Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
292
ġavurun kiçik oğlu, II Fəzlin qardaĢı Mənuçehr Aniyə göndərildi. Aninin yenidən ġəddadilərin tabeliy inə keçməsi vahid sülalənin nü mayəndələri tərəfindən idarə olunan ġəddadilər dövlətinin sərhədlərini bir qədər də geniĢləndirdi. Bütün XI yüzil boyu Cənubi Qafqazın tarixində fəal ro l oyna mıĢ bu dövlət Bizans imperiyası, Rəvvadilər və ġirvanĢahlar dövlətləri, gürcü hökmdarları ilə qarĢı-qarĢıya durur, Səlcuq soltanlarının bölgədə yeganə müttəfiqləri kimi onların Cənubi Qafqaz torpaqlarını iĢğal etməsi üçün Ģərait yaradırdı. Məhz buna görə ġəddadilərə xüsusi rəğbət bəsləyən Səlcuqilər bu sülalənin qonĢu torpaq lar hesabına öz sərhədlərini geniĢləndirməsinə mane olmu rdular. 1073-1074-cü illərdə II Fə zlin oğlu Fəzlun atasına qarĢı çıxaraq, onu hakimiyyətdən uzaqlaĢdırdı və ölkənin idarəsin i əlinə ald ı. Lakin Fəzlunun hakimiyyəti uzun sürmədi. 1075-ci ildə öz təbəələri sırasında güclü, qüdrətli dövlətin olmasını istəməyən Səlcuqilər ġəddadilər dövlətinə son qoymaq qərarına gəlirlər. Bu məqsədlə soltan Məlik Ģahın əmiri Savtəkin böyük bir qoĢunla Arrana göndərilir. Göstərilən müqavimətə ba xmayaraq, Fəzlun, nəhayət, Arranın idarəsini Savtəkinə təhvil verməli olur. Əmirliyin ərazisi atabəyliyə çevrilir. MəlikĢahın oğlu, Səlcuq məliki Məhəmməd atabəyliyin ilk baĢçısı təyin edilir. O, Gəncədə qərarlaĢaraq yerli əmirlərlə sıx əlaqələr yaradır, əhali arasında məĢhurlaĢır. Azərbaycanın tarixində nəzərə çarpacaq ro l oynamıĢ Məhəmməd sonralar böyük soltan taxtına çıxmıĢ (1105-1118), Ġraq soltanlığının (1118-1194) əsasını qoymuĢdu. Hakimiyyətdən kənar olun muĢ Fəzlun, az sonra isə atası II Fəzl Səlcuqilər tərəfindən əsir alınırlar. Mənbələrdə Fəzlunun hakimiyyətinin son illəri haqqın da çox ziddiyyətli və adda-budda məlu mat vardır. XI yü zilin anonim gürcü mənbəyinə görə, Fəzlun 1088-ci ilədək Səlcuqilər əleyhinə mübarizə etmiĢ, nəhayət həbs olunaraq Bağdada aparılmıĢ və 1091-ci ildə orada ölmüĢdür. Fəzlunun Bağdadda əsirlikdə öldüyünü Ġbn əl-Əsir də təsdiq edir. Beləliklə, ġəddadilər dövlətinin ən mühü m əmirliy i olan Arran -Naxçıvan- Gəncə əmirliy i süqut edir. Yaln ız Ani və Dvində ġəddadilər sülaləsinə mənsub əmirlər Səlcuqilərin vassalı kimi hələ də fəaliyyət göstərirdilər. Mənuçehrdən sonra onun nəsli təqribən hələ 130 il Anidə hakimiyyətdə qalmıĢ və nəhayət, bu Ģəhər gürcülərin əlinə keçmiĢdi. Dv in ġəddadiləri isə 1130-cu ildə Səlcuqilərin zərbələri nəticəsində süqut etmiĢdilər.
293
XII FƏSĠL AZƏRBAYCAN ĠNKĠġAF ETMĠġ FEODALĠZM DÖVRÜNDƏ (XI-XII ƏSRLƏR) § 1. OĞUZLAR VƏ AZƏRBAYCAN XI ƏSRDƏ. SƏLCUQ ĠMPERĠYASININ YARANMASI
Ərəb Xilafətindən sonra Qərbi Asiyada yaranan ən geniĢ ərazili dövlət birləĢməsi olan Səlcuq imperiyasının meydana çıxma, çiçəklən mə və nəhayət, parçalan ma dövrləri Yaxın və Orta ġərqin bir ço x ölkələrinin, o cümlədən Azərbaycanın tarixi taleyində mühüm yer tutur. Bu dövlət birləĢməsinin əsası Səlcuq nəsli nümayəndələrinin baĢçılıq etdikləri oğuz və baĢqa türk tayfaların ın iĢğalçı yürüĢləri ilə qoyulmuĢdu. Azərbaycanın feodal dövlətlərinə həsr edilmiĢ bölmələrdə qeyd edildiyi kimi, artıq XI yüzilin ilk rübündə oğuz dəstələri Cənubi Qafqaz ərazisində göründülər. 1018- 1021-ci illərdə Araz çayın ı adlayan oğuzlar, cənub istiqamətindən Arran torpaqlarına girərək, Naxçıvan, sonra isə Dəbil Ģəhərlərinə yetiĢdilər. Tarixi salnamədə onların 1029-cu ildə Gürcüstandakı böyük ġio mqvim monastırın ı talan etmələri haqqında məlu mat vardır. Gö rünür, məhz bu və digər uğurlar oğuzların öz qüvvələrinə olan inamların ı artırdı. Xorasanda məskunlaĢmıĢ oğuzlar Qəznəvi üsuli-idarəsinə qarĢı müvəffəqiyyətsizliklə nəticələnən qiyam qaldırdılar. 30-cu illərin əvvəllərində təqibdən qurtarmağa çalıĢan təqribən iki min oğuz "çadırı" (ailəsi) Rəvvadilərin Cənubi Azərbaycandakı mü lklərinə pənah gətirdi. Rəvvadi hökmdarı Vəhsudan onları təbəəliyə qəbul edib, torpaqla təmin etdi. Oğuzların Xorasanda qalan böyük bir hissəsi Səlcuq elinin qın ıq tayfasından olan Toğrul bəyin və onun əmisi oğlu Çağrı bəyin baĢçılığı altında birləĢdi; Qəznəvi soltanının vassalları o lan bu bəylər ço x keçmədən tabeliklərində olan torpaqları geniĢləndirməyə baĢladılar. Qəznəvi soltanı Məsudun (1031-1041) əks tədbirləri 1034-cü ildə Xo rasanın yeni torpaqların ın səlcuqların əlinə keç- məsinə səbəb oldu. Toğrul bəy Nisa Ģəhərinə, Çağrı bəy Dihistana, onların əmisi Arslan Payqu isə Fərava sahib oldu. Bu hadisələrdən az sonra Toğrul bəy Səlcuqilər sülaləsin in ilk böyük soltanı elan edildi. Lakin o, 1038-ci ildə oğuz bəylərinin iĢtirakı ilə çağırılan qurultaydan sonra yaranmıĢ bu Oğuz dövlətin in idarəsində hakimi-mütləq kimi çıxıĢ etməyərək, Çağrı bəy və baĢqa oğuz bəyləri ilə əlb ir hərəkət etməyə baĢladı. 24 may 1040-c ı il gənc Oğuz dövlətinin tarixinə əla mətdar gün kimi da xil oldu. Mərv yaxınlığında Dəndənəkan adlı yerdə Qəznəvi qoĢunlarına qalib gələn Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|