239
1) iqtisadiyyatın struktur dəyişiklikləri ilə əlaqədar;
2) iqtisadiyyatda yaranan müxtəlif mülkiyyət formaları ilə bağlı;
3) ölkənin dünya təsərrüfatına daxil olması ilə bağlı.
İş qüvvəsinin təklifi və ona olan tələb arasındakı nisbət konkret sosial-
iqtisadi şəraitdən, iş qüvvəsinin dəyəri və qiymətindən, əmək bazarının
konyukturasından, əmək bazarının tutumundan, işçi qüvvəsinin
potensialından, ETT, demoqrafiya və miqrasiya proseslərindən asılıdır.
Əmək bazarında tarazlığa o zaman nail olmaq mümkündür ki, işçi
qüvvəsinə tələb təklifə bərabər olsun.
7.3. Məşğulluq əmək bazarını səciyələndirən sosial-
iqtisadi kateqoriya kimi. Məşğullğun gəlirlərin
formalaşmasına təsiri
Əhalinin gəlirlərinin səviyyəsi və dinamikası səmərəli məşğulluğun
həyata keçirilməsilə birbaşa əlaqədardır. Əhalinin əksər hissəsinin gəlirləri
əmək fəaliyyəti nəticəsində əldə olunur. Buna görə də əmək qabiliyyətli
əhalinin onun bacarığına, peşəsinə, ixtisasına və maraqlarına uyğun işlə
təmin olunması onların gəlir əldə etməsinin əsas şərtidir. Məhz, bu
baxımdan cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafında məşğulluqla bağlı
məsələlər mühüm yer tutur. Məşğulluğun dövlət tərəfindən təmin edilməsi
ölkənin bütün əhalisinin əldə etdikləri gəlirlərə bilavasitə təsir göstərir.
Məlumdur ki, əhalinin geniş təkrar istehsalına malik olan dövlətin əmək
sferasına yönələn işçi qüvvəsi hissəsində ildən-ilə artım müşahidə olunur.
Məşğul olan işçi qüvvəsinin artımı cəmiyyətdə həyət səviyəsinin
yaxşılaşdırılmasını tələb edir. Bunun əsasını isə, əmək sferasında əldə
edilən gəlirlərin artımı təşkil edir. Həmin məsələ ilə bağlı qeyd etmək
240
lazımdır ki, məşğul olan əhalinin artan hissəsi bir çox halda qeyri-dövlət
sektorunda fəaliyyət göstərir, çünki burada onların aldıqları əmək haqqı
əsas yaşayış tələbatlarını ödəməyə imkan verir. Bu səbəbdən dövlət
sektorunda əmək haqlarının səviyyəsinin müvafiq qaydada artırılması və
müəyyən sosial xidmətlərin işçilərə təqdim olunması sahəsində mühüm
addımlar atılmalıdır. Məhz bu fəaliyyətin nəticəsində ixtisaslı işçi
qüvvəsini bu sektorda çalışmağa cəlb etmək mümkündür. Bununla
əlaqədar əmək sferasının seçimi zamanı insanların daha çox alternativ
variantlardan istifadə imkanları genişlənir. Nəticədə məşğulluq sahəsinin
inkişafında əsas prinsip – könüllü və sərbəst seçim məhz belə şəraitdə tam
şəkildə həyata keçirilir.
Məşğulluq dedikdə, insanların mal və xidmətlərin istehsalı ilə bağlı,
gəlir gətirən qanuni fəaliyyəti başa düşülür. Məşğulluq potensial əməyin
və
əmək
qabiliyyətinin
reallaşmasını,
insanın
konkret
əmək
kooperasiyasında iştirakını əks etdirir.
Azərbaycanda son illərdə məşğulluq sahəsində dəyişilməz bir
tendensiya nəzərə çarpır: iqtisadiyyatda məşğul olanların sayı ildən-ilə
yüksələn artım əmsalı ilə dəyişilir. Deməli, əmək ehtiyatlarının artan
hissəsinin əksəriyyəti ictimai istehsalatda iştirak edir və müvafiq yeni iş
yerlərinin açılmasını tələb edir.
Cədvəl 7.1
Məşğulluq sahəsində əsas sosial-iqtisadi göstəricilər.
2004
2005
2006
2007
2008
Əhalinin ümumi sayı,
min nəfər
8347,3
8436,4
8532,7
8629,9
8896,9
İqtisadi fəal əhalinin sayı,
min nəfər
3865,0
3906,5
4264,2
4295,2
4318,2
241
İqtisadiyyatda məşğul
olanların orta illik sayı,
min nəfər
3809,1
3850,2
3973,0
4014,1
4056,0
Rəsmi qeydiyyatdan keçmiş
işsizlərin sayı,
nəfər
55945
56343
53862
50651
44481
Cədvəldən göründüyü kimi, iqtisadi fəal əhalinin və
iqtisadiyyatda məşğul olanların sayı ildən-ilə artmışdır. Belə ki, 2008-ci
ildə 2004-cü illə müqayisədə iqtisadi fəal əhalinin sayı 11,7%,
iqtisadiyyatda məşğul olanların sayı isə 6,5% artmışdır. Öz növbəsində
rəsmi qeydiyyatdan keçmiş işsizlərin sayı 2004-cü ildə mövcud analoji
göstəriciyə əsasən 2008-ci ildə 79,5% təşkil etmişdir. rəsmi
qeydiyyatdan keçmiş işsizlərin sayında nəzərə çarpacaq dərəcədə
azalma müşahidə olunmuşdur. Bu da ölkədə məşğulluq sahəsində
dövlətin apardığı siyasətin bariz nümunəsidir.
Məşğulluqla bağlı fəəaliyyətdə iqtisadi fəal əhalinin, məşğul
olanların, işsizlərin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsi mütləq nəzərə
alınmalıdır. Məşğulluq səviyyəsi məşğul olan əhalinin iqtisadi fəal
əhaliyə nisbətilə müəyyən olunur. İşsizlik səviyyəsi işsizlərin sayinın
iqtisadi fəal əhaliyə nisbətilə müəyyən olunur. İqtisadi fəallıq səviyyəsi
iqtisadi fəal əhalinin ümumi əhalinin sayına nisbətilə müəyyən olunur.
Bu sahədə son illər üzrə mövcud göstəricilərin qarşılıqlı əlaqəsini
aşağıdakı qrafikdən görmək olar (qrafik 7.1).
242
Qrafik 7.1
Məşğulluğun əsas göstəriciləri
46,4 46,2
46,1
45,99 46,3
49,4
49,97
49,77
93,5
93,2
92,4
98,6
98,6
98,7
98,7
98,8
1,2
1,3
1,3
1,4
1,4
7,6
6,8
6,5
0
20
40
60
80
100
120
2000 2001
2002 2003 2004 2005
2006 2007
İ
qtisadi fəallıq səviyyəsi, %
Məşğulluq səviyyəsi,%
İş
sizlik səviyyəsi,%
Qrafik 7.1-dən göründüyü kimi, iqtisadi fəal əhalinin və iqtisadiyyatda
məşğul olanların sayı ildən-ilə artmış və əhalinin iqtisadi fəallıq səviyyəsi
2008-cı ildə 48,5%-ə çatmışdır. Deməli, əhalinin təqribən ½ hissəsini işləyən
və hal-hazırda iş axtaranlar təşkil edir.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində əhalinin məşğulluğu poblemlərinin
həlli dövlətlə yanaşı, iş adamlarının-sahibkarların da öhdəsinə düşür.
Məsuliyyət bölgüsü prinsipinə əsasən dövlət sahibkarlığın inkişafı üçün
əlverişli hüquqi-normativ bazasınin təkmilləşdirilməsində və inkişaf strate-
giyasının həyata keçirilməsində böyük rol oynayır. Burada əsas məqsəd
əhalinin gəlirlərinin artırılmasından və onların həyat səviyyəsinin ardıcıl
olaraq yaxşılaşdırılmasından ibarətdir.
Dostları ilə paylaş: |