Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
305 
Lətifi «Təzkirətüş-şüəra». s. 300-301. 
 
Süruri-yi Ģərqi 
 
Vilayət-i Ģərqdən Ģah yetimlərindən və məqam-ı ilhad u iba-
hatun  müqimlərindəndür.  Bəzilər  Rumidür  dirlər.  Həzrət-i  Sultan 
Səlim əleyhir-rəhmətil-məlikül-qədim ġah Ġsmayıl-i sürxsər-i bəd-
siyər-i iblis-rəhbər ilə fəza-yi Çaldıranda cəngə ahəng itdükdə hə-
dəf-i  vücud-i  nabudı  niĢanə-yi  tir  və  töme-yi  Ģir-i  ĢəmĢir  oldı  və 
ruh-i  bi-fütuhi  süftə-yi  tirdən  və  rəxnə-yi  ĢəmĢirdən  çıkub,  ayən-
de-yi canib-i cəhimi və su-i ma-i həmimi buldı. Bu mətlə Ģahi idü-
ginə Ģahiddür. 
 
Mətlə 
Qönçədən gül  nizə çəkdi Ģaha yoldaĢ olmağa, 
Lalələr baĢına tac aldı qızılbaĢ olmağa. 
 
Sünbül-i tərdən səba cəm eyləyüb çarublar, 
Asitan-i Ģahda baĢ qodı fərraĢ olmağa. 
 
Ey Süruri yerdə Ģahun nail-i əsb-i Düldüli, 
YaraĢur altında mahun ənbərin qaĢ olmağa
. 
 
Qayətdə mətbu əĢarı və müxəyyəl güftarı vardur. Tərz-i nəğ-
zində nəziri mədum və adili na-məlumdur. 
 
Misra 
Ta müənbər kakülün xurĢidə salmıĢdur kəmənd. 
 
Nəsr:  Bu  qəzəli  ki,  Sultan  Səlimə  isnad  olunur,  bunun  əĢa-
rındandur.  Divanında  bulunduğından  qeyri  tərz  ü  rəviĢi  dəxi  bu 
xüsusa Ģahid-i Ģafi və bəyyine-yi vafidür. 
 
Mətlə 
ÇeĢm-i pürxunumda xalun əksi ey aram-i can, 
Miskə bənzər kim qızıl valada itmiĢlər nihan. 
 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
306 
Nəsr: və bu Ģeir-i Ģurəngiz dəxi anun dürər-barından və güf-
tar-i gühər nisarındandur.  
 
ġeir 
Qamətüm qəmdən büküldi sünbül-i pür-tab tək, 
Gözlərüm qan ilə toldı lale-yi sirab tək. 
 
Cəng üçün hər dəm dil-i xaradan ol sərv-i rəvan, 
TaĢ saklar sine-yi simin içində ab tək. 
 
EĢq kuyında nəmədpuĢum ki, nail ü dağdan, 
Cismüm üzrə hər tərəf olmıĢ durur qüllab tək. 
 
Nəzirə li müəllifihi 
Qamətüm qəmdən büküldi dərd ilə tolab tək, 
Akdı göz-göz didədən eĢq-i rəvanum ab tək. 
Yar ardınca yürürsəm ixtiyari sanmanuz, 
Cəzbe-yi zülfi bəni turmaz çəkər qullab tək. 
Arizi sanman ki, zatidür gönüldə nar-i eĢq, 
AtəĢüm sudan söyünməz lale-yi sirab tək. 
Bu hərarətlə Fərata qərq olursam qanmayam, 
Sudadur iki gözüm hər dəm həbabi ab tək. 
Zində dillərlə Lətifi hər zaman bidar ol, 
Bağlamasun qəflət-i dünya gözüni ab tək
. 
 
Aşiq Çələbi. «Məşairüş-şüəra». s. 520-521. 
 
Diyar-i  Əcəmdən  Ruma    mənasib-i aliyyə  uma  gəlmiĢ,  bəzi 
ülumdan sənədi və sair məarifdən yədi var imiĢ. Aləm-i səyahətdə 
fəqr ü fəlakətdə vücudu həbaya və ömri fənaya varmıĢdur. 
 
Qəzəl 
Bi-sütunda bərg-i güllə lale-yi həmraya bak, 
Pərdəha-yi dide-yi Fərhad-i qəm-fərsaya bak. 
 
Gər çəməndə lalə ovraqında görsən dağ-i qəm, 
Fil-məsəl gökdə Ģəfəq içrə tutılmıĢ aya bak. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
307 
 
Mətlə 
Ta ki, sevda-yi sər-i zülfün məkanıdur könül, 
ġahbaz-i la-məkanun aĢiyanıdur könül. 
 
Vələhu 
ÇeĢm-i pür-xunumla xalun əksi, ey aram-i can, 
Miskə bənzər ki, qızıl valada eylərlər nihan. 
 
Qəside-yi eyd 
Səlx oldı mah-i ruzə vü göstərdi tab-i eyd, 
Ərz eylədi cəhana təmam afitab-i eyd. 
 
 
Xing-i sipehrə dövlət ilə olmağa süvar, 
Mah-i növi idindi mürəssə rikab-i eyd. 
 
Yer-yer fiĢəklər atdı rəvan gecə hər mələk, 
Zahir idər səmada sanursın Ģəhab-i eyd. 
 
Sultan-i bərr ü bəhr Süleyman-i bin Səlim, 
Qıldı hilali rəxĢünə nəl-i dəvab-i eyd. 
   
 
Eydiyyə gər inayət ola bən fəqirə cah, 
Qədr ola, gecə ruz, ola bi-irtiyab-i eyd. 
 
Qınalızadə «Təzkirətüş-şüəra». s. 474. 
 
Vilayət-i  Əcəmdəndür.  Sultan  Səlim-i  mazi  zamanında  fövt 
olub,  bu  dünyanun  süruri  fil-həqiqə  eyn-i  Ģürurdur  diyü,  diyar-i 
üqbada sürur olmaq qəsdiylə sər virmiĢdür və bu aləm-i fənada na-
murad olmaqla murad-i həqiqəyə irmiĢdür. Əgərçi əĢarı bi-Ģümar-
dur. Lakin layiq-i qəbul bəzi mətaliyi vardur. Bu Ģeir anundur. 
 
Dide-yi pür-nəmdə xalun əksi, ey aram-i can, 
Miskə bənzər kim qızıl valada olmıĢdur nihan. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
308 
Şah Qasım
 
AĢiq  Çələbi  təzkirəsində  ġah  Qasım  (?  –  h.946/1539)  adlı 
azərbaycanlı  Ģair  haqqında  bilgi  vardır.  Təbrizdə  anadan  olmuĢ-
dur. ġeyx Məxdumun oğludur. Sultan Səlim Təbrizə gedərkən xo-
cası Həlim Çələbi ġah Qasımla tanıĢ olmuĢ və onu Ġstanbula gətir-
miĢlər. Qanuni dövründə himayə görmüĢdür. AĢiq Çələbi ġah Qa-
sımın oğlu Əli Çələbi ilə dostluq etmiĢ və atasından bəhs edərkən 
onu da xatırlamıĢdır.  
Qanuninin  haqqında  “ġəmailnamə”  adlı  əsər  qələmə  almıĢ-
dır
366
. Bundan baĢqa onun yarımçıq qalmıĢ Osmanlı tarixi də var-
dır. ġeirlərinin çoxunu fars dilində yazmıĢdır. 
 
 
Aşiq Çələbi «Məşairüş-şüəra». s. 791. 
 
Mövlana-yi müma-ileyh  xitte-yi Təbrizdəndür.  Babası ġeyx 
Məxdumidür. Sultan Səlim-i mərhum Təbrizə varduqlarında xacə-
ləri  Həlim  Çələbi  müqəddəma  səyahətlə  Təbrizə  varduqlarında 
ġeyx Məxdumi xidmətində bir kaç gün tövbə vü inabət və çillə vü 
riyazət itmiĢ, ġah Qasım-i mərhumla dəxi əlaqe-yi məhəbbət itmiĢ 
imiĢ. Ol təqriblə izz-i hüzur-i səltənətə tərtib idüb, Sultan Səlim-i 
mərhum  dəxi  ġah  Qasımı  Təbrizdən  Ruma  bilə  gətürmiĢdür, 
anlarun  zaman-i  səltənətlərində  saye-yi  rəfətlərində  kamal-i  rifət 
və  rəfahiyyətlə  ömr  geçürmiĢdür.  Mərhum  ġeyx  Məxdumi  məri-
fətdə zərif ü nazik və təriqətdə salik ü nasik, diyar-i Əcəm əfazil-
lərindən və ərbab-i  fəzaildən  imiĢ.  Amma əvqatın təhdis  ü  təfsirə 
və  elm-i  nafein  əməl-i  salihə  həmdəm  idüp  ifade-yi  ümum-i  nəf 
içün vaz ü təzkirə sərf eyləmiĢ və ayine-yi bünyəsin ənva-yi ibada-
ta vəqf eyləmiĢ idi. Mərhum kəndi dəxi hər elmdə kəzalik, cümlə 
                                                 
366
 Курназ Ъ. Тцркийе – Орта Асйа едеби илишкилери. – Анкара: 1999, с. 85. 

---