15
ruslar və ukraynalılar, 0,54 faizini gürcülər, 0,97 faizin i yəhudilər, 7,09 faizini
baĢqa xalqlar təĢkil ed irdi
17
. Bakı Ģəhərində müsəlmanlar 43,8 faiz, ruslar 26
faiz, ermən ilər 19 faiz, gürcü lər 2,2 faiz, digərləri 4 faiz id i.
Azərbaycanın kənd əhalisinin tərkib indəki mü xtəlif millətlər müəyyən
qəzalarda əsasən yığcam halda yaĢayırdılar. Ermənilər əsasən ġuĢa, Gəncə,
CavanĢir, Qaryagin, ġamaxı, Göyçay; gürcülər Zaqatala; kürdlər CavanĢir; ruslar
Gəncə, Cavad, Lənkəran və ġamaxı; talıĢlar Lən kəran; tatlar isə Bakı və Quba
qəzaların ın bəzi ərazilərində cəmləĢmiĢdilər, Ģəhər əhalisinin milli tərkib i isə
qarıĢıq id i.
Beləliklə, Azərbaycanda milli sülh yaratmaq, ço xmillətli Bakı fəhlə
sinfinin ço xsaylı ə mə kç i kəndlilərlə əlaqə lərini və yeni hakimiyyəti
möhkəmləndirmək "sosializm" quruculuğu uğrunda mübarizən in əsas
vəzifələrindən biri kimi qarĢıda dururdu.
Azərbaycanın gələcəyi üçün aqrar məsələni həll etməy in əhəmiyyəti
böyük idi, belə ki, 1921-ci il siyahıyaalmasına görə, əhalinin əksəriyyətini - 77,6
faizini kənd əhalisi təĢkil ed ird i. A zərbaycan Ġnqilab Ko mitəsi 1920-c i il may ın
5-də torpağın əməkç i "kəndlilərə" verilməsi haqqında dekret verdi. Dekretdə
deyilirdi: "Xanların, bəylərin, habelə mülkədarların bütün torpaqları, habelə
bütün monastır, kilsə, vəqf və məscid torpaqları bütün iĢ heyvanları və
avadanlığı ilə birlikdə ödəncsiz (açıq və ya gizli ödəncsiz) o laraq, torpaqdan
bərabər istifadə əsasında zəhmətkeĢ xalqa verilir"
18
.
Azərbaycan SSR-in xalq torpaq komissarı mayın 20-də əməkçi
kəndlilərə aĢağıdakı çağırıĢla müraciət etmiĢdi: "Yo ldaĢlar və qardaĢlar,
Azərbaycan kəndliləri - azərbaycanlılar, gürcülər və qantər içində özlərinə halal
çörək qazananların hamısı! Öz əməy inizin tam ağası, sevdiyiniz və səcdə
etdiyiniz, sizə xoĢbəxt lik və bədbə xtlik, gülüĢ və kədər, göz yaĢı gətirən
torpağınızın tam sahibi o lduğunuz vaxt gəlib çatmıĢdır"
19
.
Dövlət əhəmiyyəti olan təsərrüfatların to xunulmazlığ ını, torpağın və
inventarın planlı Ģəkildə bölüĢdürülməsini təmin etmək məqsədi ilə torpaq
haqqında dekreti həyata keçirmək üçün yerlərdə qəza və kənd torpaq ko mitələri
təĢkil o lunurdu.
Torpaq haqqında dekretin həyata keçirilməsi Azə rbaycan kəndində,
əslində sinfi təbəqələĢməni dərinləĢdirmək və siyasi vəziyyəti kəskinləĢdirməklə
kəndli kütlələrin in fəallığın ı artırırd ı.
Ġnqilab Ko mitəsinin 1920-ci il 12 may tarixli de kreti ilə bütün meĢələr,
sular və yeraltı sərvətlər respublika dövlətin in mülkiyyəti elan o lundu. Bunların
və təbiətin canlı qüvvələri ü zərində sərəncam hüququ mərkəzi sovet
hakimiyyətinin nəzarəti altında yerli sovetlərə verilirdi. Kəndlilər pay
16
torpaqlarından istifadəyə görə xəzinəyə ödəncdən və mülkədar torpağından
istifadəyə görə isə natural vergidən azad edildilər.
1920-c i il mayın 27-də dərc edilmiĢ dekret əsasında neft sənayesi
milliləĢdirild i. Ġyunun 1-də Xəzər ticarət donanması, iyunun 12-də isə zavodlar,
fabriklər və digər sənaye müəssisələri dövlət mülkiyyəti elan edild i. Bunun
ardınca balıq sənayesi, banklar da milliləĢdirildi. Azərbaycan xalq bankı
yaradıldı.
Xalq təsərrüfatını və nəqliyyatı planlı Ģəkildə tənzimləmək məqsədilə
Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsinin 1920-ci il 16 may tarixli dekretinə əsasən
istehsal, xammal materiallarının alın ması, emalı və saxlan ması, habelə
müəssisələrin maliyyə fəaliyyəti ü zərində fəhlə nəzarəti tətbiq edild i.
Respublika xalq təsərrüfatının əsas sahəsi olan neft sənayesinin
milliləĢdirilmiĢ müəssisələrinin idarə olun ması və milliləĢdirmən in qaydasının
müəyyən edilməsi Azərbaycan Neft Ko mitəsi tərəfindən həyata keçirilirdi.
1920-c i il iyunun 3-də N.Nərimanov ticarət azadlığı haqqında xüsusi
qərar imzalad ı. Qərarda deyilirdi: "Daxili ticarətin təĢkili iĢində höku mət yalnız
aĢkar möhtəkirliklə, qiy mətlərin həddən artıq qaldırılması və malların
gizlədilməsi ilə mübarizə aparır. Azərbaycan Sovet Respublikasının hüdudları
daxilində xüsusi ticarət məhdudlaĢdırılmır"
20
.
Azərbaycan SSR daxilində bütün istehsal və bölgünün idarə olunması
və təĢkilinə rəhbərlik edən ali təsərrüfat orqanı - A zərbaycan Xalq Təsərrüfatı
ġurası (AXTġ) id i. Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsinin 1920 -ci il mayın 29-da
AXTġ haqqında dərc olunmuĢ əsasnaməsində deyilirdi: "Xa lq Təsərrüfatı
ġurasının həyata keçirdiy i ü mu miqtisadi siyasət Azərbaycan MĠK (Azərbaycan
Ġnqilab Ko mitəsi), Xalq Ko missarları Soveti və Xalq Təsərrüfatı ġurasının
qurultayı tərəfindən müəyyən olunur. Onlar iqtisadi siyasətin baĢlıca
istiqamətlərini müəyyənləĢdirirlər"
21
.
Sovet hakimiyyəti silkləri və dini imtiyazları, qadınların hüquq
bərabərsizliyini, milli məhdudiyyətləri ləğv etdi və söz, mətbuat və vicdan azadlığı
elan etdi, məktəbləri məsciddən və kilsədən ayırdı, ana dilində təhsilin tətbiq
olunduğunu bəyan etdi. Sosial təminat və pensiyalar haqqında dekretlər verildi.
Silklərin və mülki rütbələrin ləğvi haqqında 1920-ci il 32 may tarixli
dekretdə deyilir ki, indən belə "Azərbaycanın bütün əhalisi üçün ümumi bir ad -
Azərbaycan Respublikasının vətəndaĢı adı müəyyən olunur"
22
.
Sovet hakimiyyəti general-qubernatorluqları, Bakı Ģəhər rəis liyini,
quberniya idarələrini, Ģəhər və qəza polis idarələrini, habelə keçmiĢ məhkəmə
qaydalarını və təsisatlarını ləğv etdi. Xalq məhkəmələri yaradıldı. Fəhlə və əsgər
deputatları sovetləri yaradılana qədər bunların sayı yerli inqilab ko mitələ ri
tərəfindən müəyyən olunurdu. Xalq məhkəməsi haqqında dekretdə (1920-ci il 12