Aydın Əli-zadə
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
61 «Tanrının oğlunu çarmıxa çəkmiĢdirlər; bu ayıb olsa da, biz bundan xəcalət çəkmirik. Tanrının oğlu ölmüĢdür; biz buna inanırıq, çünki bu cəfəngiyyatdır. O, dəfn olduqdan sonra dirilmiĢdir; buna Ģübhə etmək olmaz, çünki belə Ģey mümkün deyil» 131 . Tertullianusa görə, təmiz imandan fəlsəfəyə və ümumiyyətlə düĢüncəyə doğru edilən hər bir addım heresə, xristian təliminin təhrifinə gətirir. DüĢüncəyə və biliyə qarĢı çıxıĢ edən Tertullianus, ağılı hissiyyatın bir növ davamı kimi qiymətləndirirdi. Onların təbiəti də eynidir. Mömin adama hissiyyatı Tanrı verir, və buna görə də o yalnıĢ bir Ģeydən xəbər verə bilməz. Məhz bu hissiyyatın vasitəsi ilə insan, Tanrı, dünya və ətraf mühit haqqında məlumat alır. Bu səbəbdən mömin insan öz daxili səsinə diqqətlə qulaq asmalıdır, ruhundan gələn instinktiv hislərə etibar etməlidir. 132 Tertullianusun biliyi inkar etməsi və imana həddən artıq yer verməsi, sonda onun ortodoksal Xristianlıqdan çıxmasına səbəb olmuĢdur. Onu cəzb edən, heretik təlim hesab edilən montanizm oldu, cünki bu təlimin ardıcılları daxildən gələn səsə böyük əhəmiyyət verirdilər. Tertullianus bir neçə xristian ehkamlarının yaradıcısı da sayıla bilər. Məsələn, o hesab edirdi ki, Kilsə birbaĢa Ġsanın müqəddəs həvariləri (apostolları) tərəfindən yaradıldığına görə, ən yüksək müqəddəs qurumdur (avtoritetdir). Əsl həqiqəti yalnız Kilsə vasitəsi ilə əldə etmək mümkündür. Eyni zamanda, Kilsəyə günah anlayıĢını Ģamil etmək olmaz. Bu fikir sonralar katolik kilsəsi tərəfindən bir ehkam qəbul edilmiĢdir və onun baĢçıları - papazlar 133 , özlərini günahsız insanlar elan etmiĢdirlər. Bundan sonra ―günahsız‖ və ―müqəddəs‖ Kilsə Məclisləri, Müqəddəs Kitabların və ənənəsinin yozulması səlahiyyətində olduğunu iddia etmiĢdirlər. Lakin bu cür Kilsə yalnız dövlət tərəfindən tanınmıĢ rəsmi Kilsə ola bilər. Qnostiklərin kilsələri həqiqət daĢıyıcısı deyil, çünki Tertullianusa görə, onların bünövrəsi yoxdur. Lakin sonra Tertullianusun fikri Kilsəyə qarĢı dəyiĢmiĢdir və o, dində öz mənfəətlərini güdən keĢiĢlərin çox olduğunu görərək, onların əleyhinə 131 De carne Christi (Ġsanın bədəni haqqında), 5. Ruscaya tərcüməsi burada yerləĢir: http://www.tertullian.org/russian/de_carne_christ i_rus.htm 132 De testimonio animae (Ruhun Ģəhadəti haqqında), 2. Ruscaya tərcüməsi burada yerləĢir: http://www.tertullian.org/russian/de_testimonio_animae_rus.htm 133 Papaz (yunanca ―pappas‖) – qərb (roma-katolik) Kilsəsinin baĢçısıdır. 62 çıxıĢ etməyə baĢlamıĢdır. Eyni zamanda o, Kilsə və Kilsə yığıncaqlarına qarĢı da ifadələr səsləndirirdi 134 . Xristianlığın ən əsas ehkamı olan – Ata, Oğul və Müqəddəs Ruh üçlüyünün ifadəsinə də ilk dəfə Tertullianusun əsərində rast gəlmək olar 135 . Tertullianusun fikrincə Tanrı vahiddir, lakin onun daxilində həmiĢə Onun sözü (Loqos) və mərhəməti (Müqəddəs Ruh) olub. Sonra, dünyanı yaradarkən Ata Oğluna (Loqosa) sərbəst mövcud olma hüqüqunu verib. Daha sonra, yolundan azmıĢ bəĢəriyyəti xilas etmək üçün, Ata Müqəddəs Ruhu da bir Ģəxsiyyətə çevirir. Bu ruh onun Oğlundan çıxır. Ata-Oğul- Müqəddəs Ruh üçlüyünün hər bir üzvü digərinə tabedir və onların adını əks istiqamətdə çəkmək olmaz. Ümumiyyətlə isə, Tanrı, Tertullianusa görə, yaradıcıdır və əbədi mərhəmət sahibidir. Onun mahiyyəti insan üçün açıla bilməz. Lakin yaradılan dünyaya diqqətlə baxanda, Onun mövcud olmasını sübut edən dəlillər vardır. Tanrı ruhdur, lakin bu ruh maddiləĢmiĢ ruhdur, çünki bir Ģeyin maddi çərçivəsi yoxdursa, o yoxluqdur 136 . Ruhu da olsa, Tanrının (konkret cism olduğuna görə) gözləri, əlləri, əyaqları da vardır, lakin onların təbiəti insanınkından fərqlidir 137 . Bu fikri subuta yetirmək üçün, Tertullianus Bibliyanın hərfi mənalarına istinad edirdi. Ġnsan ruhu da maddiləĢmiĢdir, əks təqdirdə o ətraf mühiti duya bilməz, çünki duymaq üçün düyülan Ģeyin bənzəri olmalıdır. Lakin maddiləĢmiĢ olsa da ruh ölməzdir. Tertullianusun ictimai fikirlərində dualizm əlamətləri vardır. O cəmiyyəti bir-birinə zidd olan iki böyük hissəyə bölürdü. Biri dünya ilə bağlı olan ―Ģeytanın düĢərgəsidir‖, digəri isə ―Tanrı düĢərgəsidir‖. Ġkincisini o Kilsə, Kilsə yığıncağı (ecclesia) adlandırmıĢdır. Hər iki ―düĢərgənin‖ öz tarixi, gələcəyi və dəyərlər sistemi vardır. Tertullianusa görə insanın əxlaqi təbiətinin əsasını təĢkil edən xüsusiyyətlər ikidir: iradə azadlığı və ilkin günah. Azadlığın mövcud olmasının dəlili Ġlahi qanundur. Qanun yalnız seçim hüququna malik olan varlığa verilə bilər. Lakin insan iradəsi, Ġlahi iradədən fərqli olaraq, təbiətinə görə yalnız mütləq xeyrə can atmır. O həmiĢə xeyirlə Ģər arasında seçim 134 De baptismo (Xaç suyuna salınma haqqında), 17. Ruscaya tərcüməsi burada yerləĢir: http://www.reformed.ru/articles/baptism/article_16-05.html 135 Adversus Praxean, 2. http://apologia.narod.ru/earlyfat/fath/tertullian/contra_praksey1.htm 136 De anima, 6. Ġngiliscəyə tərcüməsi burada yerləĢir: http://www.tertullian.org/anf/anf03/anf03-22.ht m#P2560_840932 137 Adversus Marcionem II, 6. Ġngiliscəyə tərcüməsi burada yerləĢir: http://www.tertullian.org/articles/evans_marc/evans_marc_06book2_eng.htm Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|