Avtomobil texnikasi

 
96 
13.3. Sıxma prosesinin sonunda təzyiq və temperatur. 
 
Sıxmanın sonunda işçi qarışığın təzyiq və temperaturunu tapmaq üçün politrop prosesinin 
const
PV
n

1
, 
const
TV
n

1
1
 
tənliklərindən istifadə etmək olar. Prosesin a və c xarakterik nöqtələri (şəkil 13.1) üçün aşağıdakı 
tənlikləri yazmaq olar: 
                                                            
1
1
n
c
c
n
a
a
V
P
V
P

,                                                          (13.4) 
                                                            
1
1
1
1



n
c
c
n
а
а
V
Т
V
Т
.                                                     (13.5) 
(13.4) tənliyindən: 
                                                            
1
n
c
a
a
c
V
V
P
P







                                                          (13.6) 
və ya  
                                                           
1
n
a
c
P
P


.                                                                 (13.7) 
(13.5) tənliyindən: 
                                                           
1
1








n
c
a
a
c
V
V
T
T
                                                          (13.8) 
və ya  
                                                           
1
1


n
а
c
Т
Т

.                                                              (13.9) 
Müasir  avtomobil  və  traktor  mühərriklərində  sıxmanın  sonundakı  təzyiq  və  temperatur  aşağıdakı 
hədlərdə dəyişir: 
-qığılcımla alışdırmalı mühərriklərdə: 
5
.
2
9
.
0


c
P
MPa, 
800
600 

c
T
K, 
-üstəlik üfürməsiz yüksək dövrlər sayına malik dizellərdə: 
5
.
5
5
.
3


c
P
MPa, 
900
700 

c
T
K. 
Üstəlik  üfürməli  dizel  mühərriklərində  sıxmanın  sonundakı  təzyiq  və  temperatur  üstəlik 
üfürmə dərəcəsinə görə məhdudlaşdırılır. 
Sıxma prosesinin sonunda silindrdəki yanıcı qarışıığın orta molekulyar istilik tutumu 
 
c
t
t
v
mc
0
 
havanın  orta  molekulyar  istilik  tutumuna  bərabər  qəbul  olunur  (yanıcı  qarışıqdakı  yanacağın 
miqdarının  havaya  nisbətən  çox  az  olduğuna  görə)  və  0÷1500
0
C  intervalında  2.8  cədvəlindəki 
düsturların  köməyi  ilə  hesablanır.  Sıxma  prosesinin  sonunda  silindrdəki  qalıq  qazların  orta 
molekulyar istilik tutumu 
 
c
t
t
v
mc
0
 isə benzin üçün 2.9, dizel  yanacağı üçün isə 2.10 cədvəllərinin 
köməyi ilə təyin edilir [2]. 
Sıxma  prosesinin  sonunda  silindrin  daxilindəki  işçi  qarışığın  (yanıcı  qarışıq  +  qalıq  qazlar) 
orta molekulyar istilik tutumu aşağıdakı düsturla hesablana bilər: 
                                           








c
c
c
t
t
v
r
t
t
v
r
t
t
v
c
m
mc
c
m
0
0
0
1
1







.                                     (13.10) 
Sıxma prosesinin sonunda (c nöqtəsi) əsas göstəricilər təyin edildikdən sonra yanma prosesinin 
başlanmasını  nəzərə  almaq  məqsədilə  sıxma  əyrisinin  sonunda  bəzi  düzəlişlər  apaılır.  Qığılcım 
verilməsinin və yaxud püskürmənin qabaqlama bucaqlarının qiymətlərinə görə c' nöqtəsinin (şəkil 
13.1)  yeri  tapılır.  Yüksək  dövrlü  qığılcımla  alışdırmalı  mühərriklərdə  nominal  iş  rejimlərində 
porşenin  y.ö.n.-ə  30÷40°  qalmış  qığılcım  verilir,  dizel  mühərriklərində  isə  porşenin  y.ö.n.-ə 
15÷20° qalmış silindrə yanacaq püskürülür. Yanmanın başlanğıcını göstərən f nöqtəsinin vəziyyəti 
(yanma xəttinin sıxma əyrisindən ayrıldığı nöqtə) işçi qarışığın alovlanmasının gecikmə perioduna 
görə  təyin  edilir.  Bu  zaman  porşen  y.ö.n.-ə  çatdıqda  silindrdəki  təzyiq  təxmini  olaraq 


c
c
P
P
25
.
1
15
.
1



 təzyiqinə qədər yüksəlir ( c   nöqtəsi). 

---

 
97 
YOXLAMA SUALLAR 
 
1. Sıxma prosesi ərzində silindrin daxilində nə baş verir? 
2. Sıxma prosesi zamanı politrop göstəricisi necə dəyişir? 
3. Sıxma prosesinin adiabat göstəricisi necə təyin edilir? 
4. Qığılcımla alışdırmalı mühərriklərdə sıxma dərəcəsi necə seçilir? 
5. Dizel mühərriklərində sıxma dərəcəsi necə seçilir? 
6. Sıxma prosesinin sonundakı təzyiq və temperatur necə təyin edilir? 
7. Sıxma prosesinin sonundakı təzyiq və temperatur hansı hədlərdə dəyişir? 
8. İşçi qarışığın alovlanması təzyiqi hansı ifadə ilə təyin edilir? 

---