235
- ikinci yanaşma əməyin intelektual məzmununun artırılması ilə
bağlıdır ki, bu yanaşmaya əsasən işçilərin inkişafına qoyulan vəsaitlər
müəssisənin səmərəli fəaliyyətinə və müsbət dəyişikliklərə yönəldilən
investisiyalar kimi qiymətləndirilir.
2. Muzdlu işçilər öz bacarığına, peşə və ixtisasına uyğun işlə təmin
olunmaq və onun nəticəsində əsas tələbatlarını ödəmək üçün müvafiq
əmək haqqı əldə etmək arzusundadırlar.
3. Həmkarlar ittifaqı işçilərin məşğul olduqları əməklə bağlı müvafiq
səriştələrinin artırılmasında, həmçinin də əhalinin sosial cəhətdən zəif
təbəqələrinin müdafiəsində və sosial bərabərliyin yaradılmasında
maraqlıdırlar.
4. Cəmiyyət o vətandaşlara təlabat hiss edir ki,
onlar ictimai əməklə məşğuliyətə qadirdir, iqtisadi artımı təmin edə bilirlər
və bunun da əsasında demokratiya yolu ilə bəşəriyyətin sosial və mədəni
ənənələrini davam etdirməyə nail olurlar.
5. Dövlət ölkədə yüksək iqtisadi və sosial inkişaf, sosial sülh və
əminamanlıq, əhalinin bütün nümayəndələrinin sabit həyyat səviyəsini
təmin etmək üçün məşğulluğun genişləndirilməsi və əmək bazarının
proporsional qaydada təkmilləşdirilməsi vəzifələrini həll edir.
236
Sxem 7
Əmək bazarın iştirakçıları
7.2. Əmək bazarında işçi qüvvəsinin təklifinin və ona olan tələbin
qarşılıqlı əlaqəsi
İqtisadi fəal əhali
Əmək bazarı
работодатели
İşəgötürən
Muzdlu işçilər
Fərdi əmək fəaliyyəti
ilə məşğul olan şəxslər
İş qüvvəsinin qiyməti
İş qüvvəsinə tələbat
Məşğulluq. ş qüvvəsinin
defisiti ya da işsizlik
İş qüvvəsinin təklifi
Vasitəçi təşkilatlar
Dövlət
hakimiyyət
orqanları
İşəgötürənlərin
birliyi
Sosial tərəfdaşlıq sistemi
Muzdla işləyənləyin
birliyi (həmkarlar
ittifaqı)
237
Əmək bazarında tələb və təklifə təsir edən amillərin tədqiqinin
mühüm əhəmiyyəti var. Bu amillərin sırasında yalnız iş qüvvəsinin
qiyməti deyil, işəgötürən firmanın məhsuluna olan tələbat, istehsalın
həcmi, texnikanın tədbiqi dərəcəsi, məşğulluğun artması və azalmasına
təsir edən sair amillər də nəzərə alınmalıdır.
İş qüvvəsinin təklifi müəyyən vaxt ərzində müəyyən qiymətə alına
biləcək əməyin kəmiyyətidir.
İş qüvvəsinin təklifi muzdla iş axtaran əmək qabiliyyətli əhalinin
sayını, tərkibini və strukturunu (cins, təhsil, peşə, ixtisas) səciyyələndirir.
Başqa sözlə, iş qüvvəsinin təklifini ödənişli əmək fəaliyyətilə məşğul
olmağa hazır olan işsiz əhali təşkil edir, hansına ki, aşağıdakı kateqoriyalar
aiddir:
1) əmək fəaliyyətilə məşğul olmayan iş axtaranlar;
2) məşğul, lakin iş yerlərini dəyişmək arzusunda olanlar;
3) işdən və yaxud təhsildən kənar, asudə vaxtdan əlavə işləmək
arzusunda olanlar.
İş qüvvəsinin təklifini müəyyən edən göstəricilər:
1) əhalinin ümumi sayı;
2) iqtisadi fəal əhalinin payı;
3) bir işçi tərəfindən il ərzində işlənmiş saaatların orta miqdarı;
4) əməyin kəmiyyəti, keyfiyyəti və ixtisaslaşması.
İşçi qüvvəsinin təklifinin artmasına təsir edən amillərin sırasına
daxildir:
- əmək ehtiyatlarının sayını müəyyən edən demoqrafik amillər;
- əmək ehtiyatlarına daxil olan müxtəlif demoqrafik və etnik qrupların
238
iqtisadi fəallıq səviyyəsi;
- əmək qabiliyyətli əhalinin immiqrasiyası;
- məşğuliyyət növünün dəyişilməsində mobillik.
İşçi qüvvəsinə tələb iqtisadiyyatın tələbatına müvafiq olaraq mal və
xidmətlərin istehsalı üçün işəgötürənlərin zəruri sayda işçilərə olan
tələbatından ibarətdir.
İşçi qüvvəsinə tələbat bərabər şərait daxilində ictimai əmək bölgüsü,
konkret iş yerləri ilə müəyyən edilir. İşçi qüvvəsinə tələbatın strukturuna
daxildir: yüksək ixtisaslı işçi qüvvəsinə, orta ixtisas səviyyəli işçi
qüvvəsinə, aşağı ixtisas səviyyəli işçi qüvvəsinə, ixtisassız işçi qüvvəsinə
tələbat. Tələbatda həm kəmiyyət və həm də keyfiyyət tərəfləri nəzərə
alınmalıdır.
İşçi qüvvəsinə olan tələbata təsir edən amilləri aşağıdakı kimi
göstərmək olar:
- işçilərin istehsal etdiyi əmtəə və xidmətlərə olan tələbatın həcmi,
çünki işçi qüvvəsinə olan tələbat nemətlərə olan tələbatın əsasında
formalaşır;
- əmək haqqının səviyyəsi;
- istehsal prosesində texniki vasitələrin və işçi qüvvəsinin bir-birini
əvəz etmə dərəcəsi;
- iqtisadi siklin fazası: yüksəliş fazasında işçi qüvvəsinə tələb artır,
enmə fazasında - azalır;
- ETT və s.
İşçi qüvvəsinə tələbat əmək bazarının konyunkturasının mürəkkəb,
dəyişkən səciyyəsidir, hansının ki, hərəkəti aşağıdakı amillərlə müəyyən
olunur:
Dostları ilə paylaş: |