Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
230
olunmuĢdur. Ərəblərin kobudluq və qabalığına istehza və kinayə ilə gülən Ģair əcəmlərin, yəni qeyri ərəblərin mədəniyyətini yüksəklərə qaldırdığı "siyasi poeziya" janrlı Ģeirlərinin birində yazırdı:
Ġsmayıl ibn Yasarın məhəbbət lirikası ö zünün ali hissləri ilə nəzəri cəlb edir; yazd ığı mədhiyyə və elegiyalar isə səmimiliyi və riqqəti ilə seçilir. Əl-Ġsfəhani b izə daha iki ziyalımız - Ġs mayıl ibn Yasarın qardaĢı Məhəmməd və oğlu Ġbrahim haqqında qiymətli məlu mat çatdırır. Onun yazdığına görə Məhəmməd "öz qardaĢına bərabər" səviyyəli Ģair idi. Məhəmməd ibn Yasarın çoxlu Ģeir yazd ığını, bu Ģeirlərin bəzisinə musiqi bəstələndiyini xəbər verən əl- Ġsfəhani, onun böyük qəsidəsindən iki beyt nümunə gətirməklə yanaĢı, Ġs mayılın oğlu Ġbrahimin də Ģair olduğunu qeyd edir, onun dövrünə qarĢı etiraz dolu beytlərini misal çəkir. Əl-Ġsfəhaninin qeydinə görə, bu böyük qəsidədə də atasının yolu ilə gedən Ġbrahim əcəmlərlə, yəni milliyyətcə ərəb olmayan öz əcdadları ilə fəxr etdiyin i gizlətmir. VIII yuzilin ortalarında yaĢayıb yaradan baĢqa bir ərəbdilli Ģair Əbu-l- Abbas əl-Əma haqqında mənbələrin verdiyi məlu mat, onun Abb asi xəlifəsi əl- Mənsurun (754-775) hakimiyyəti zamanı hələ sağ olduğunu bildirir. Azərbaycandan çox u zaqlarda, Xilafətin dini mərkəzi o lan Məkkədə yaĢamasına baxmayaraq, ö mrünün sonunadək sadiq qaldığı Əməvilərin Ģərəfinə böyük ustalıqla yazdığı Ģeirlər, bu sülalədən olan xəlifələrin ona DəməĢqdən hədiyyələr göndərməsinə səbəb olur. Əməv ilərə həsr olunmuĢ mədhiyyələrdə Əbul-Abbas onları səxavətli, igid hökmdarlar, islamın qeyrətli müdafiəçiləri kimi təqdim edir. Hətta Abbasilər sülaləsi dövründə də Ģair öz Əməv i himayədarlarını mədh edərək, onların rəq iblərini, xüsusilə öz həmvətəni Ġsmay ıl ibn Yasarın ardıcılı o lduğu zubeyriləri kəskin tənqid atəĢinə tutur. Əbu-l-Abbas əl-Əma hədis bilicisi kimi də tanın mıĢdı. Ərəbdilli azərbaycanlı Ģairlərin yaradıcılığ ını tədqiq edən alimlər (G.BaxĢəliyeva və b.) onların poeziyasında ərəblərə xas olmayan sırf milli xüsusiyyətləri də üzə çıxarmıĢlar. AĢkar edilmiĢdir ki, bu Ģairlərin istifadə etdikləri Ģeir ölçüsü klassik ərəb poeziyasında geniĢ iĢlənilən ölçü lərdən tamamilə seçilir. Qədim ərəb mədəniyyətinə mü kəmməl sahib ola bilmiĢ bu Ģairlər əru z vəzninin o zamankı ərəb Ģairləri arasında iĢlənilən təvil, mədid, bəsit, kamil bəh rlərindən deyil, az iĢlənən xəfif, səri və b. bəhrlərindən istifadə edir, bəzən də klassik ərəb
231
Ģeri qaydalarına zidd olaraq eyni Ģerin iki beytinin hərəsini bir ayrı bəhrdə yazırdılar. Bütün bunlar tədqiqatçıları belə bir nəticəyə gətirmiĢdir ki, erkən ərəbdilli azərbaycanlı Ģairlər Musa ġəhəvat, Ġsmayıl ibn Yasar, Əbu-l-Abbas əl-Əma Azərbaycanda anadan olmuĢ, burada böyümüĢ, ilk təhsillərin i doğma diy arda almıĢ, öz xalqlarının mədəniyyətini, o cü mlədən Ģifahi xalq ədəbiyyatının heca vəznini tam mən imsəmiĢdilər. Onların poeziyasından dövrümüzə çatan nümunələr sübut edir ki, iki mədəniyyətin sintezindən qidalan mıĢ, ü mu mmüsəlman mədəniyyətinin ilk poetik səhifələrini yaradan bu Ģairlər doğma heca vəznin in təsirilə ərəb ədəbiyyatında özlərinə məxsus yeni cığır açmıĢlar. Bu həmçin in sübut ed ir ki, Azərbaycanın da bir vilayət kimi da xil olduğu böyük imperiyanın - Xilafət in söz ustaları sırasında görkəmli yer tuta bilmiĢ azərbaycanlı Ģairlər vətəndən uzaqlarda yaĢasalar, ərəb dilində yazsalar da, doğma diyara, doğma elə, doğma mədəniyyətə bağlı o lmuĢ, bunlardan bəhrələnmiĢlər. § 4. MEMARLIQ VƏ ġƏHƏRSALMA
Azərbaycanda islamın qərarlaĢ ması memarlığın inkiĢafın ın yeni istiqamətini müəyyən etdi. Lakin köhnə məbədlərin yeni dinin ehtiyacları üçün uyğunlaĢdırılması, məscid lərin, mədrəsələrin, örtülü bazarların, karvansaraların, hamamların və baĢqa qurğuların tikintisi əvvəllər yaranmıĢ inĢaat ənənələri əsasında aparılırdı. Bu dövrün inĢaat sənətinin xüsusiyyəti kərpic hörgüsü texn ikasın ın inkiĢafı və təkmilləĢ məsi id i. DaĢın yonulması, daĢ divarların hörül- məsi və daĢdan olan tağlı konstruksiyaların qurulması iĢi xeyli təkmilləĢdi. Həmin iĢlər əvvəlki yüzillərdə Azərbaycanda yaranaraq təkmilləĢ miĢ üsullar əsasında inkiĢaf edirdi. Məsələn, tarixi Arran vilayətinin və Ģimal-qərb Azərbaycanının inĢaat sənətində çay daĢlarından və biĢmiĢ kərpicdən ibarət olan qarıĢıq hörgü texnikası hörgünün əsas növü kimi qalmaqda idi. Lakin sitayiĢ təyinatlı tikililərin yeni tipləri yaranır və bıı tiplərlə bağlı rəsmi memarlıqla əlaqədar olaraq qurğuların görkəmində və formalarında mühüm dəyiĢikliklər baĢ verird i. VIl-X əsrlər dövründən az miqdarda abidə, o cümlədən müsəlman tipli, sitayiĢ təyinatlı tikililər qalmıĢdır. BaĢqa ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da ilk vaxtlar zərdüĢtilərin və xristianların dini obyektlərini məscidlərə çevirir, onları islamın tələbləri əsasında yenidən qururdular. Binaların yenidən qurulması adətən köhnə səcdəgahın ləğvi və mehrabın qurulması ilə məhdudlaĢırdı. Həmin dini obyektlər öz quruluĢunun qalan cəhətlərində ilkin görkəmini saxlayırdılar. Beləliklə, Azərbaycanda həm daxili Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|