Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
139 Böyük padşah IV David tərəfındən bu ölkəyə ərə verilmiş III Georgin in bibisi Tamarın oğlu id i. Dərbənd xəzərləri bu şirvanşahı sıxışdırarkən, o, gürcü padşahına müraciət etdi. Padşah Lix dağlarının hər iki tərəfındən qoşun toplayaraq, Yunan imperatorunun qardaşı Androniki özü ilə götürüb Dərbənd darvazalarına qədər gəldi, Müşkür və Şabaram əyalətlərini v iran etdi, Şaburan şəhərini tutdu. Sonuncu şəhərin darvazaları önündə gedən vuruşmada Andronik. padşahın və bütün qoşunun diqqətini özünə cəlb etdi. Georg i şəhəri Şirvanşaha - öz bibisi oğluna verdi" 1 . Təqribən hicri 569 (12.08.1173-01.08.1174)-cu ildə "Dərbənd xəzərləri" - dəniz quldurları Vo lqadan Şirvana soxuldular. Onlar 73 gəmidə Xəzəri keçərək Ruinas (Sa ri) adası ya xınlığında lövbər saldılar və Kür boyunca Lə mbərana qədər qalxdılar. Bu vaxt peçeneqlərin bəzi dəstələri Dərbənd və Şabranı tutdular. Bütün bu hadisələr Xaqaninin I A xs itana həsr etdiyi üç qələbə mərsiyəsində şərh edil- mişdir: Xaqan-i Kəbir Əbülmü zəffər ilk fatehlərdən biri oldu. Dərbənd və Şabranı fəth edərkən onun qılıncı göylərdən kö mək ald ı. Sənin peçeneqlər üzərindəki qələbən göylərə qədər ucalanlar üçün (yəni başqa hökmdarla r üçün - Z.B.) yeni dövran oldu. Sənin o xlarından biri Xızr peyğəmbər kimi(Quran, XVIII,71) Basqınçıların 73 gəmisini darmadağın etdi 2 . Şəhriyar hakim A llah ın rəsulunun şücaəti və Nuhun nitqi ilə xəzərlər və sonra alanlar arasında tufan qaldırdı. Onun dəhşəti, cəhənnəm gözətçisi tək, cəhənnəm odunun xisləti ilə Dərbəndi cəhənnəmə çev irdi, Şabranda ahu-zar törətdi. Onun tünd göy qılıncı dəniz ü zünü Ləmbəran və Runnas adasma qədər ço xlu mey itlərlə örtdü. Şah A xsitanın bayrağında bu sözlər yazılmışdır: "Biz sənə həqiqi qələbə bağışlamışıq" (Qu ran, XVIII, 1) Və bu bayraqlar bütün dünyaya şad xəbər yaydı. İki gündə bu itürəkli adamlar Ərjəngin 3 Mazandaranda törətdiyi qədər Şirvanda dağıntılar etdilər. 1 Historie de la Georgie, I, p.397; Е.Похомов. Краткий курс, стр. 35; М.Д.Лордкипанидзе. Исторя Грузии, стр. 132. 2 H.Həsən. Fələki Şirvani, səh.37-38; yenə də onun: Researches, pp.18-19: B.B.Бартольд. Место прикаспийских областей. Соч. II/I, стр. 692; yenə də onun: Дербенд, III, стp.425- 426. 3 H.Həsən. Fələki Şirvani, səh.38-39; yenə də onun: Researches, p.187. "Ərj ə n k" - Firdovsi poemasının qəhrəmanı Rüstəmə qarşı vuruşan nəhəng ağ divin adıdır. 140 Bu gün şah Dərbənddə və Xəzərlər arasında elə Bir iğtişaş qopartdı ki, eyni vəziyyəti Bu itürəkli ada mla r Şirvanda törətmişdilər. Mərsiyələrdən göründüyü kimi, Xaqani onlarda yalnız I A xsitanı tərifləy ir, bütün qələbələri ona şamil edir və Bizans şahzadəsi Andro nik Ko mnenin iştirak etdiyi gürcü qoşununun köməyi barədə isə susur. Əlbəttə, I A xsitanın məddahı Xaqani üçün bu təbii hald ır 1 . I Axsitanın hakimiyyəti dövrünə aid hadisələr arasında Mirxond və Həsən bəy Rumlunun Şirvanşah dövlətinin İraq Səlcuqiləri və Azərbaycan Atabəyləri ilə qarşılıq lı münasibətlərinə dair məlu matların ı qeyd etmək lazımdır. Bu tarixçilərin verdiyi mə lu mata görə, atabəy Şəmsəddin Eldəniz öz qoşunları ilə bütün Şirvanı və Bakını işğal etdi: "Sultan Məsud Eldənizə öz qoşunları ilə Arrana tərəf çıxmağı əmr etdi. O, bu vaxt ərzində Arranı, Gəncəni, Şirvanı və Bakını tamamilə tutdu" 2 . Bu məlu matın tarixin i qoy maq çətindir, lakin məlu mdur ki, hicri 570-ci ildən sonra Eldəniz gürcü padşahı III Georgin in qoşununu darmadağın edərək Cənubi Qafqaza soxuldu 3 . Hic ri 582 (1186)-ci ildə Şirvanşah I A xsitan atabəy Cahan Pəhləvanın ölümündən sonra Qızıl A rslanın sultanlıqda vəziyyətinin qeyri-müəyyənliyindən istifadə edərək qoşunları ilə Azərbaycan ərazisinə soxuldu. Lakin Şirvanşah ağır məğ lubiyyətə uğradı. Onun qoşunları isə Qızıl Arslanın təqib i altında Bakıya çəkildi. Bu vaxtdan etibarən Bakı Şirvanşahların ikinci paytaxtı oldu. Qızıl Arslan Şamaxmı və Dərbəndə qədər olan torpaqları tutdu. Bu torpaqlar bir neçə il onun əlində qald ı 4 . I Axsitanın İraq Səlcuq sultanlarından asılılığı sikkələrdə qeyd olunmuşdur. Sikkən in birinci növündə bir üzünə "əl-malik əl-müəzzəm A xsitan ibn Mənuçöhr", o biri ü zünə isə xəlifə əl-Müstəncid billahın (1160-1170) və sultan Arslan şahın (1161-1176) adla rı həkk olun muşdur. İkinci növdə "əl-ma lik ə l-müə zzə m A xsitan ibn Mənuçöhr", xəlifə əl-Müstədi-biəmrillah (1170-1180) və sultan III Toğrulun (1176-1194) adlan həkk ed ilmişdir. Üçüncü növdə "əl-ma lik ə l-müə zzə m A xsitan ibn Mənuçöhr", Xəlifə ən-Nasirə-alidin A llah (1180-1225) və sultan III Toğrulun adları həkk olun muşdur. Sikkələrin dördüncü növündə "əl-malik əl-müəzzəm A xsitan ibn Mənuçöhr, Şirvanşah" və Xəlifə ən-Nasirin adı həkk olun muşdur. Burada sultan III Toğru lun adı yoxdur. Y.A.Paxo mov qeyd edir ki, atəbəy Qızıl Arslan və sultan III Toğrulun 1 Е.А.Пахомов кypc, crp.35; H.Həsən. Fələki Şirvani, səh.39; V.Minorsky, Khaqani, pp. 557-559. 2 Mirxond IV, səh.512; H.Həsən. Fələki Şirvani, səh.35, qeyd 4. 3 Vardan, səh. 155-156; Mxnrap Touı, cTp.19. 571-ci hicri ilində Eldəniz və ya onun oğlanlarının Gürcüstana uğurlu yürüşü barədə bax: İbn əl-Kalanisi, səh.364, 365. N.Khankov. pp. 125-133;. Е.А.Пахомов. Краткий курс, стр. 35-36; В.В.Бартольд. Место прикаспийских областей, II/I, стр. 692-693, 707. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|