Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
300
SəlcuqĢahı dəstəkləyən xəlifə əl-MüstərĢid yaranmıĢ vəziyyətdən istifadə edərək, Səlcuqilərin himayəsindən azad olmağa cəhd göstərdi. Bu zaman Səncər Həmədana yollandı; xəlifənin, Məsudun və SəlcuqĢahın da paytaxta gəliĢi gözlən ilirdi. Səncərdən qorxan xə lifə görüĢdən imt ina etməyə çalıĢdı, lakin onu yola çıxmağa və hətta Səncərə qarĢı çıxıĢ etməyə məcbur etdilər. Məsudun təkidi ilə Ġraqda soltan Səncərin adına xütbələr oxun ması dayandırıldıqda isə xəlifə Bağdada qayıtdı və Ģəhəri möhkəmləndirməyə baĢladı. Elə həmin il Həmədan yaxınlığında Səncərin qoĢunları ilə Ģahzadələrin - Məsudun və SəlcuqĢahın birləĢ miĢ qüvvələri arasında baĢ verən vuruĢma Səncərin qələbəsilə baĢa çatdı. Səncər döyüĢ meydanından qaçan Məsudu yenidən əfv etdi və Azərbaycanı iqta hüququnda ona bağıĢladı. Məsud Gəncəyə qayıtdı, II Toğrul isə Ġraq soltanı elan ed ild i. Yenə həmin il Səncərin Məvaraənnəhr hakimi Əh məd xan ın çıxıĢını yatırmaq üçün Xorasana getməsindən istifadə edən Davud yeni soltan II Toğrula qarĢı çıxd ı. Ona öz atabəyi Ağsunqur əl-Əh mədili, habelə onlara qoĢulmuĢ Məsud yardım edirdi. Rəqib lər arasında döyüĢ Həmədan yaxınlığındakı Vaxan kəndi yanında baĢ verdi. DöyüĢ ərəfəsində Davudun bir neçə əmiri qoĢunları ilə II Toğrulun tərəfinə keçdi. Bu hadisə döyüĢün taleyini həll etdi. Davud, onun ardınca isə Gəncədən gəlmiĢ Məsud Bağdada - xəlifə əl-MüstərĢidin yanına qaçdılar. II Toğrulun qoĢunlarının ələ keçirdiyi A zərbaycana Məsud və Davudun baĢçılıqları ilə yürüĢ təĢkil edilməsi haqqında razılıq əldə olundu. Məsudun, Davudun və xəlifən in birləĢ miĢ qüvvələri A zərbaycanı iĢğal edib, Həmədanı tutdular. Lakin qardaĢlar arasında olan ixtilaf II Toğrula Həmədanı və digər Ģəhərləri yenidən ələ keçirmək imkanı verdi. 1133-cü ildə II Toğrul vəfat edir, Həmədana qayıtmıĢ Məsud isə Ġraqın və Qərbi Ġranın yeganə hakimi elan olunur. Hadisələrin bu dönüĢü Səlcuq Ģahzadələrini daim bir -birilə toqquĢduran, bu yolla islam dünyasının yenidən nəinki din i, habelə dünyəvi baĢçısı mövqeyini qazanmağa çalıĢan xəlifə əl-MüstərĢidi qane etmirdi. Ġndi artıq xəlifə ilə soltan arasında gedən gizli mübarizə üzə çıxmıĢdı. 1135-c i ilin may ında xəlifə ona qoĢulmuĢ bəzi türk sər kərdələ ri ilə b irlikdə soltana qarĢı müharibəyə qalxdı. Bu müharibə xəlifə qoĢunlarının məğlubiyyəti ilə baĢa çatdı. Əldə olun muĢ razılığa əsasən xəlifə dünyəvi hakim hüquqlarının hamısından məhru m ed ilir, yaln ız müsəlmanların din i baĢçısı mövqeyini saxlayırd ı. Paytaxt Bağdad isə Ģəhər divarları dağıd ıld ıqdan sonra Ġraq soltanlığının adi Ģəhərinə çevrild i. 1135-c i ildə Məsudun Marağadakı düĢərgəsində xəlifə əl-MüstərĢid ismaililər tərəfindən öldürüldü. Həmin dövrün salnaməçiləri xəlifənin ölü mündə Məsudun da dəstəklədiyi soltan Səncərdən Ģübhələnirdilər. Əl-MüstərĢidin yeni xəlifə seçilmiĢ oğlu ər-RəĢid atasının Səlcuq soltanlarına müqavimət siyasətini davam etdird i. Ço x keçmədən o, Məsudun adının xütbələrdə çəkilməsini dayan - dırdı, ona qarĢı birgə fəaliyyət göstərmək barədə razılığa gəld iyi Davudun adına 301
xütbə o xun ması haqqında sərəncam verdi. Bağdadda Məsuda qarĢı, mahiyyətcə Ġraq soltanlığının mərkəzi hakimiyyəti əleyhinə xəlifə, Davud və Mosul atabəyi Zəngidən ibarət üçlər ittifaq ı yaradıldı. Qəzv inin, Farsın, Ġsfahanın və digər yerlərin hakimləri də bu ittifaqa qoĢuldular. Lakin çox keçmədən Bağdad üzərinə hərəkət edən Məsudun təzyiqi altında Davud, onun ardınca isə atabəy Zəngi ittifaqdan çıxd ılar. Məsud Bağdada daxil olaraq, Ģəhərdən getmiĢ xəli fə ər-RəĢid in əvəzinə əl-Müqtəfini xəlifə etdi. 1136-c ı ildə Məsud Arranı (Bərdəni) ġə msəddinə iqta verdi. 1138-c i ildə Ġsfahanda sabiq xə lifə ə r-RəĢid isma ililər tərəfindən qətlə yetirildi. Həmin dövrün bir çox müəllifləri bu xəlifənin öldürülməsində də Səlcuqiləri günahkar hesab edirdilər. Bu hadisədən sonra Ġraq soltanlığında siyasi vəziyyət daha da gərginləĢdi. Soltan Məsud tərəfindən hüquqları məhdudlaĢdırılmıĢ vilayət hakimləri mərkəzi hakimiyyətə qarĢı açıq mübarizəyə giriĢdilər. Mü xalifətə A zərbaycan hakimi atabəy Qara Sunqur baĢçılıq edird i. Səltənət iddiasında olan səlcuq Ģahzadələri SəlcuqĢah və Davud Qara Sunquru müdafiə edird ilər. 1139-cu ildə Qara Sunqur Həmədana doğru irəlilədi. O, Məsudu, özünün uzaqgörən vəziri əl-Xazin i edam etdirib, onun yerinə öz Ģə xsi vəzirini qoymağa məcbur etdi. Ġbn əl-Əsirin məlu matına görə, bu zamandan bəri, yeni vəziri tərəfindən müstəqilliyi əlindən alın mıĢ soltanın vəziyyətindən istifadə edən dövlət əmirləri ö zbaĢına surətdə iqta torpaqlarını ələ keçirməyə baĢladılar, ona ölkənin quru "soltanlıq" adından baĢqa bir Ģey qoymadılar. Bundan sonra mü xalifətin mərkəzi Azə rbaycana keçdi. Qara Sunqurun israrı ilə Məsud Davudu özünün varisi elan etdi, lakin Davud ismaililər tərəfindən qətlə yetirildi. Məsudun digər rəqibi-Fars ərazisini fəth edən SəlcuqĢah, Qara Sunqur tərəfindən həmin ərazinin hakimi təyin olunsa da, çox keç mədən bu vilayətin sabiq hakimi Bo z Apa tərəfindən öldürüldü, Fars vilayəti yenidən Boz Apanın əlinə keçdi. Bu zaman Gəncədə baĢ vermiĢ zəlzələ, dağılmıĢ Ģəhərdə bütün ailəsi həlak olan Qara Sunqurun SəlcuqĢahın köməy inə getməsinə mane oldu. Zəlzələn in Ģahidi, gəncəli M xitar QoĢ həmin hadisəni belə təsvir etmiĢdir: "Areq ayın da, həmin ayın 18-ci günü, cümədən Ģənbəyə keçən gecə (1139-cu ilin 30 sentyabrı, Ģənbə), müqəddəs Georgi bayramı günündə Tanrı qəzəbin in gücü dünyanın baĢına endi, yer özündən çıxdı və dəhĢətli təkanların əmələ gətird iyi güclü dağıntı bu ölkəyə - Albaniyaya yetiĢdi. Zəlzələ nəticəsində bir ço x yerlərdə, Parisos və Xaçın vilayətlərinin düz və dağlarında xeyli dağıntı baĢ verdi. Ölkən in paytaxtı Gəncə onun sakinlərin i də udan cəhənnəm girdabına yuvarlandı. Torpaq öz səthinin bütün guĢələrində onları öz ağuĢuna almıĢdı. Dağlıq bölgələrdə isə bir ço x qala və kəndlər monastırları və kilsələri ilə birgə adamların baĢlarına uçmuĢ, xarabazara çevrilmiĢ, saysız miqdarda insan dağılmıĢ bina və bürclərin altında qalmıĢdı". Ortaçağ müəlliflərinin (Ġbn əl-Əsir, Ġbn əl-Ġbri və b.) məlu matına görə, o zaman Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|