77
qanuna
əlavə
21.
Rumıniya
Pornoqrafiya il
ə
mübariz
ə və qarşısının
alınması Qanunu
2003
22.
Tayvan
Azyaşlıların və uşaqıarən
seksual istismarı ilə
mübariz
əyə dair Qanun
1999
23.
Venesuala
İnternet video və digər
multimedia vasit
ələrində
uşaqların və yetkinlik
yaşına çatmamışların
mühafiz
əsi Qanunu
2006
24.
Yeni Zellandiya
Filml
ər, videolar və
n
əşrlərin
t
əsnifləşdirilməsi Qanunu
1993
78
QLOSSARİ
1.
“ Phishing” texnologiya
sı – bədniyyətli insanlar
tərəfindən istifadə edilən metoddur, istifadəçi
s
axtakarlıqla düzəldilmiş e-poçt məktubunu açmağa
həvəsləndirilir, e-poçtda olan linkə basmaqla
aktivləşdirilən zərərli proqramlar istifadəçinin şəxsi
məlumatlarını öyrənir.
2.
Awareness Centre (Maarifl
əndirmə Mərkəzləri) –
s
əlahiyyətli insanları, valideyn, himayədar və
mü
əllimləri gənc insanların İnternetdən istifadəsi
zamanı
yaranacaq
potensial
risklərlə
bağlı
m
əlumatlandırır və onların təhlükəsizliyini təmin edir.
3.
Child abuse –
uşaq istismarı. Psixoloji, emosional və
cinsi cəhətdən uşağa zərər verə biləcək fəaliyyətlərdir.
4.
Content Filtration (M
əzmun Filtrasiyası) – İnternetdə
mübahis
əli hesab edilə biləcək kontentlərin
görünm
əsini və onlara çıxışı məhdudlaşdırılmasıdır.
M
əzmun
filtrasiyası
kütləvi istifadəçilərin
t
əhlükəsizliyini təmin edən şirkətlər və həmçinin uşağın
onlayn t
əhlükəsizliyini təmin edən valideynlər
t
ərəfindən tətbiq edilən proqram təminatıdır.
79
5.
COP (Child Online Protection) –
uşaqların İnternetin
z
ərərli təsirlərindən qorunması məqsədilə 13 noyabr
2008-ci ild
ə Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı
(BTİ) bu məsələ ilə bağlı “Kiberməkanda uşaqların
müdafi
əsi” adlı təşəbbüs irəli sürmüşdür. Əsas hədəf
uşaqlara təhlükəsiz və güvənli bir elektron mühitin
yaradılması məqsədilə beynəlxalq ictimaiyyətin
diqq
ətini bu məsələyə cəlb edərək tərəfdaşlar
tapmaqdan ibar
ətdir.
6.
Criminal behaviour –
kriminal davranış.
7.
Cyber Bullying (kiber xuliqanliq v
ə ya kiber zorakılıq)
–
İnternet, elektron poçt, mobil telefon və digər
elektron texnologiyalar vasit
əsilə
insanların
h
ədələnməsi, qorxudulması və narahat edilməsidir.
8.
Cyber Crime (Kiber cinay
ət və ya xakerlik) –
Kompüterl
ər, smartfon telefonlar və digər yüksək
texnologiya qurğuları vasitəsilə edilən qeyri-qanuni
f
əaliyyətlərdir. Kiber cinayətə hər hansı bir şəbəkədə
xüsusil
ə İnternet şəbəkəsində həyata keçirilən
fırıldaqçılıq, oğurluq, kredit kartı hesablarının
oğurlanması və s. aiddir.
9.
eSafety Kit Online –
i
stifad
əçiləri İnternetdəki
t
əhlükələrdən, kiberzorakılıqlardan qorumaq məqsədini
80
daşıyır. Layihə maarifləndirmə istiqamətli materiallar
yayır.
10.
EU Kids Online – Avropa Birliyin
ə üzv olan
ölk
ələrdə aparılmış tədqiqat layihəsidir.
11.
Grooming – g
əncləri İnternet üzərindən seksual
istismar ed
ən insanların davranışlarıdır.
12.
Helpline (
Yardım xətləri) – İnternetdə təhlükəsizliyin
t
əmin olunması ilə bağlı gənc insanlara, valideynlərə,
mü
əllimlərə və himayədarlara fərdi qaydada məlumat
verir.
13.
Hotline (Qaynar x
ətlər) – cəmiyyətdən qanunazidd
kontentl
ər (terrora cəlbetmə, vandalizm və nifrət
d
əstəkləyən materiallar, narkotik vasitələrin istifadəsi
v
ə s.) və uşaqların cinsi istismarı ilə bağlı konkret
faktlar haqq
ında məlumatları qəbul edir. Qaynar xətlər
bu tip faktları araşdırır, onlar həqiqətə uyğun olduqda
bu materialların əslini tapırlar.
14.
INHOPE (International Association of Internet
Hotlines) – Beyn
əlxalq Qaynar Xətlər Assosiasiyası
dünyada İnternet qaynar xətlər şəbəkəsinin fəaliyyətini
genişləndirir və dəstəkləyir. Qanunazidd məzmunlu
kontentl
ərin qarşısını alır.
81
15.
İnsafe – Avropada əhalini İnternetdə olan təhlükələr
bar
əsində məlumatlandırmaq məqsədilə Təhlükəsiz
İnternet Mərkəzləri Şəbəkəsi (TİMŞ) yaradılmışdır.
16.
İoT (Internet of Things) – əşyaların İnterneti (Əİ)
rəqəmsal texnologiyaların gündəlik həyatımıza nüfuz
etməsinin
təzahürüdür.
Bir-biri
ilə
əlaqəli
kompüterlərin eyni zamanda əşyalar ilə bağlılığını
göstərir.
17.
Online (onlayn) – Real zaman müdd
ətində qlobal
şəbəkədə aktivlik.
18.
Parental Control – valideyn n
əzarəti proqramları.
19.
Pedofiliya –
yetkin insanların uşaqlar üzərində
psixoseksual hərəkətidir.
20.
Physical abuse –
uşağı pis vərdişlərə yönləndirmə
(spirtli içki, narkotik, dava-
dalaş, terrora təhrik və s.)
21.
Safer Internet Centres (T
əhlükəsiz İnternet
M
ərkəzləri –TİM) – proqram Avropa Birliyinə daxil
olan ölk
ələrdə yaradılan mərkəzlər vasitəsilə həyata
keçirilir. Bu m
ərkəzlər gənclərin İnternetdən və mobil
qurğulardan təhlükəsiz və məsuliyyətli istifadəsini
t
əmin etməklə səlahiyyətləndirilmişdir.
82
22.
Safer İnternet Forum (Təhlükəsiz İnternet Forumu) –
«T
əhlükəsiz İnternet Proqramı» tərəfindən ənənəvi
olaraq h
ər il keçirilən konfransdır.
23.
Safer İnternet Programme – “Təhlükəsiz İnternet
Proqramı” 1999-cu ildə Avropa Komissiyası tərəfindən
hazırlanmışdır. Proqramın məqsədi artmaqda olan
t
əşəbbüsləri dəstəkləmək, keyfiyyətli kontent istehsalını
stimullaşdırmaq və uşaqların cinsi xarakterli şəkillər
vasit
əsilə istismarının qarşısını almaqdan ibarət idi.
24.
Sanitization – metodun mahiyy
əti həssas məlumatların
geniş publikadan gizlədilməsidir.
25.
Sexual abuse –
uşağı təhdid etmə, məcburi cinsi
davranışa təhrik etmək. Fiziki cəhətdən zəif uşaqlar
hədəf ola bilər.
26.
Seksting –
seksual kontentli və dəyişik səviyyədə
zərərverən mesajlaşmadır.
27.
SİD (Safer İnternet Day) – Təhlükəsiz İnternet günü
“İnsafe” tərəfindən təşkil edilən, 2004-cü ildən
başlayaraq hər il fevral ayının ikinci çərşənbə axşamı
günü keçiril
ən tədbirdir.
28.
Uşaq müdafiəsi –
uşaqlarını qorumaq üçün həyati
fəaliyyət.
83
29.
Veb gündəlik – məhsuldar və dinamik bir şəkildə
paylaşmanı təmin edən onlayn gündəliklər.
30.
Youth Panel (G
ənclik Panelləri) – Maarifləndirmə
M
ərkəzlərinin tərkibində fəaliyyət göstərir. Nisbətən
böyükyaşlı və İnternetdə olan təhlükələr haqqında
m
əlumatlı üzvləri vasitəsilə daha azyaşı olanların
İnternetin təhlükələrindən qorunması üçün öyrədci
xarakterli bir qrupdur.
84
ƏDƏBİYYAT
1.
Çelen F.K., Çelik A., Seferoğlu S.S., Çocukların İnternet
Kullanımları
ve
Onları
Bekleyen
Çevrim-İçi
Riskler//Malatya Akademik Bilişim, 2011, 2-4 Şubat, səh.
645-652.
2.
Dombrowski S.C., Gischlar K.L., Th.
Durst.
Safeguarding young people from cyber pornography and
cyber sexual predation: a major dilemma of the internet//
Child Abuse Revue, -27/16/-
Iss/№3/ pp.153-170.
3.
www.times.freq.ru
4.
www.towave.ru
5.
Chou
C., Condron L., Belland J.C., A Review of the
Research on Internet Addiction//Educational Psychology
Review, 2005, vol. 17, Iss. 4, pp. 363-388.
6.
Əliquliyev R.M., Mahmudov R.Ş., İnformasiya asılılığı
probleml
əri və onlarla mübarizə yolları//Ekspress-
informasiya, 2009, s
əh. 8-43.
7.
Young K., “Internet addiction: the emergence of a new
clinical disorder//Cyber Psychology & Behavior, 1998,
vol. 1, pp. 237–244.
8.
Voiskounsky A.E., Internet: Culture, Diversity and
Unification. – Javnost – The Public. Journal of the European
85
Institute for Communication and Culture. 1999, vol. VI (4),
pp. 53-65.
9.
Богданова Д.А., Федосеев А.А. Внимание – Интернет
// Открытое образование. – № 2, 2010. – С. 89-99.
10.
Buckingham D., Whiteman N, Willett R., Burn A., The
Impact of the Media on Children and Young People with
aparticular focus on computer games and the internet //Centre
for the Study of Children, Youth and Media, Institute of
Education,University of London, December 2007, pp. 1- 77.
11.
http://us.norton.com/security_response/phishing.jsp
12.
https://securelist.com/files/2015/03/Kaspersky_Lab_KS
N_report_Children
13.
www.itu.in
14.
www.saferinternet.org
15.
www.insafe.org
16.
www.inhope.org
17.
www.saferinternet.org/safer-internet-day
18.
www.saferinternet.org/news-events
19.
www.eukidsonline.net
20.
www.esafetykit.net
21.
Review B. Children and New Technology:
http://www.education.gov.uk/publications/eOrderingDownlo
ad/DCSF-00334-2008.
86
22.
Griffiths M., Hunt N., Dependence on computer games
by adolescents//Psychological Reports, 1998, vol.82, pp.
475–480.
23.
Bellis M.D., Keshavan M.S., Beers S.R., Hall J., Frustaci
K., Masalehdan A., Noll J., Boring A.M., Sex differences in
brain maturation during childhood and adolescence
//Cerebral Cortex, 2001, vol.11, pp.552–557.
24.
http://netaddiction.com/wp-
content/uploads/2014/06/Screen-Smart-Guidelines.
25.
İmamverdiyev Y.N., Sosial şəbəkələrin analizi:
anlayışlar, modellər və tədqiqat problemləri //İnformasiya
c
əmiyyəti problemləri, №2, 2010, səh. 9-20.
26.
http://fortune.com/2011/05/20/zuckerberg-kids-under-
13-should-be-allowed-on-facebook
27.
Best-Social-Networks-Kids:
http://www.popsugar.com/moms
28.
Top-10-social-networks-for-kids: http://facebook-
parental-controls-review.toptenreviews.com/.html
29.
www.fanlala.com/club/tv/pair-kings/news
30.
www.kidzworld.com
31.
www.gianthello.com
32.
Əliquliyev R.M., Mahmudov R.Ş., Əşyaların interneti:
mahiyy
əti, imkanları və problemləri//İnformasiya cəmiyyəti
87
probleml
əri, №2(4), 2011, səh. 29-40.
33.
Pascual-Espada J., Design service-oriented collaborative
virtual objects within Internet of things//Journal of Ambient
Intelligence and Smart Environments, 2012, Vol. 4,
№5,
pp.483–484.
34.
https://www.indiegogo.com/projects/hereo-the-first-gps-
watch-designed-for-young-kids#/story
35.
Marches A., Duncan P., Plovman L., Sabeti S., Three
questions about the Internet of things and
children//TechTrends, 2015, Vol.59,
№1 pp.76-77.
36.
www.teddytheguardian.com
37.
http://www.aphsa.org/content/dam/AAICPC/PDF%20D
OC/Home%20page/Summary-Adam_Walsh_Act
38.
Mahmudova R., Tarverdiyev L.,
Uşaq və yeniyetmələrin
İnternetin zərərli təsirlərindən qorunması problemləri.
"İnformasiya təhlükəsizliyi problemləri üzrə" I Respublika
elmi-praktik
i konfransı, 2013, səh.46-49.
39.
www.saferinternet.org/united-kingdom
40.
www.saferinternet.org/austria
41.
www.saferinternet.org/germany
42.
www.saferunet.ru
43.
www.scoop.it
44.
www.safenetwork.org.uk
88
45.
www.eu-ems.com
46.
www.10times.com
47.
www.iwf.org.uk
48.
netaddiction.com
49.
Az
ərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyətinin
inkişafına dair 2014-2020-ci illər üçün Milli Strategiya, 02
aprel 2014-cü il// www.president.az
50.
Mahmud
ova R.Ş., Allahverdiyeva S.S., Elektron
mühitd
ə gənc nəslin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi
probleml
əri/ «Elektron dövlət quruculuğu problemləri» I
Respublika elmi-
praktiki konfransının əsərləri, 2014,
s
əh.185-188.
51.
www.mincom.gov.az
89
Allahverdiyeva S.S. Providing child safety in the
Intenet. Express-information. Information Society series.
"Information Technologies" Publishing House, 2016, 91 pp.
Express information highlights the threats faced by children
in the Internet, their classification, and protection of children
from them. The publication comments on available
international approaches and challenges in this field. Taking
into account the age of the children in online environment,
the Internet of Things, social networks designed for children
and other issues are identified. New recommendations and
suggestions are expressed.
Аллахвердиева
С.С.
Проблемы
обеспечения
безопасности детей в Интернете. Экспресс-
информация. Серия «Информационное общество».
Издательство «Информационные технологии», 2016,
91
с.
В экспресс-информации рассмотрены угрозы, с
которыми
сталкиваются
дети
в
интернете,
классификация угроз и пути защиты от них.
Комментируются
подходы
и
инициативы,
существующие в международном сообществе по этой
проблеме. В online среде внимание детей с учетом их
возрастных особенностей обращается к проблемам
идентификации интернет вещей, социальных сетей и пр.,
предназначенных детям. В результате предлагаются
нoвые рекомендации и предложения.
90
Sabir
ə Səfəralı qızı
Allahverdiyeva
AMEA İnformasiya
Texnologiyaları İnstitutunun
sektor müdiri
allahverdiyevasabira@gmail.com
91
Texniki redaktorlar:
Anar S
əmidov
Zülfiyy
ə Hənifəyeva
Korrektor:
Könül V
əliyeva
Kompüter t
ərtibatı:
Göz
əlova Rəna
92
Çapa imzalanmışdır: 10.02.2016. Çap vərəqi:
60x84, Sifariş №75, sayı 100 nüsxə
Document Outline - GİRİŞ
- I. İNTERNET VƏ ONUN YARATDIĞI TƏHLÜKƏLƏR
- 1.1. Uşaqların İnternet mühitində qarşılaşdığı təhlükələrin təsnifatı
- 1.2. Təhlükələrin texnoloji səviyyədə qabaqcadan qarşısının alınması üsulları
- 1.3. Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi probleminə dair beynəlxalq çağırışlar
- 1.4. «Təhlükəsiz İnternet Proqramı» üzrə fəaliyyətlər
- II. RƏQƏMSAL ALƏMDƏ UŞAQLARIN DAVRANIŞLARI
- 2.1. İnformasiya təhlükəsizliyinin yaşa uyğun xüsusiyyətləri
- 2.2. Uşaqlar və sosial şəbəkə mühiti
- 2.3. Əşyaların İnterneti və uşaqlar
- III. UŞAQLARIN TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN QORUNMASI SAHƏSİNDƏ ÖLKƏLƏRİN SİYASƏTİ
- 3.2. Bəzi ölkələrin Milli Təhlükəsiz İnternet Mərkəzlərinin təhlükəsizlik siyasəti
- 3.3. Uşaqların təhlükəsizliyinə dair keçirilən konfranslar
- 3.4. Mövzu üzrə elmi araşdırmalar və nəşrlər
- 3.5. Azərbaycanda uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi probleminin həlli ilə bağlı görülən işlər
- NƏTİCƏ
- Əlavə 1. Dünyanın bəzi ölkələrində uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə dair rəsmi sənədlər
- QLOSSARİ
- ƏDƏBİYYAT
Dostları ilə paylaş: |