_____________________Milli Kitabxana_______________________
20
Milli dövl t quruculu u trafımızda c r yan ed n hadis v prosesl r yeni
n z rl baxma a v onları keyfiyy tc ba qa s viyy d d y rl ndirm y
rait
yaratdı. ctimai üurun yenil m sin v müasir t f kkür t rzinin formala masına
güclü t sir göst r n milli dövl timiz bu gün h m ölk daxilind , h m d onun
hüdudlarından k nardakı milyonlarla az rbaycanlını birl dir n ümummilli
ideyaya v vacib h yati faktora çevrilmi dir.
Dünya tarixi n q dim dövrl rd n b ri dövl tçiliyin müxt lif formalarının
ahididir. Üçüncü minilliyin ilk ça larında keçmi i ara dırark n asanlıqla ba a
dü m k olar ki, tarix totalitar keçmi i yeni n slin s m r l dirici potensialı il tez-
tez v z edir. Bu potensial c miyy tin h yatında daxil edilir, köhn stereotipl ri
v h yatın ad t halını almı normalarını d yi dirir, c miyy tin inki afını
z nginl dirir v t kmill dirir, mü yy n çerçiv l ri qurur v yeni sosiumun
yaranmasına t kan verir. Tarixi t crüb sübut edir: milli dövl tçilik yalnız el bir
c miyy td sabit v möhk m ola bil r ki, orada icmanı milli dövl t quruculu u
s viyy sin qaldıraraq bu icmanı mill t , onun nailiyy tl rini is tarixi q l b l r
çevirm y qadir güclü v istedadlı lider olsun.
T bii ki, h r bir qurulu dövl tçilik formalarına öz düz li l rini ver r k
idar etm nin prioritetl rini v tipl rini d yi dirmi dir. Quldarlıq qurulu u
dövründ yol veril nl r, b lk d z ruri olanlar feodalizm dövründ aktuallı ı çox
tezlikl itirmi dir, Avropada maarifçilik v reformasiya dövrü f rdin azadlıq v
hüquqlarının yeni t rzd ba a du ülm sin v tamamil yeni t rzd d rk
olunmasına yol açmı dır. Bu gün qloballa ma dünya prosesl rinin ümumi
nizamına, iqtisadiyyata, siyas t v sosialm d ni m kana yeni düz li l r edir.
Politoloqların dövl tin funksiyaları adlandırdıqları metaforaların b z n
d yi m sin , dövl tçiliyin formalarının, xarakterinin, keyfiyy t v m nasının
zaman-zaman t kmill m sin baxmayaraq, bir m s l
ksizdir: ist nil n
dövl tçiliyin sasını onun milli m nafeyi v idealı, birbirini tamamlayan v
mill tin, dövl tin inki af v t r qqisini vv lc d n mü yy nl dir n iki amil
t kil edir.
Qloballa ma dövründ dövl tin forma v prioritetl ri, m nafe v idealları
t dric n d yi ir. ndi dövl tin sas m nafe v idealları, vv ll r oldu u kimi, istila
v zülm deyil, xilas v b rpaya yön ldilmi dir. N z riyy praktika il çul a ır v
biz vahid dünya nizamının Yer kür sind
_____________________Milli Kitabxana_______________________
21
birliyin, t hlük sizliy v sabitliy t minatın harın oniyasını t min etm y qadir
olan nizamın yaranmasının ahidi oluruq.
XXI
srin milli dövl tçiliyind n danı ark n d rk etm k lazımdır ki, bu,
qar ılıqlı sur td birbiri il ba lı olan bir neç amilin milli m nafenin, insan
hüquqlarının v ümumb
ri humanist d y rl rin t c ssümüdür. ndi bütün bunlar
milli dövl tçiliyin vahid, konkret seqmentini, özü d v t nda hüquqları v
azadlıqlarına xeyli d r c d yön ldilmi seqmenti t kil edir. H l XX srin 40-cı
ill rind qloballa manın g l c k ideoloqları fıziki, iqtisadi v m d ni s rh dl r
tanımayan ideal açıq c miyy t arzusımda idil r. Hazırda bu arzunun t c ssümü
Yer kür sinin ks r hiss sinin ümumdünya inteqrasiyası prosesl rind f rdin
sosial simasını v dünya nizamının geostrategiyasını d yi n prosesl rd öz ksini
tapır. st r qloballa ma, ist rs d milli dövl tçilik obyektiv prosesl r olaraq çox
vaxt bir-biri il ziddiyy t girir. Bu ziddiyy tl rin h lli üçün dövl td n elmi
sur td i l nib hazırlanmı strategiyanın v yoxlanılmı siyasi texnologiyaların
t tbiq olunması t l b edilir.
Bu gün d qiq mü yy nl dirilmi dövl t s rh dl ri ç rçiv sind milli
dövl tçilik inki afın sas atributu sayılmır. Tam monoetnik v m d ni c h td n
yekcins c miyy t yaratmaq utopiyadır. Etnomill tçilik ideyası, y ni raziy v
dövl tçiliy mü yy n etnik qrupun sahiblik etm li olması bar d ki t s vvür d
v t nda c miyy ti yaratma a köm k etmir, ksin , münaqi l r tör dir. Milli
dövl tçilik müst qil daxili v xarici siyas t aparınaq üçün t kc aqremanın olması
da dem k deyildir. Milli dövl tçilik vahid m qs d u runda dövl ti
möhk ml ndirm k, iqtisadiyyatı modernl dirm k v g l c k n sill r üçün daha
mük mm l
rait yaratmaq namin bütün mill tin, bütün c miyy tin birliyinin
r mzidir. Az rbaycanın n yeni tarixini sas götürs k, habel dövl t quruculu u
sah sind dünya t crüb sini n z r alsaq, inamla t sdiq ed bil rik ki,
Az rbaycanda milli dövl tçiliyin bünövr si 1993-cil ild , yeni siyasi elitanın
s m r l dirici potensialı vv lki elitanın dövl tin mahiyy ti v dünya birliyind
yeri bar d ki anarxist t s vvürl rini d yi dirdiyi dövrd qoyulmu dur. Biz burada
milli dövl tçilik anlayı ını v onun atributlarını h rt r fli ara dırma ı qar ımıza
m qs d qoymuruq. Bu, ayrıca v olduqca çox ax li i dir. Lakin t qdim edil n
m qal nin mövzusu milli dövl tçiliyin el
sasları il sıx çul asır ki, bu saslar
m hz dövl tin formala masında
_____________________Milli Kitabxana_______________________
22
v t
kkülünd , onun ardıcıl, sabit inki afında v t r qqisind mühüm rol
oynayır. XXI srd Az rbaycanın milli dövl tçiliyi el bir insanın h yat
f aliyy tinin b hr sidir ki, onun amalları az rbaycançılıq ideyasının z f r çaldı ı,
f rdin hüquq v azadlıqlarının t min edildiyi, iqtisadiyyatın ardıcıl sur td
yüks ldiyi v ictimai inki afa nail olundu u m kan qurulmasına yön lmi dir.
Ya adı ımız dünyanın bütün qabaqcıl demokratik ölk l rind dövl tin
qanunlarına v c miyyetin normalarına uy un f aliyy t göst r n müxalif t
partiyalarının mövcudlu u normal hal kimi q bul edilir. Sivil dövl tl rd v
c miyy tl rd müxalif t hakim elitadan f rqli ideyalar, proqramlar v layih l r
ir li sürür, hakimiyy tin siyas tini sa lam mövqed n v
saslandırılmı d lill rl
t nqid edir, ölk v dövl t qar ısında duran probleml rin h llin köm k göst rir.
Müxalif t h m d sistemin dayamqlı ı, konstitusiya qurulu unun mühafız si,
siyasi prosesl rin demokratik prinsipl r uy un
kild getm si üçün
hakimiyy tl birlikd m suliyy t da ıyır.
Artıq müxalif tçi partiya v h r katlar müasir Az rbaycanın siyasi sisteminin
bir hiss sin çevrilmi l r. Bu, günün reallı ıdır. ndi c miyy t h yatınıın bütün
t r fl rini hat ed n d yi iklikl r siyasi sah d b lk d daha aydın v açıq
kild n z r çarpır. Siyasi h yat siyasi prosesl rin r ngar ngliyi v dinamikası
il f rql n n yeni m zmunla dol unla ır.
Normal, konstruktiv müxalif tin mövcudlu u müasir c miyy t üçün müsb t
faktordur. Çünki bel müxalif t vaxtı çatmı mühüm probleml ri a kara
çıxarına a, ictimaiyy tin diqq tini ona yön ltm y , effektiv q rarlar
hazırlanmasına v q buluna köm k göst rir.
lb tt , müst qilliyinin ikinci
onilliyini ya ayan v keçid dövrünün labüd ç tinlikl ri, üst lik, xarici t cavüzl
üzl
n Az rbaycan Respublikasında bel bir müxalif tin olması ancaq
c miyy tin gücl nm sin v dinamikliyin xidm t ed rdi. Bu m zmun
Az rbaycan müxalif tin mü yy n q d r xas olsaydı, y qin ki, respublikanın
qar ısında duran probleml rin bir çoxunun h lli sür tl n r, ölk zaman
baxımından inki af m rh l l rini daha tez keç bil rdi. T ssüfl r olsun ki, bu, bir
xo arzu olaraq qalır. Müxalif tl ba lı bir çox m s l l r aydınlıq g tirm k üçün
bel bir suala cavab veraı k z rur ti d yaranır: n s b b Az rbaycan müxalif ti,
sas n d onun barı maz hiss si irrasional dü ünc v f aliyy t f ls f si il
ya ayır?
Dostları ilə paylaş: |