Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III FƏSİL AZƏRBAYCAN – TÜRKİYƏ MƏDƏNİ VƏ ƏDƏBİ ƏLAQƏLƏRİ
- Siyasi səbəblə gedənlər
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 68 la yanaĢı, Qarabağın tarixin hansısa bir dönəmində Dağıstana bağ- lı olduğu haqqında heç bir fakt yoxdur. Ümumiyyətlə, erkən orta əsrlərdən XX əsrin əvvəllərinə qə- dər müxtəlif dillərdə yazılmıĢ çoxsaylı ġərq və Qərb mənbələrində Həmədanla Dərbənd arasındakı bütün ərazi (indiki Ġran Azərbay- canı, Arran, Ġrəvan, Göyçə, Zəngəzur, Naxçıvan, Qarabağ, Muğan, ġirvan, Dərbənd, ġəki, Borçalı və s. tarixi mahallar və vilayətlər) Azərbaycan adı altında tanınmıĢlar. Belə olan təqdirdə Arif Hik- mətin və Mahmud Kamalın tarixi Azərbaycan əraziləri olan ġəkini və Qarabağı Dağıstana aid etmələri təəccüb doğurur. Görünür, Qafqazın tarixi coğrafiyasını yaxĢı bilməyən və yuxarıda istinad etdiyimiz tutarlı mənbələrdən xəbərsiz olan bu müəlliflər Azər- baycanın Arazdan Ģimaldakı ərazilərini yanlıĢlıqla Dağıstana aid etmiĢ və sanki Dağıstan və Qafqaz anlayıĢlarını eyniləĢdirməyə çalıĢmıĢlar. Halbuki bütün Qafqaz heç də Dağıstandan ibarət de- yildir və Cənubi Qafqazın əhəmiyyətli bir hissəsi Azərbaycanın ta- rixi və bugünkü torpaqlarıdır. Eyni zamanda bəzi təzkirələrdə azərbaycanlıların iranlı kimi göstərilməsi ilə də razılaĢmaq çətindir. Buna görə də müasir tədqiqatçıların təzkirələrdən istifadə edərkən oradakı tarixi, coğrafi məlumatları diqqətlə nəzərdən keçirmələri lazımdır. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 69 III FƏSİL AZƏRBAYCAN – TÜRKİYƏ MƏDƏNİ VƏ ƏDƏBİ ƏLAQƏLƏRİ 3.1. Təzkirəçilərə görə Azərbaycan Ģairlərinin Osmanlı ölkəsinə gəlmə səbəbləri 3.2. Azərbaycanlıların Osmanlı mədəniyyətinə töhfəsi 3.3. Osmanlı Ģairləri Azərbaycanda 3.4.Azərbaycan klassikləri və Osmanlı ədəbiyyatı Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 70 Arifi. «ġahname-yi Al-i Osman»Topqapı Sarayı Muzeyi 1517 Səfəvi dövlət elçisinin qəbulu 332 a . Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 71 3.1. Təzkirəçilərə görə Azərbaycan şairlərinin Osmanlı ölkəsinə gəlmə səbəbləri Osmanlı təzkirələrində xatırlanan Azərbaycan Ģairlərinin de- mək olar ki, böyük əksəriyyəti Osmanlı ölkəsinə bu və ya digər səbəblə getmiĢ azərbaycanlılardır. Sözügedən təzkirələri araĢdır- dıqda azərbaycanlı Ģairlərin siyasi hadisələr, maddi-sosial çətinlik- lər, təhsil almaq və səyahət etmək məqsədilə Osmanlı ölkəsinə getmələri məlum olur. Bundan baĢqa, təzkirəçilər bəzi Ģairlərin ata-babalarının Azərbaycandan bu ölkəyə gəlmələri haqqında bilgi verirlər. Azərbaycan Ģairlərinin Osmanlı ölkəsinə gəlmə səbəbini ay- dınlaĢdırmaq üçün təzkirəçilərin Ģairlər haqqında verdiyi məlumat- ları nəzərdən keçirək. Siyasi səbəblə gedənlər XVI əsr Ģairi Bəsiri elçi olaraq Osmanlı ölkəsinə gəlmiĢdir. Təzkirəçilər onun Uğurlu oğlu Məhəmməd Mirzənin xidmətində olduğunu, Uğurlu oğlu Əcəmə dönüb padĢah olunca mərhum Sul- tan Bayəzidə elçi olaraq göndərildiyini yazır. Anadoluya gəldiyi zaman Uğurlu oğlu bir hadisəyə məruz qalıb taxtdan endirildiyin- dən onun geriyə dönməsi müyəssər olmamıĢ və evlənərək Ġstan- bulda qalmıĢdır. EyĢinin atası din xadimi olmuĢdur. Siyasi səbəblər üzündən Səfəvi dövlətini tərk edib Osmanlı dövlətinə sığınmıĢ və Sultan divanında katib təyin olunmuĢdur. Qınalızadə Həsən Çələbi və Əsrar Dədə, Əbdi təxəllüslü Azərbaycan Ģairinin ġah Təhmasib zamanında sünni məzhəblərinə olan təsir səbəbiylə Anadoluya və ya Misirə getdiyini yazır. «Təh- mas-i xənnas-i pür-vəsvas-i dəlalət-istinas zamanında din ü iman- dan mübərra əhl-i təbərra ruz u Ģəb itməklə əhl-i sünnət ü camaata iftiraq düĢüb sine-yi pür-səkinələri dağ-i hicran və atəĢ-i mihən ü əhzan ilə ihtiraq üzrə olduqda mərhum dəxi azim-i diyar-i Rum Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 72 olub badəhu ġam-i Ģərəfəncam və Misr-i Qahirədə təvəttün ü mə- qam itmiĢ idi». XVIII əsr Ģairi Feyzi ġamaxıda anadan olmuĢdur. Əcəmə el- çi göndərilən Ġncili ÇavuĢ ilə birlikdə Ġstanbula gəlmiĢdir. Burada təhsil almıĢ, daha sonra müdərrislik etmiĢdir. Hakiminin siyasi səbəblər üzündən Diyarbəkrə gəldiyini təz- kirəçilər belə təsvir edirlər: «Lakin ġah Ġsmayıl-i ləin ol diyarı qəbze-yi iqtidarına gətirüb ol məmalikdə Zühhak-i ruzigar olmaq- la əhl-i sünnət ü icmaün ictimainə iftiraq düĢüb, mah-i asiman-i din ü iman ol bürc-i ali-məkanda rəhin-i mühaq və qərin-i ihtiraq olmağın əhalisi ətraf ü əknaf-ı diyara kakul-i dilbəran gibi pəriĢan ü tarumar olmıĢ idi». Hakimi bu səbəbdən «...səyahət ü müsafərət idərək, məmalik-i Ģərife-yi Osmaniyyəyə vasil, ələlxüsus qaide-yi Diyarbəkriyyə olan Qara Amidə» daxil olmuĢdur. Qəribi isə ġah Ġsmayıl tərəfindən Osmanlı ölkəsinə elçi gön- dərilmiĢdir: «Sultan Səlim-i mərhum Əcəm səfərindən müqəddəm ġah Ġsmayıl tərəfindən risalətlə gəlüb». Məhəmməd Əmin ġah Təhmasib zamanında vəzir olan Mir- zə bəy Sabiqin oğludur. Atasının ölümündən sonra çıxan siyasi sə- bəblə məmləkətini tərk etmiĢ və Bağdada getmiĢdir. Ġsgəndər Pa- Ģanın iltifatını qazanmıĢdır. ġah Təhmasib bunu eĢitdikdə malını yağmalatdırmıĢdır. Bu səbəbdən Bəsrəyə, daha sonra Hindistana gəlmiĢdir. ġama gələrək ġam dəftərdarı ġeyx Kamaldan iltifat görmüĢdür. Bundan sonra Ġstanbula gəlmiĢ və Sultan Bayəzid vəqfinə mütəvəlli təyin olunmuĢdur. Ağcaqoyunlu boyundan olan Nəbati təxəllüslü hürufi Ģair çox güman ki, əvvəllər Səfəvi Ģahlarına xidmət etmiĢ, Ģahın məd- hinə Ģeirlər yazmıĢ, daha sonra Osmanlı tərəfinə keçmiĢdi. 15 il macarlara əsir olmuĢdur. Əsirlikdən çıxdıqdan sonra Niğboluya gəlmiĢdir. Təzkirəçilər Pənahinin Osmanlı ölkəsinə gəlmə səbəbi haq- qında məlumat verməyərək, sadəcə Sultan Bayəzid zamanında Təbrizdən gəldiyini yazırlar: «Sultan Bayəzid-i mərhum zama- nında diyar-i Əcəmdən - Təbrizdən gəlüb Sultan Əhməd-i mərhum Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|