Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
171 miyyətdə mövcud olan haqsızlığa qarĢı kin və nifrətini ifadə etməyə çalıĢmıĢdır. Sən ey Xızrın bayrağı, ucal, cihad eylə sən, Nuhun qeyzi, namərdi batır, bərbad eylə sən (SX-150). Xızırın bayrağı (məc. ktem.) – Əsatirə görə, Ġskəndərlə Zülmətə dirilik suyu axtarmağa gedəndə Xızır Ġskəndərin qoĢu- nunun bayraqdarı olmuĢdur (SX -193). Sən, ey Xızrın bayrağı, ucal, cihad eylə sən (SX-150). Xızırın suyu (məc. on.) – ġair Leylinin dilindən Məcnunu Xızır suyuna bənzədir. Ey zülmətdə qalan Xızrın suyu, sən Ġlk səhər Ģəminin pərvanəsisən (LM-195). Xoca (məc. an.) – Lüğətlərdə fars sözü kimi izah olunan “xoca” türk dilli xalqlarda müxtəlif mənalarda iĢlənmiĢdir: müəllim, molla(köhnə məktəblərdə), ruhani Ģəxs, ağa, həkim, fəxri ad, tacir və s. Azərbaycan dilində “xacə”(bax) Ģəklində də yazılan bu söz, zənnimizcə, türk dillərində iĢlənən və müdriklik mənasında olan “qoca” sözündən yaranmıĢdır. Yəqin ki, “Siyasətnamə” əsərinin müəllifi Xacə Nizam vəzirlik etdiyi zaman öz müdrikliyinə görə bu ada layiq görülmüĢ və ilk dəfə olaraq “xacə” fəxri adını almıĢdır. Bundan sonra “xacə, xoca” adı bütün ġərq ölkələrində iĢlənən ən aktiv sözlərdən birinə çevrilmiĢ, hətta müxtəlif hökmdarların tapĢırıqlarını yerinə yetirən və saray hərəmxanalarını idarə edən axtalara da fəxri ad kimi verilmiĢdir. Bu adın tacirlərə verilməsi də onların kəĢfiyyatçılığı ilə əlaqədardır. Nizami ġirinin gəlinlik otağında Xosrovu Xocaya bənzədir. Xuzistana gəldi fərəhli Xoca, Nabat, qənd sındırdı orda çoxluca (Xġ-315). “Xuzistan” dedikdə isə ġirinin otağı nəzərdə tutulmuĢdur.
ölkələrindən biri olmuĢdur. XX əsrə qədər tamamilə Ġrana daxil idi. Hazırda qərb hissəsi(əsas hissəsi) Ġrana, Ģərq hissəsi Əfqanıstana, Ģimal hissəsi isə Tacikistana daxildir. Xorasanın hüdudları haq- qında coğrafiyaĢünasların rəyləri müxtəlif olmuĢdur. Guya buna səbəb odur ki, müxtəlif dövrlərdə Xorasanın ərazisi geniĢlənmiĢ və 172 kiçilmiĢdir. Qədim Ġran dövlətləri, yəni PiĢdadyan və Kəyanyan zamanında əsil Ġran Xorasan və onun ətrafından ibarət olmuĢ və Bəlx Ģəhəri Ġranın paytaxtı olmuĢdur. Xorasan adı bu ölkəyə Sasanilər zamanında verilmiĢdir. Mənası fars dilində (pəhləvi dilin- də) GünəĢ yurdu, yəni ġərq deməkdir. ġiələrin 8-ci imamı olan Rzanın qəbri bu vilayətin mərkəzi olan MəĢhəd Ģəhərində oldu- ğundan bura ziyarətgah hesab olunur (SX-118). Xorasanda Səncərin zülmü elə car oldu, EĢitmədi bunları, bəlaya düçar oldu (SX-87). Burada Səncərin ədalətsizliyinə və bunun nəticəsində əsir alınıb, taxt-tacının əlindən çıxmasına və ölümünə iĢarə olunur. Zəfəri çox asan sanıb dururdu,
Burada isə söhbət Ġskəndərdən gedir. Xorəzm (top.) – Bax: Xarəzm. Çin, Xorəzm, Qəzneyn, Qur mahalından, Yer dəmir kəsildi heyvan nalından (Ġ-117).
və hər səhər ilk banlayan xoruza, o biri Ģairləri isə onu təqlid edərək, yerdə banlayan xoruzlara bənzədir. Deyirlər: göylərdə bir ağ xoruz var, O, ərĢin altında tutubdur qərar. Deyirlər: o xoruz banlar hər səhər, Yerdəki xoruzlar ona səs verər. Bilin ki, göylərin o quĢu mənəm (Ġ-425). Xosrov (an.) – Xosrov Pərvizin(bax) əsl adı. Bu söhbətdən keçdi bir neçə zaman, Xosrov hər hünərdə oldu qəhrəman (Xġ-55). Bu, Pərvizin əsl adı olsa da, ümumiyyətlə Ġran Ģahlarına ve- rilən ümumi tituldur. Məsələn, Ģair “Xosrov” dedikdə, Xosrov Pərvizi yox, Bəhram Guru nəzərdə tutur. ġahın yanındaydı sərhəngin özü,
173 “Xosrov qaydası” isə Ģahlıq, hökmranlıq qaydası deməkdir. Yəni Neman qoy Bəhrama hökmranlıq qayda-qanunlarını – ġah- lıq fənnini öyrətsin. Xosrov qaydasını ona öyrətsin, ġahlıq ədəbini qoy təlim etsin (YG-57). AtəĢpərəstlik dinini ləğv edən Ġskəndər, camaatdan tələb edirdi ki, köhnə ayinə, Xosrov dininə itaət etsinlər. Üz çevirsinlər qoy köhnə ayinə, PərəstiĢ etsinlər Xosrov dininə (Ġ-171). Ġbrahim dinini doğru yol bildi, AtəĢ tüstüsünü dillərdən sildi (Ġ-174). Ġbrahim(bax) dini isə tək Allaha itaət etməyi təbliğ edirdi. Xosrov dedikdə, Ģair Keyxosrovu nəzərdə tutmuĢdur. Bu taxt ki, Xosrovdan qalmıĢ yadigar, ġahın ölümündən açarmı əsrar? (Ġ-243). Xosrov (məc. an.) – ġirin Xosrova bənzədilir. GəlmiĢ kimi hamı Ģah hüzuruna Hörmət eylədilər Xosrovtək ona (Xġ-96). Yəni Mədainə gələndən sonra Xosrovun hüzurunda duran kimi ġirinə qulluq edirdilər. GünəĢ planeti Xosrova(hökmdar, padĢah deməkdir) bənzə- dilir. Tezdən duran Xosrov səhər vaxtında Sevinclə əyləĢdi Ģahlıq taxtında (LM-248). Xosrov, Barbət (məc. xat. an.) – ġair “Ġqbalnamə” əsərinin “Nizaminin rüzgarının sonu” hissəsində Xosrov və Barbəti (bax) də xatırlayır. Eyni zamanda burada müğənnini Xosrov məcli- sində çalan Barbətə, Ģair özünü isə Xosrova bənzətmiĢdir. Müğənni, çal görək bir “RamiĢi-can”, Açılsın ürəyim o xoĢ havadan! Xosrov məclisində Barbət çalantək Çal bir-bir nəğməni, birdən yüzədək! (Ġ-607). Xosrov, Fərhad (qoĢa an.) – ġair onların adını hadisələrin təsviri zamanı bir-birinin əksini təĢkil edən obraz adı kimi ya- naĢı iĢlətmiĢdir.
Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|