Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
78 Hic ri 588-c i il cu madi sani ayının 15-də (28.06.1192) Qə zvin ya xınlığında Toğrul ilə Qutluq-İnanc Mahmud və tərəfdarların ın 15 minlik qoşunları arasında döyüş baş verir. Qutluq-İnanc məğlub olur, III Toğrul isə hədsiz qənimət əldə edir. Lakin döyüşün əsas nəticəsi bundan ibarət olur ki, Qutluq-İnanc döyüşçülərinin əksəriyyəti III Toğrulun tərəfinə keçir 1 . Bu qələbədən sonra sultan III Toğrulun təntənəli surətdə Həmədana daxil olur və yenidən sultan taxtına sahiblənir. Qutluq-İnanca gəldikdə isə o, Reydə, anasının yanında gizlənir, buradan Xarəzmşah Təkişə elçilər vasitəsilə xəbər göndərir ki, III Toğru l həbsdən azad olmuş və İran İraq ını zəbt etmişdir. Eyni za manda Qutluq-İnanc Xərə zmşahdan III Toğrula qarşı mübarizə üçün yardım istəyir 2 . Xarəzmşah Təkiş İraqda vəziyyətin qeyri-müəyyənliy indən istifadə edərək, h icri 589 (yanvar, 1193)-cu ilin əvvəlində İraqı işğal etmək məqsədi ilə qoşun göndərir 3 . Onun qoşunu Reyi və Təbərək qalasın ı zəbt edir və ölkədə azğın lıq törətməyə başlayır. Qutluq-İnanc və onun anası Xarə zmşah qoşunlarının qüvvəsindən qorxaraq, qaçıb Sərcahan qalasında gizlənirlər 4 . Bundan istifadə edən edən III Toğrul Təkişə külli miqdarda bəxşiş göndərir və rəğbətini qazanıb, Qutluq-İnanca qarşı mübarizədə ondan kömək d iləy ir. III Toğrul ö z qızını Təkişin qardaşı Yunis xana verir və hətta onun adı ilə pul kəsdirməyə, sultanlıqda onun adına xütbə oxutmağa söz verir 5 . Bu isə Səlcuq sultanının Xarə zmşahdan vassal asılılığını qəbul etməsinin təsdiqi olardı. Bu vaxt Xarəzmşah Təkiş öz qardaşı Sultan şahın ona qarşı üsyan qaldırdığ ını, Gürgənci zəbt etdiyin i və Xarəzmi mühasirəyə aldığ ını eşidir. Ona görə də Təkiş zəbt olunmuş torpaqlardan xərac toplayaraq, Rey və Təbərəkdə əmir Tamqaçın başçılığı ilə Xarəzm qoşun dəstələrini qoyub tezliklə Xarəzmə qayıdır 6 . Xarəzmşahın getməsindən istifadə edərək III Toğrul h icri 589-cu ilin yazında (mart-aprel, 1193) xarəzmlilərin qoşun dəstəsinə hücum edir, onla rı qılıncdan keçirir. Rey və Təbərək qalasını tutur, qətl olun muş əmir Tamqaçın başını Xarəzmə göndərir 7 . Həmin bu vaxtda İnanc xatın III Toğrula aşağıdakı məktubu yazır: "Mən heç zaman sənə meyil göstərməkdən çəkin məmişəm və sənin yaxın və uzaq düşmənlərinin düşməni olmuşam. İndi A llah səni ə cdadının mü lkiyyətində xaqan tikd ikdən sonra, mən də sənin qulluqçularından və kənizlərindən biriyəm. Mənim bo l xə zinəm və pulum var, sən məni qəbul etsən, 1 Əl-Hüseyni, vər.l03b-104a; Ravəndi, səh.334, Nişapuri, səh.90; İbn əl-Əsir, IX, səh.224; 230; Yəzidi, səh.173; Əl-İsfahani. Əl-Fəth, səh.575; Ибн Тагриберди, VI,стр, 135. 2 İbn əl-Əsir, IX, səh.230; Cüveyni, I, səh.299. 3 Nişapuri, səh.90; Cüveyni, I, səh.300. 4 Ravəndi, səh.336; əl-Hüseyni, vər.l04a. 5 İbn əl-Əsir, IX, səh.230; Ravəndi, səh.336, 350. 6 İbn əl-Əsir, IX, səh.230; Cüveyni, I, səh.300; Əbül-Fida, III, səh.85; Rəşidəddin, 1/2, səh.100. 7 Ravəndi, səh.336; İbn əl-Əsir, IX, səh.230; Yəzidi, səh. 174; Cüveyni, I, səh.302. 79 kənizlərindən biri kimi sənə xid mət göstərərəm, bu şərtlə ki, kəbin kəsilməyə razılıq barədə iltizam verəsən. Mən Həmədana sənin qulluğuna gələrəm və tədricən xəzinəmi və pulları sənə verərəm" 1 . III Toğrul evlən məyə razılıq verir. Lakin kəbin kəsildikdən az sonra Toğrula xəbər verirlər ki, İnanc xatın onu zəhərləmək qəsdindədir. Qulluqçu qızlardan biri III Toğrula xəbər verir ki, onun xanımı sultanın içkisinə zəhər qatıb. III Toğrul İnanc xatını həmin içkin i içməyə məcbur edir və o zəhərlən ir. Bu dövr Atabəylər dövlətinin siyasi həyatında həddən artıq sui-qəsd və intriqalar törədilməsində dəhşətli rol oynamış həmin qadının həyatı belə sona çatır 2 . 1 Əl-Hüseyni, vər. 104a; Арабский аноним, D-173, vər.674b. 2 Müəllifi naməlum Oğuznamə, səh. 81; Tacidarların mədhi və tarixi, səh. 58; Rəşiddədin, 1/2 100; Mirxond, IV səh. 21, Ravəndəyə görə (səh. 337), İnanc xatun yay ipi ilə boğulub; əl-Hüseyni İnanc xatının sui-qəsdindən xəbər vermir, ancaq qeyd edir ki, “vaxt ı çatanda öldü”. 80 Qutluq-İnanc Mahmud anasının aqibətini görüb qorxur, atasının bir dəstə qulamı ilə bərabər Azərbaycana, doğma qardaşı Əmir Əmiran Ömərin yanına qaçır 1 . Qardaşlar Təbrizi tutur, Azərbaycan və Arran hakimi və atabəy Əbu Bəkrin üzərinə hücuma hazırlaşmaq üçün qoşun toplamağa başlayırlar. Əbu Bəkr Naxçıvandan qardaşlara qarşı qoşun çəkir "və onlar qılınclar toqquşan, nizələ r parçalanan vuruşda qarşılaşırlar. Qardaşlardan hər biri o birinə qarşı möhkəm müqavimət gös - tərir. Əmir Əbu Bəkr [İnancın qoşununa] həmlə edir, onlar rüsvayçılıqla qaçırlar. Əmir onları o vaxta qədər izləyir ki, böyük bir dəstə əsir düşür, ancaq qardaşların ikisi də canlarını qurtara b ilirlər" 2 . Əbu Bəkr tərəfındən məğlubiyyətə uğradıqdan sonra Əmir Əmiran Ömər Şirvana qaçır, Qutluq-İnanc Mahmud isə Zəncanda sığınacaq tapır. Burada o, Xarəzmşah Təkişə məktub göndərir və III Toğrula qarşı mübarizə üçün ondan yardım istəyir 3 . Eyni zamanda xəlifə ən-Nasir də Təkişə məktubla müraciət edir. Xəlifə də III Toğruldan şikayətlənir, xəlifəyə tabe torpaqlara soxulmasından narazı qaldığını bild irir. Məktubla bərabər xəlifə III Toğrulun hakimiyyəti altında olan bütün torpaqlarını iqta sifətilə Xarəzmşaha bağışlanılması haqqında mənşur göndərir 4 . Yard ım barəsində xahişi aldıqdan sonra, Toğrula qarşı birgə mübarizədə iştirak etməkdən fayda götürmək imkanını əldən verməmək üçün Təkiş qoşunu ilə Xarəzmdən yürüş edir 590 (1193). Semnanda Qutluq -İnanc öz tərəfdarları və III Toğrulu tərk etmiş İraq əmirləri ilə birlikdə Təkişə qoşulur 5 . Xarəzmşahın hücum xəbərin i eşidən III Toğru l təcili surətdə qoşunları ilə Reyə tərəf üz qoyur. Xarəzmşahla döyüşə girmək ərəfəsində III Toğrul Xarəzmşahın böyük hacibi Şihabəddin Məsud ibn əl-Hüseynidən məktub alır. Məktubda hacib Təkişlə barışığa girməyi və onun tələblərin i ödəməy i III Toğrula məsləhət bilir. Böyük hacib yazırdı: "Mən sultan Əlaəddin Təkişin mə mlükü olduğuna, onun iltifatı və ehsanı ilə bəslənməyimə baxmayaraq, onun əlində bir oyuncağam və bu, xeyirli məsləhət verməkdə mənə maneəçilik törətmir. Başına k alansuv taxmış elə bir döyüşçü yoxdur ki, sənin hakimlik hüququn hesabına sənə tabe olmasın: çünki sənin [ata-baban] sultan və sultan oğlanlarıdır, onların hakimiyyəti mü xtəlif ölkələrə yayılmış, onlar bütün torpaqlara sahib olmuşlar və onların xid mətində saysız-hesabsız insan dururdu. Mən sənə Reydən Savəyə çəkilməy i, orada Əlaəddin Təkişlə sülh bağlamağı məsləhət bilirəm. Biz isə səninlə onun arasında vasitəçi olarıq. Onun tələbinin son hüdudu sənin Reydən 1 Əl-Hüseyni, vər.l04b. 2 Əl-Hüseyni, vər.l04b; Yəzidi, səh.90; Mirxond, IV, səh.21; T acidarların tarixi və mədhi (səh.57): "Onlar (qardaşlar) arasında həsəd və mübarizə başlayır. Əmir Bubkar (Əbu Bəkr) böyük qardaşına qalib gəlib, onu qaçmağa vadar etdikdən sonra birincilik əldə edir və atabəy olur". 3 İbn əl-Əsir, IX, səh.230; Ravəndi, səh.340. 4 İbn əl-Əsir, IX, səh.230. 5 İbn əl-Əsir, IX, səh.230; əl-Hüseyni, vər.l07b-108a; Ravəndi, səh.341. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|