Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bayram adətləri.
129 “Qara xonça” –Nakam ölən cavanlar üçün tutulur və bayram şirniyyaları ilə bəzənir. Üstünə qara örtük örtülür. Qara xonçanın şirniyyatını qəbir üstə paylayırlar. Bundan başqa axır çərşənbə və novruz axşamı evində hüzrü olan, bayram keçirə bilməyən adamların qapısını döyüb onlara bayram xonçası aparırılar. Xonçada səməni bəzən də quru sünbül olar bu nəğmə oxunardı: Mən sehirli sünbüləm, Mən xeyirli sünbüləm. Tarlalar oylağımdır, Yamaclar oylağımdır. İnsanlara gərəyəm, Bərəkətəm, çörəyəm. Ağ günlər yayanam mən İnsana hayanam mən Mən dünyanı gəzərəm, Mən dünyanı bəzərəm. Novruz bayramı xonçasında bəzi bolgələrimizdə xonçanın oratsına balıq qoyulur vı balığın ağzında üzük və ya başqa bir qiymətli zinət əşyası görünür. Xonçaya qoydum balığı, Ta bəzəyim ortalığı, Gərdişə sal qalmalığı. Çünki yetişib firuz, Xoş keçəcəkdir novruz (39,58). Xonça hazırlamaq böyük zövq və bacarıq tələb edir. Xonçanı bükmək üçün müxtəlif vasitələrdən istifadə olunur. Xonçaya müxtəlif bayram şirniyyatları qoyulur. Xonçanı bükmək üçün istifadə edilən qırmızı lent ona xüsusi yaraşıq verir. Xonçanı hazırladıqdan sonra evin ağbirçəyi ona xeyir- 130 dua verməli, gedəcəyi yerə uğur aparmasını arzulamalıdır. Oğlan evinə də “bayramlıq xonçası” qaytarılmalıdır.Bütün bunlar isə adamlar,qohumlar arasında mehribanlıq, xoş ünsiyyət doğurur. Bayram adətləri. M.H.Təhmasib Novruz bayramı v ilin axır ç rş nb si il laq dar olan ad tl rin profilaktik fsunun müxt lif növl ri vasit sil icra edildiyini ehtimal edir. Onun fikrinc , bayram axşamı mütl q çimm k, gec ni s h r q d r yatmamaq (il t hvil olduqda adam yatmış olsa, bütün yeni il boyu baxtı yatar), şam v od yandırmaq, «ağırlığım-uğurluğum tökülsün» dey r k tonqalın üstünd n atlanmaq, evd olan bütün suyu atmaq, yeni su g tirm k, ilin son gününd geyilmiş paltarı mütl q d yişib t z sini geyinm k v s. hamısı porfilaktik fsun, y ni köhn likd n, qışdan t mizl nm k aktlarıdır. Bu bar d q na tl rin yekunlaşdıran mü llif onu da qeyd edir ki, bayram günü mütl q t z paltar geyinm k şirin şeyl r yem k, n l ziz yem kl r bişirm k, ş nlik etm k, l qızıl, gümüş salmaq, üz ün sürtm k, başa buğda, düyü, yaxud pul tökm k v s. is magiyanın ikinci ş klini, y ni ilin şad, b xtiyar olması arzularını h qiq t çevirm k c hdind n ibar t olan rifahi-hal fsunun müxt lif növl rind n ibar tdir ( 57, 69). Mü llif Novruz bayramı il laq dar olan falın şeirl birl şm si n tic si olaraq xalq d biyyatımızda yaranmış «v sfi-hal» üz rind d dayanır. «Bayram gec sind qarı, qız, g lin, bir yer toplaşıb oturarlar. Bir qaba da su töküb ortaya qoyarlar. Sonra 131 oturanlardan biri niyy t ed r. Misal üçün filan qız filan oğlana çatacaqmı? Sonra ulduzlu t r fin pambıq dolanmış iki iyn ni suya salarlar. Qabı bir d f silk l yib, yer qoyar, gözl rini iyn y tik rl r. Əg r iyn l r baş-başa g lirl rs , o zaman dey rl r ki, qız oğlana çatacaq. Yox g r iyn l r baş-başa d ym s , g lm zs , dey rl r çatmayacaq. Sonra dey rl r gör k filank s qürb td n sağ-salamat g lib ail sin qovuşacaqmı? Yen bunun üçün d iyn ni suya salarlar, yuxarıda deyildiyi kimi fal açarlar». Bunu falın n b sit növl rind n biri sayan t dqiqatçı burada sad c olaraq iyn l rin birl şm si il insanların birl şm si arasında olan oxşayışın sas tutulduğunu göst rir. İlin axır ç rş nb si axşamı v bayram axşamı icra edil n «açar salma»nı da icra edil n fal növl rind n biri kimi qeyd edir. Gün batdıqdan sonra ld bir qab su, yaxud ayna v yeddi açar mü yy n bir niyy t edib, üç, yaxud yeddi yolun ayrıcında dayanır, yoldan keç nl rin sözl rini dinl yir, deyil n ilk söz tutulmuş niyy tin falı hesab olunur. «Açarsalma» qaranlıq qovuşduqdan sonra qonşu evl rin bacaları, yaxud p nc r l ri k narında icra edilir. Burada da evd danışılan sözl r qulaq asılır ( 57, 102). Bunu falın b sit növl ri sırasında sayan t dqiqatçı, burada da tutulmuş niyy tl eşidil n söz arasındakı oxşayışın sas tutulduğunu, deyil n sözün tutulmuş niyy ti açacağı z nn edildiyi üçün yeddi açar götürüldüyünü göst rm kl yanaşı, h m d artıq sözün özünd n bir fal vasit si kimi istifad olunduğunu, falın h min bu bu növünün, inkişafı, y ni falın şeirl birl şm sinin is 132 «v sfi-hallar»ın yaranmasına s b b olduğunu qeyd edir (60). Vəsfi-hal. T bi t sirl rinin bu yol il öyr nilm sinin mümkün olmasına etiqad, sözün-şeirin gücünd n, qüdr tind n d bu m qs dl istifad nin mümkün olmasına inam m l g tirmişdi ki, bununla laq dar olaraq xalq poeziyamızın xüsusi bir növü olan «v sfi-hal»lar yaranmış v çox uzun bir müdd t yaşamışdır. «V sfi-hal» slind halın v sfi, v ziyy tin izahı dem kdir ki, «fal» m nasını ifad edir. ( 59,10) Fala baxmağın n maraqlısının «V sfi-hal» olduğunu göst r n mü llif buna aid bir neç s ciyy vi nümun g tir r k bunların n qaratı n z r alınmazsa bayatı ş klind olduğunu, q diml rd «V sfi-hal»ın özün m xsus forması olduğunu, sonrakı srl rd çox geniş yayılmış bayatı formasının bütün m iş t m rasiml rind olduğu kimi, burada da üstün g ldiyini ehtimal edir(60). M lum olduğu kimi, bir badya su üz rin bir yaylıq salınır. Falları açılmaq ist y nl r badyaya bir üzük, yaxud başqa nişan l r atırlar. Badyanın başında oturan xanım badyadan çıxartdığı h r nişan y bir bayatı söl yir(60). M.H.Təhmasibə görə «V sfi-hal»ın saslandığı etiqad insanın t bi t qarşı mübariz sinin passiv forması idi, t bi t qüvv l rin t sir etm k, onlara qalib g lm k t ş bbüsü is bu c hdin daha sonrakı m rh l si olmuşdur(60).Konkret nümun l rl buna misallar g tir n M.H.Təhmasib «V sfi-hal»ların yalnız birc evl nm k v r getm kl laq dar olmadığını, daha başqa niyy i edib cavab alanların da olduğunu, «V sfi-hal»ların çox Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|