Axlaq sayesinde indd
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Günaha qarışıq qeybətlər
- 3. Qeybət “həqqün-nas”dır
- ُﻪُﺒِﺣﺎﺻ ُﻪَﻟ َﺮِﻔْﻐَﻳ ﻰّﺘَﺣ ُﻪَﻟ ُﺮَﻔْﻐُﻳ ﻻ ِﺔَﺒْﻴِﻐْﻟا َﺐِﺣﺎﺻ ﱠنِا
- ُﻪَﻟ َﺮِﻔْﻐَﺘ ْﺴَﺗ ْنَا ُﻪَﺘْﺒَﺘْﻏا ِﻦَﻣ ُةَرﺎّﻔَﻛ
- Qeybətin müstəsna halları
- ،ٌعِﺪَﺘْﺒُﻣ ًىﻮَﻫ ُﺐِﺣﺎﺻ :ٌﺔَﻣْﺮُﺣ ْﻢُﻬَﻟ ْﺖ َﺴْﻴَﻟ ٌﺔَﺛﻼَﺛ : َلﺎﻗ ِﻪِﻴِﺑَا ْﻦَﻋ ٍﺮَﻔْﻌَﺟ ْﻦَﻋ َﻖ ْﺴِﻔْﻟا ُﻦِﻠْﻌُﻤْﻟا ُﻖِﺳﺎﻔْﻟا َو ،ُﺮِﺋﺎﺠْﻟا ُمﺎﻣِ ْﻻاَو
84 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат getdiyindən xəbərdardır. 2. Günaha qarışıq qeybətlər: Qeybət bəzən digər günahlarla yanaşı olur, yaxud həqiqətini tamamilə əldən verir, yaxud xoşməramlı görünür. Məsələn, bəziləri qeybəti yazaraq “qorxuram ki, əlavə izahat versəm, qeybət olar”, yaxud “təəssüf ki, şəriət dilimizi bağlayıb”, yaxud da “şəriət icazə vermir, yoxsa deyərdim...” – kimi ifadələrə əl atır. Belələri qeybətdən qorunduqlarını güman edərək, həm qeybətə düşür, həm də məsələni aydınlaşdırmadan qarşı tərəfi hər hansı hadisə və sözügedən şəxsə qarşı bədbin edirlər. Mövzunu daha da şişirtdikdə isə, riyakarlığa düçar olaraq, eyni vaxtda iki çirkin əmələ batırlar. Bəzən ürəkyananlıqla belə deyənlər olur: “Yazıq filankəs, ayağı büdrədiyi üçün filan bəlaya düşdü. Allah günahından keçsin!” Burada “qeybət” “riya”ya qarışmışdır. Bəzən də “Allaha şükür olsun ki, filankəs kimi şərab içmirəm, narkomanlıq etmirəm! Doğrudan da, əgər Allah bizi qorumasa, işlər çox çətin olar. Adam gərək özü başa düşsün, Allah Özü adamın dadına çatsın!...” – kimi kinayələrlə həm qeybət və həm riya edir, həm də özünü öyərək əlavə günahlara düşürlər. Bəziləri hiddətlənərək “Mən bunu onun öz yanında da deyə bilərəm!” – kimi ifadələri ilə sözügedən möminin əməlini doğru yerə yozmağın yolunu da bağlayır və dediyi sözü ilə qeybətə bir qədər də artıq hökm verir. 3. Qeybət “həqqün-nas”dır: Bəhsimizin əvvəlində qeyd etdiyimiz kimi, qeybət “həqqün-nas”a (camaatın haqqı) aid hüquqların sırasındadır. Dedik ki, əvvəla, qeybət insanın ehtiramı, şəxsiyyəti və abır-həyasını aradan aparır və sözsüz, bu məsələ əqli və şəri Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 85 baxımdan maddi dəyərlərdən qat-qat üstündür. İkincisi, “Hücurat” surəsində qeybətin mömin qardaşın ətinin yeyilməsinə bənzədilməsindən belə məlum olur ki, bu əməl zülmün növlərindəndir və insanın boynuna haqq qoyur. Üçüncüsü isə, bunu müxtəlif rəvayətlərdən, o cümlədən, öncə qeybətin vasitəsilə yaxşı əməllərin məhvi və pis əməllərin qeybət edənin əməllərinə əlavə edilməsi ilə bağlı qeyd etdiyimiz, eləcə də aşağıdakı hədislərdən də başa düşə bilərik. Məsələn, bir rəvayətdə buyurulur: ُﻪُﺒِﺣﺎﺻ ُﻪَﻟ َﺮِﻔْﻐَﻳ ﻰّﺘَﺣ ُﻪَﻟ ُﺮَﻔْﻐُﻳ ﻻ ِﺔَﺒْﻴِﻐْﻟا َﺐِﺣﺎﺻ ﱠنِا “Qeybət olunan qeybət edəni bağışlamayınca, (qeybət edən) bağışlanılmaz.” 1 Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurur: ُﻪَﻟ َﺮِﻔْﻐَﺘ ْﺴَﺗ ْنَا ُﻪَﺘْﺒَﺘْﻏا ِﻦَﻣ ُةَرﺎّﻔَﻛ “Qeybətin kəffarəsi (cəriməsi) Allahdan qeybət olunan kəsin bağışlanmasını diləməkdir.” 2 Göründüyü kimi, qeybətdə zülm və haqsızlığın aşkar nişanələri vardır ki, haqqı tapdalananın razılığı olmadan qeybət edənin bağışlanması çətin məsələdir. Buradan belə nəticə də almamalıyıq ki, qeybətin kəffarəsini təkcə istiğfar və tövbə ilə bərpa etmək olar. Bəli, əgər halallıq üçün heç bir yol qalmayıbsa və yaxud qeybət olunanın abır-heysiyyətinə bir zərər toxunmayıbsa, istiğfar və tövbə ilə kifayətlənməyi mümkün saymaq olar. 1 . “Məhəccətül-beyza”, 5-ci cild, səh.251. 2 . “Biharul-ənvar”, 75-ci cild, səh.242; “Məhəccətül-beyza”, 5-ci cild, səh.273. 86 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат Qeybətin müstəsna halları Fiqh və əxlaq alimləri arasında qeybətin bəzən caizliyi ilə bağlı yekdil nəzər olsa da, onun hansı hallara aidliyi barədə fikir ayrılığı vardır. Bəzən bu mübahisələr yalnız misallarda, bəzən də mövzunun öz ətrafında müşahidə olunur. Lakin bir çox dəlil və mənbələrə əsasən, iki yerdə qeybətin caiz olduğu başa düşülür: 1. Mühüm məsləhət zamanı qeybət doğuran danışıqlar günah sayılmır və ona dair misallar da müxtəlifdir: a) Məşvərət zamanı; məsələn, bir kəs bir nəfərlə, yaxud bir şirkətlə al-ver, yaxud evlənmə işində başqası ilə məşvərət etdikdə, şübhəsiz, nəzərdə tutulan şəxsin zəif cəhətləri və s. eyibləri açıqlanmalı olacaq. O vaxt bu barədə məlumat verməyin heç bir eybi yoxdur və əslində, bununla həmin şəxsi – düz və ya səhv addımı barədə məlumatlandırmalıyıq (lazım olmayan hüdudları aşmamaq şərtilə). b) “Nəhy əz münkər” (çirkinlikdən çəkindirmək) zamanı; c) Pis yol seçənin əməlini aradan qaldırmaq zamanı; ç) Bir müsəlmanın gözlənilən zərər və təhlükələrdən xəbərdarlığı zamanı (qarşı tərəflə məsləhətləşməmiş). Bütün bu hallarda şəriət müəyyən hadisələri aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutulan fərdin eyiblərini faş etməyi məqsədəuyğun görür. Bu halların müstəsna olması da aydındır. Burada tez-tez qarşıya sürülən “mühüm” və “daha mühüm” qayda və əqli dəlilə istinad edilir. Ayə və rəvayətlərdən də bu məsələyə dair misalları (o cümlədən, pis adət, zülmü aradan Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 87 qaldırma və s.) əldə edə bilərik. Burada (əxlaq elmi baxımından) bir məsələni də qeyd etməliyik ki, mümkündür, insan müstəsna halların həddi-hüdudunu aşıb, əyri yola əl atsın, yaxud səhv və qəflətə yol versin. Adətən, insan aşkar şəkildə qanunları pozmaq, günaha düşmək istəmir, bir çox məqsədlərində qeydlər və müstəsna hallardan öz mənafeyi üçün istifadə edir, hətta çox vaxt öz vicdanını belə aldadır, vicdan əzabından qurtulmaq, şəxsiyyətinə xələl yetirməmək üçün həmin qeyd və müstəsna hallara sığınır. Bu isə yatmış vicdanla oyaq vicdan arasındakı təzadların kəsişdiyi, birincinin ikincisinə qalib gəldiyi yerlərdir. Demək, olduqca son diqqətlə yuxarıdakı halların bütün yönləri və xüsusiyyətlərini nəzərə almalı, hər növ təəssübkeşlik, ədavət və digər qərəzlərdən uzaq olmaqla məsləhətdən kənar izahlardan tamamilə çəkinməli və nəfsi qıcıqlandıran qeybətin qorxulu və təhlükəli hiylələrindən yayınmamalıdır. 2. Heç bir məsləhət olmayan zaman: bu isə yalnız aşkarda günah edənlərə aiddir. (Bəziləri zalımın qeybətini də bu qismə aid bilsələr də, bu, şəriətdə mühüm məsləhətin daha mühüm məsləhətlə əvəzi zamanına, yəni zalımdan məzlumun haqqının tələbi və məzlumun haqqının müdafiəsinə aiddir.) Bu qismin müstəsna hal kimi sayılmasının əqli dəlilindən əlavə, onu şiə və əhli-sünnədən nəql olunan müxtəlif hədislər də təsdiq edir. O cümlədən: ،ٌعِﺪَﺘْﺒُﻣ ًىﻮَﻫ ُﺐِﺣﺎﺻ :ٌﺔَﻣْﺮُﺣ ْﻢُﻬَﻟ ْﺖ َﺴْﻴَﻟ ٌﺔَﺛﻼَﺛ : َلﺎﻗ ِﻪِﻴِﺑَا ْﻦَﻋ ٍﺮَﻔْﻌَﺟ ْﻦَﻋ َﻖ ْﺴِﻔْﻟا ُﻦِﻠْﻌُﻤْﻟا ُﻖِﺳﺎﻔْﻟا َو ،ُﺮِﺋﺎﺠْﻟا ُمﺎﻣِ ْﻻاَو Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|