ctg
|
|
|
m2 p
|
(4.5)
|
|
2
|
2Ze2
|
|
|
|
|
|
Bu formuladan tajribada aniqlanishi mumkin bo‘lgan parametrlar asosida sochilishning effektiv kesimini aniqlashda foydalaniladi.
83
(4.5) formulada m – alfa-zarra massasi, – uning tezligi, Ze – yadro zaryadi, 2e – alfa-zarra zaryadi (elementar zaryad birligida), Z
– yadroning zaryad soni yoki qisqacha yadro zaryadi deyiladi. b – alfa-zarraning yadroga eng kichik yaqinlashish masofasi, ya’ni nishonga olish masofasi deb ataladi. Sochilish burchagi nishonga olish masofasi b ga bog‘liq. Alfa-zarra qanchalik yadro yaqinidan o‘tsa, ya’ni b qanchalik kichik bo‘lsa, alfa-zarra shunchalik katta burchakka og‘adi. (4.5) formulani tajribada tekshirish ancha qiyin, chunki bu formulaga o‘lchab bo‘lmaydigan kattalik b kiradi. Shuning uchun bu formuladan kelib chiqadigan statistik natijalarni qarab chiqish mumkin. Shu sababli differensial effektiv kesim tushunchasi kiritiladi. Vaqt birligida birlik yuza orqali yadroga tomon uchayotgan alfa-zarralar soni N bo‘lsin. Bunda alfa-zarralar oqimiga perpendikulyar bo‘lgan d elementar yuzadan uchib o‘tgan alfa-zarralar soni quyidagicha:
Sochilgandan so‘ng bu zarralar d elementar fazoviy burchak ichiga tushadi. d – burchakning kattaligi va uning o‘qining yo‘nalishi d– yuzaning kattaligi va holati bilan aniqlanadi. Shuning uchun dN vaqt birligida d fazoviy burchak ichida yadroda sochilgan alfa-zarralar sonini ifodalaydi. dN ning N ga nisbati d ga teng, d yuza birligida o‘lchanadi. d alfa-zarralarning yadroda sochilishida yadroning differensial effektiv kesimini bildiradi. Bu tushuncha zarralar bilan bo‘ladigan barcha jarayonlarda ishlatiladi. Aytilgan ta’rifga binoan differensial effektiv kesimni quyidagicha ifodalash
Demak, differensial effektiv kesim deb, vaqt birligi ichida yadroda sochilgan zarralar sonining tushayotgan zarralar soniga bo‘lgan nisbatiga aytiladi.
Endi alfa-zarraning alohida atom yadrosida sochilishi uchun differensial effektiv kesimning aniqlanishini ko‘raylik. Bunda d aniqlanishi kerak. Alfa-zarralar sochilgandan so‘ng d yuza orqali o‘tib d burchak ichiga tushadi. x o‘qi sifatida nishonga olish masofasi b=0 bo‘lganda, alfa-zarraning to‘g‘ri chiziqli
84
trayektoriyasini olaylik. Silindrik simmetriyadan foydalanib, oddiylik uchun d ni xalqa yuzasi deb olaylik, ya’ni:
Dostları ilə paylaş: |