Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Akad. Z. M. Bünyadov adına ġərqĢünaslıq Ġnstitutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
79 Əbdür-Rəhman ibn Rəbiə əl-Bəb məlikinin baĢı üstünü alıb sıxıĢdırdıqda (o zaman oranın məliki Fars əhlindən olan bir adam - ġəhribəraz həmin sərhəd diyarın hökmdarı idi. Əslən o, bənu Ġsrail [tayfasının] axırına çıxıb, ġamı onlardan azad edib təmizləmiĢ məlik ġəhribəraz nəslindən idi). ġəhribəraz onunla yazıĢmaya girir və onun yanına gəlmək üçün təhlükəsizliyinə təminat istəyir. O da [bunu] edir və [ġəhribəraz] onun yanına gələrək deyir: «Mən quduz bir düĢmənlə, zatı olmayan baĢqa-baĢqa millətlərlə üz-üzəyəm. Ağlı-kamalı, nəcabəti olan [bir kəs] bu kimilərə nə əl tutar, nə də onlardan əsil-nəsəbi, nəcabəti olanlara qarĢı istifadə edər. Nəcabətli harda olsa, nəcabətliyə yaxındır. Mən zatən nə əl-Kəbc əhlindənəm, nə də ərminilərdən. Siz mənim ölkəmə, mənim millətimə üstün gəldiniz. Mən də artıq bu gün sizlərdənəm, əl-ələ sizinləyəm, mənim təvəccöhüm də sizlərədir. Allahın xeyir- bərəkəti olsun sizə də, bizə də! [Qoy] cizyəmiz də sizə [bizdən] yardım göstərmək, istədiyinizə [əməl edib] yerinə yetirmək [olsun]! Amma bizi cizyə ilə alçaldıb, düĢməniniz qarĢısında zəif etməyin!». Əbdü-r-Rəhman isə deyir: «Mənim [baĢım] üstündə [böyük] adam var: sən onun himayəsi altındasan. Onun yanına get və ondan istə». O da Surakanın yanına gedir və həmin [xahiĢlə] ona müraciət edir. Suraka deyir: «Mən bunu qəbul edirəm [amma] o Ģəxslər barəsində ki, onlar səninlə birlikdə buna razıdırlar və nə qədər ki ona əməl edirlərsə. Lakin yürüĢə getməyib [yerində] qalanlardan isə cizyənin [alınması] zəruridir». Bu [Ģərt] qəbul olunur və o, bütpərəst düĢmənlə müharibə aparanlara görə bir qaydaya çevrilir. Beləliklə, yalnız səfərbər olunan kəslər vergi verməkdən azad olunurdular: həmin ilin vergiləri onların üzərindən götürülürdü. Suraka bu haqda Ömər ibn əl-Xəttaba yazır; o, bunu bəyənir və öz razılığını verir. O dağlar qoynunda [yerləĢən] ölkədə elə təpəlik yox idi ki, ərminilər orada əcələ köç vəziyyətində yaĢamasınlar. Onlar həmin [dağların] həndəvərlərində [yaĢayan] və kənardan gəlmə sakinlərdən ibarət idilər. [Belə ki] basqın-qarətlər [ölkə] təpəliklərini oturaq əhalidən təmizləyib adamsız qoymuĢdu. Onların dağ camaatı da öz oturaq yerlərini tərk edib, dağlara çəkilmiĢdi. Həmin [ərazilərdə] ancaq döyüĢçülər və onlara yardım göstərən, yaxud onlarla alver edən kəslər qalırdı. [Əhali] xahiĢlə müraciət edib, Suraka ibn Amrdan yazılı fərman alır: «Bismillahi-r-rəhmani-r-rəhim! Bu, əmirü-l-möminin (səh. 157) Ömər ibn əl-Xəttabın amili Suraka ibn Amrun ġəhribəraza, Ərminiyə sakinlərinə və ərminilərə verdiyi əmin-amanlıq [fərmanıdır]! O, onlara həyatlarının, mal-dövlət və dini icmalarının təhlükəsizliyinə [bu Ģərtlə] təminat verib ki, onlar nə müqavimət göstərəcək, nə də qiyama yol verəcəklər. Ərminiyə və əl-Əbvab əhalisi - onlardan istər yerlilər, istər yad gəlmələr, istərsə də onların ətrafında [məskun olub] onlarla [müqaviləyə] qoĢulanlar olsun - hər yürüĢə səfərbər olub getməyə, valinin vacib bildiyi hər hansı növbəti, yaxud 80 növbədənkənar iĢi yerinə yetirməyə [borcludur]! Vergilər yalnız yığma ordu toplanarkən buna cavab verən kəslər üzərindən götürülür: yığma orduya alınma - onlar üçün vergi əvəzidir! Lakin onlardan [iĢtirakına] ehtiyac olmayan kəs [evində] qaldıqda, onun boynuna Azərbaycan əhalisi üçün müəyyən olunmuĢ vergiləri vermək, bələdçilik etmək və [müsəlman döyüĢçüsünü] tam bir gün qonaq saxlamaq kimi vəzifə düĢür. Orduya aparıldıqları zaman bu, onların üzərindən götürülür, tərk edilib buraxıldıqda isə [yenidən] onlardan tələb olunur. Təsdiq etdilər: Əbdü-r-rəhman ibn Rəbiə. Səlman ibn Rə-bi`ə və Bukeyr ibn Abdullah Yazdı və təsdiqlədi: Mərdi ibn Mukarrin» Bundan sonra Suraka Ərminiyəni əhatə edən dağların əhalisi üzərinə Bukeyr ibn Abdullahı, Həbib ibn Məsləməni, Hüzeyfə ibn Əsidi və Səlman ibn Rəbiəni göndərir. Bukeyri o, Muğana, Həbibi Təflisə, Hüzeyfə ibn Əsidi əl-Lan dağlarında olanlara qarĢı, Səlman ibn Rəbiəni də baĢqa bir tərəfə göndərir. [Suraka] qələbə haqqında və həmən adamları hansı tapĢırıqlarla göndərməsi barədə Ömər ibn əl-Xəttaba yazır. Ömər üzləĢdiyi vəziyyətlə əlaqədar belə hesab edir ki, [Suraka] yürüĢə tələm-tələsik, [həm də] azuqəsiz-zadsız çıxdığından bu iĢ onun üçün uğurla nəticələnməyəcək. Axı [o yerlər] böyük bir ordunun olduğu çox geniĢ bir sərhəd bölgəsi idi. Fars əhli də [həmin ordunun] hərəkətə gəlməsini gözləyirdi [ki, ya özü] müharibəyə baĢlasın, ya da [baĢqalarını] buna təhrik etsin. [Yerli əhali] islam haqq-ədalətinin Ģirin tamını [yenicə] bilməyə baĢlamıĢdı ki, Suraka ölür və Əbdü-r-Rəhman ibn Rəbiə [onu] əvəz edir. Surakanın [xüsusi tapĢırıqla] göndərmiĢ olduğu qoĢun baĢçıları isə [öz yürüĢlərini] davam etdirirlər. Lakin Bukeyrdən savayı, onların heç biri tapĢırılan [ərazini] tuta bilmir. [Bukeyr] Muğan [əhalisini] dağıdıb pərən-pərən salır, amma sonra onlar cizyə verməyə [razı olub] geri qayıdırlar və [Bukeyr] onlar üçün [əmin-amanlıq fərmanı] yazır: «Bismillahi-r-rəhmani-r-rəhim! Bu, Bukeyr ibn Abdullahın əl-Kabc dağlarından [olan] Muğan əhalisinə - onların mal-dövlətinə və özlərinə, dini icma və qaydalarına görə verdiyi əmin- amanlıq [təminatıdır]! [Bu Ģərtlə] ki, [onları] həddi-buluğa çatmıĢ hər bir adama görə bir dinar, ya da onun dəyər [əvəzini] verəcək, səmimilik göstərəcək, müsəlman üçün bələdçilik edəcək, onu bir gecə-gündüz qonaq [saxlayacaqlar]. Nə qədər ki onlar [bu Ģərtlərə] əməl edib səmimi oldular, onlara əmin-amanlıq da olacaq! Biz də sədaqətli olmağı özümüz üçün borc [bilirik]. Allah kömək olsun! Amma bu [Ģərtlərə] xilaf çıxsalar və onların [tərəfindən] bir iğtiĢaĢ aĢkar olarsa, iğtiĢaĢçıların hamısını təslim etməyincə onlara aman olmayacaq! Əks təqdirdə [iğtiĢaĢçılarla] əlbir [sayılacaqlar]! Təsdiq etdilər: əĢ-ġəmməx ibn Dırar, 61 ər-Rusaris ibn Cunədib və Hamələ ibn Cuveyyə. 62 Yazılıb: 21-ci ildə». (səh.158) Rəvayət edirlər: Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|