çıları həmin prosessual hərəkətin yerinə yetirilməsində iştirak edib-etməməsindən asılı
olmayaraq, onların bu protokolla tanış olmasına şərait yaradılmalıdu-.
Maddə 94. Maddi sübutlar üzərində sərəncam verilməsi
94.1.
Maddi sübutlar məhkəmənin qətnaməsi qanuni qüvvəyə mindikdən sonra alındığı
şəxslərə qaytarılır və ya məhkəmənin həmin şeylər üzərində hüququnu təsdiq etdiyi şəxslərə
verilir, yaxud məhkəmənin müəyyən etdiyi qaydada reallaşdırılır.
94.2.
Qanunla fiziki şəxslərin sahibliyində ola bilməyən predmetlər uyğun orqanlara
verilir.
94. J.
Maddi sübutlar məhkəmə tərəfindən müayinə və tədqiqat edildikdən sonra sübutu
vermiş şəxslər onun qaytarılması barədə vəsatət versələr və
bu cür vəsatətin təmin edilməsi işə
baxılmasına zərər vurmazsa, iş qurtarana qədər sübutlar həmin şəxslərə qaytarıla bilər.
94.4.
Maddi sübutlar üzərində sərəncam verilməsi məsələləri məhkəmənin qətnaməsində
və ya qərardadında göstərilməlidir.
1.
Maddi sübutlar üzərində mülki iş başa çatdıqdan (məhkəmənin qətnaməsi qüvvəyə
mindikdən və ya iş üzrə icraat xitam olunduqdan) sonra sərəncam verilir. İş üzrə icraat xitam
olunduğu halda məhkəmə icraatm xitam olunması barədə qərardadmdan şikayət verilməsi
müddəti keçdikdən sonra, şikayət olduqda isə apellyasiya instansiyası qərardadı dəyişdirmədən
saxlayıb şikayəti təmin etməmək barədə qərardad çıxardıqdan sonra maddi sübutlar üzərində
sərəncam verə bilər.
Maddi sübut kimi götürülmüş əşyalar onlan vermiş şəxslərə və ya məhkəmənin sorğusu
əsasmda əşyanı məhkəməyə göndərmiş hüquqi və fiziki şəxslərə (onların səlahiyyətli
nümayəndələrinə) qaytanlır. Əgər məhkəmə baxışmm nəticəsində məhkəmə həmin əşyanm
üzərində hər hdhsı şəxsin bilavasitə sahiblik hüququnu tanıyarsa, əşya həmin şəxsə
verilməlidir. Maddi sübut olan əşyanm sahibi və ya mülkiyyətçisi olmadıqda, yaxud onlar bəlli
olmadıqda və ya mülkiyyətçi əşyadan imtina etdiyi halda, Mülki Məcəllədə nəzərdə tutulan
başqa hallarda məhkəmə həmin əşyalarm saxlanması və ya satılması barədə tədbirlər görür.
2.
94.2-ci maddə tətbiq edilərkən aşağıdakılar nəzərə alınmalıdu':
1)
maddi sübut olan əşya qanunla mülki dövriyyə subyektlərinin (həm fiziki, həm də
hüquqi şəxslərin) mülkiyyətində və ya sahibliyində ola bilməyən əmlak sayıldıqda və ya belə
əmlakı əldə etməyə və ya ona sahiblik olunmasma xüsusi razılıq əsasmda yol verildikdə
(məsələn, ov silahlan və s.) belə əşya onları vermiş şəxslərə qaytanla bilməz və ya yalnız uyğun
razılığı olan şəxslərə verilə bilər.
Şəxslərin mülkiyyətində olması məhdudlaşdırılan əşya növlərinin bir hissəsi Dövlət
təhlükəsizliyi və İctimai təhlükəsizlik mülahizələrinə və beynəlxalq öhdəliklərə görə vətəndaşa
məxsus ola bilməyən əmlak növləri haqqmda Qanunda müəyyən olunmuşdur. Maddi sübut
olan belə əşyalar uyğun dövlət orqanma təhvil verilir. Qanunla müəyyən olunan hallarda həmin
əşyanm əvvəlki mülkiyyətçilərinə və ya sahib- lərüıə uyğun kompensasiya verilir;
2)
94.2-ci maddədə yalnız fiziki şəxslər anlayışı işlədildiyindən maddi sübut qanunla
hüquqi şəxsin mülkiyyətində və ya sahibliyində ola bilməyən əşya olduqda.
125
məhkəmə eyni hərəkətləri MPM-in 94.1-ci maddəsinə istinad edərək etməlidir.
3.
Maddi sübutlar məhkəmənin qətnaməsi qüvvəyə minənə qədər məhkəmə tərəfindən
yalnız o halda qaytanla bilər ki;
1)
sübutu verən onun qaytarılması üçün vəsatət versin;
2)
məhkəmə həmin əşyanı gözdən keçirmiş və araşdırmış olsun;
3)
sübutun qaytaniması işin faktiki hallarının sonrakı yoxlamalanna əngəl yaratmasın.
Məhkəmə bu məsələdə bir qədər ehtiyatlı olmalı, sübutun qaytarılması barədəki
qərardadmda sübutun qaytanimasının işin faktiki hallarmın sonrakı yoxlamaları zamanı
həqiqətin aşkar olunmasına mane olmayacağını əsaslandırmalıdır. Bu qərardad təxirə
salınmadan iş işlirakçılarma açıqlanmalı, yaxud göndərilməlidir.
4.
Maddi sübutlar üzərində sərəncam verilməsi həm məhkəmənin (birinci instansiya və
apellyasiya İnstansiyası) qətnaməsində, həm də iş üzrə icraata xitam verilməsi barədə
qərardadmda göstərilə bilər. Maddi sübut olan əşyanm qaytarılması ayrıca prosessual hərəkət
kimi edildikdə məhkəmə qərardad çıxarır. Məhkəmənin maddi sübut- iarmm qaytarılması
barədə qərarlannda həmin əşyalar üzərində məhkəmənin verdiyi sərəncam əsaslandırılmalıdır.
Madda 95. Sas va
video yazılar
95. L Elektron və başqa daşıyıcılar üzərində səs və
ya video yazılar təqdim edən və ya
onların tələb olunması barədə vəsatət qaldıran şəxslər həmin yazıların nə vaxt, kim
tərəfindən və
hansı şəraitdə yazılmasını göstərməyə borcludur.
95.2.
Qanunla icazə verilən hallardan başqa, gizli yolla əldə edilmiş səs və ya video
yazılardan sübut kimi istifadə oluna bilməz.
95.3.
Məhkəmə iclasında səs və
video yazıların aparılmasına hu Məcəllənin 10.9. və
lO.JO-cu maddələrinin tələblərinə əməl edilməklə yol verilir.
1.
Səs və
video yazılar elektron, maqnit və s. daşıyıcılarm köməyi ilə konkret anda
mövcud olmuş səsləri və ya həmçinin görünüşü əks etdirən sübutetmə vasitəsidir. Səs və video
yazılan elektronun, maqnitin və s. köməyi ilə onlara köçürülmüş və istənilən vaxt səsləndirilə
və ya nümayiş etdirilə bilən bilgiləri, səsləri, hərəkətləri, hər hansı bir şeyin yazılışın aparıldığı
andakı görünüşünü, dəyişməsini və s. bilgiləri daşıyırlar.
özəl xassələrinə (xüsusi texniki vasitələrin köməyi ilə yazılması, insanm konkret anda
səsini, danışığmı, hərəkətlərini əks etdirməsi, faktlar haqqında çox inandıncı təsir göstərən
bilgilər verməsi və nəhayət, uyğun texniki vasitələrin köməyi ilə həmin yazıların sonradan
təhrif olunmasmın mümkünlüyü və s.) görə qanunverici səs və video yazılan sübutetmə
vasitələrinin aynca növü kİmi ayıraraq onlann əldə olunması, qiymətləndirilməsi və saxlanması
ilə bağlı özəl qaydalar bəlli etmişdir.
Elektron, maqnit və s. daşıyıcılar üzərində səs və video yazılan sübut kimi götürüb
dəyərləndirərkən məhkəmə: 1) həmin yazılann gerçək varlığı əks etdirdiyini (saxtalaşdırılmış
olmadığını); 2) həmin yazıdakı bilgilərin baxılan işin hallan ilə birbaşa bağlı olduğunu; 3)
həmin səs və video yazılışlarm qanuna uyğun olaraq apanldı-
126