,
interferensiya hosil qiladi. Yung birinchi
bo’lib, shu yo’sinda
amalga oshirilgan
interferensiya hodisasini kuzatdi va birinchi
bo’lib amplitudalar qo’shilishi prinsipini aniq
bayon qilib, interferensiya hodisasining
sababini
ko’rsatdi.
©
Nazarov E.S.
Mavzu
bo’yicha nazorat savollari.
1. Interferensiya yuzaga kelishining asosiy shartlari nimalardan iborat?
2. Qanday interferension tuzilmalarni bilasiz?
3. Ikki nurli interferensiyaning boshqaturlardan afzalligi nimada?
4. Gyuygens tamoyilining fizikaviy
ma’nosi va undan kelib chiqadigan xulosalarni ayting.
5. Yung tuzilmasida interferensiya qanday kuzatiladi?
6. Interferension tasmalar kengligi nimalarga
bog’liq?
7. Interferension manzaraga
yorug’lik manbalari orasidagi masofa qanday ta’sir ko’rsatadi?
8. Oq
yorug’likda interferension manzaraning rangli ko’rinishiga sabab nima?
9.
Yorug’lik manbai o’lchamlari interferension manzaraga qanday ta’sir ko’rsatadi?
10. Interferension manzaraning aniq
ko’rinish sharti qanday bo’ladi?
11. Qaytgan nurlarda kogerent manbalarni hosil qilish tuzilmalarida interferensiyani
kuzatishni tushuntirib bering.
12. Frenel
biko’zgusida hosil bo’lgan interferension tasmalar soni va kengligi nimalarga
bog’liq?
13. Frenel biprizmasida sindirish burchagining oshishi interferension tasmalarga qanday
ta’sir qilishi mumkin?
14. Frenel biprizmasi va
biko’zgusidagi interferension tasmalar soni nimalarga bog’liq?
15. Interferension sxemalardan qayerlarda foydalaniladi?
16. Yana qanday interferension sxemalarni bilasiz?
17. Nima uchun yupqa plastinkalarda interferensiyani
o’rganganda faqat ikkita nurlardan
foydalaniladi? Qolgan nurlarning
ta’sirini tushuntirib bering.
18. Qanday sirtlardan qaytganda
to’lqinlarning fazasi o’zgaradi?
19. Yupqa plastinkalar qalinligining interferension manzaraga
ta’sirini tushuntirib bering.
20. Yupqa plastinkada yuzaga keladigan interferension maksimumlar
tartibi nimalarga
bog’liq bo’ladi?