Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ

Poliizobutilenin  istismar  xarakteristikasının 

yüksəl­

dilməsi  üçün  polimerləşmə  prosesi  alüminium  3-xloridin 

iştirakı  ilə  alkil  xlorid  mühitində 

-10°C  temperaturda 

aparılmış,  alman  polimerin 

Mn  10975,  Mw  3980  kimi 

parametrlərlə xarakterizə olunduğu  göstərilmişdir  (5).

TƏCRÜBİ  HİSSƏ

Izobutilenin  oliqomerləşmə  prosesi 

-20°C  -  +40°C 

temperatur intervalında nV7V- 18n katalizatorunun iştirakı  ilə 

aparılmışdır.  İzobutilenin  oliqomerinin  çıxımı  və  molekul 

kütləsinin  temperaturdan  asılılığı 

aşağıda  göstərilmişdir:

O l i q o m e r i n

 

ç ı x ı m ı ,   q

Şəkil 1. Oliqomerin çıxımının temperaturdan asılılığı

1

517

---

Şəkil 2. Oliqomerin molekul kütləsinin temperaturdan asılılığı.

Sürtkü 

yağlarının 

keyfiyyətini  xarakterizə  edən 

təyinedici  parametrlərdən  biri  özlülük  indeksidir.  Yağın 

özlülük 

indeksinin  təyini  40°  və  100°C  -də  aparılmışdır. 

Kinematik  özlülüyün  təyini  üçün  Ostvold  -   Pinkeviç 

viskozirnetrindən  istifadə  edilmişdir.'  Kinematik  özlülük 

aşağıdakı formul  ilə təyin edilmişdir :

V

40

 =  к  • 

t

, 

burada к -  viskozimetr sabiti,

t

 

- axın müddəti, s.  Özlülük indeksi  Y 

- V 4 0  

ö \ 

-

  ....... -  100

formulu  ilə hesablanmışdır,  burada  Y  -  Y 

2

Y  -   40°C-də  özlülük  indeksi  C'  olan  yağın  kinematik 

özlülüyüdür  və 

100°C  -də  həmin  kinematik  özlüliıyə

malikdir, mm2/s  V

40

 - 40°C-də  yağın kinematik özlülüyüdür.

Y 

2

  -  40°C-də  özlülük  indeksi  100  olan  yağın  kine­

matik  özlülüyüdür  və  100°C  -də  həmin  kinematik  özlüliıyə 

malikdir.  Y  və  Y

2

  qiymətləri cədvəldən tapılmışdır  (6).

518

---

Molekul  kütləsi  1500  olan  oliqomer  qatılaşdırıcı  əla- 

vəedici  kimi  istifadə  edilmişdir.  M -10  yağı  2  %  oliqomerlə 

qatılaşdınlmış  və  tam  həll  olana  qədər  70°-80°  C  tempe­

raturda  qarışdırılmışdır.  Soyuduqdan  sonra  qatılaşdınlmış 

yağın  özlülük  indeksi,  kinematik  özlüliiklori  yuxarıda 

göstərilmiş  formullarla  hesablanmışdır.  Aldığımız  nəticələrə 

əsasən  M -10  yağının  özlülük  indeksi  80-dan  93-ə  qədər 

yüksəlmişdir.

N ə t i c ə l ə r   :

1. Temperaturun  artması  izobutilen  oliqomerinin  çıxımının 

və molekul  kütləsinin azalmasına səbəb olur.

2. Alınmış  məhsul  -   izobutilen  oliqomeri  M -10  yağı  üçün 

qatılaşdırıcı  komponent  kimi  istifadə  edilmiş  və  nəticələr 

izobutilen  oliqomerinin  qatılaşdırıcı  maddo  kimi  istifadəyə 

yararlığını  təsdiq etmişdir.

Ədəbiyyat

1.  Г'.Гютербок.  Полиизобутилен  и  сополимеры  изобутилена. 

Государственное  научно-техническое  издательство  нефтяной  и 

горно-топливной литературы. Ленинград  1962 г., 352 с.

2.  Химический энциклопедический  словарь.  "Сов. энциклопедия", 

Москва  1983 г., 789 с.

3.  Ю.Г.  Камбаров,  Н.  М.  Сеидов,  А.  А..  Буният-заде.  Поли­

олефины. Азернешр -   1966 г.,  185 с.

4.  Пат. Рос. № 4462006,  1990 г.

5.  Пат. Рос. №4494997/05,  1991  г.

6.  Нефтепродукты. 

Методы 

испытаний. 

Издательство 

"Стандартов", часть Ы, Москва 1987 г, 248 с.

519

---

M Ə M M Ə D   B A  B A K U , 

Q O R X M A Z  H Ü S E Y N O V

A  M E  A   N a x ç ıv a n  B ö ln m i

_ _  

___ 

•

T ə b ii E h tiy a tla r  institutu 

T1J -Те SİSTEM İ

DTA  və  RFA  metodları  iiə  TlJ-Te  sistemində  faza 

tarazlıqları  tədqiq  edilmişdir.  Məlum  olmuşdur  ki,  TlJ-Te 

sistemi  kvazibinardır,  monotektik  və  evtektik  taıazlıqlı  hal 

diaqramı  əmələ  gətirir.  Üçlü  birləşmə  və  bərk  halda  həllolma 

müşahidə  edilmir.  Maye  halda  geniş  təbəqələşmə  sahəsinə 

malikdir.

Ədəbiyyat  icmalından  məlum  olmuşdur  ki,  TlJ-Te 

sistemi  praktik  olaraq  tam  öyrənilməmişdir.  TU-ТезТе 

kvazibinar 

kəsiyinin 

faza 

diaqramı 

verilmişdir 

və 

göstərilmişdir  ki,  TbTe

2

J  tərkibli  bir  üçlü  birləşmə  alınır  (1). 

Bu  birləşmə  TlsTe

2

J  <=>  L

1

+L

2

  sintektik  reaksiya  ilə  775  К 

temperaturda  əriyir.  Sintektik  tarazlıq  temperaturunda 

təbəqələşmə  sahəsi  20-80mol%  T1J  sahəsinə  düşür.  Həmçinin 

T1J  -TİTe  və  TU-ТЬТез  sistemlərində  faza  tarazlıqlarının 

nəticələri verilmişdir.  Göstərilmişdir ki,  hər  iki  sistem TİTe və 

ТЬТез-ün  peritetknik  xarakterli  ərintilərinin  təsirindən  qeyri- 

kvazibinardır.  Onlar  aşağı  sol.idusda  stabildir,  bərk  halda  isə 

heterogen  qarışıqlarından  ibarətdir.,  T1J  -  TİTe  (ТЬТез) 

sistemləri geniş təbəqələşmə sahəsinə malikdir.(2 - 5)  .

Bu  nəzəri  tədqiqatlara  əsaslanaraq T1J  -  Те  sistemində 

faza tarazlıqları tədqiq edilmişdir.

Təcrübi  hissə

T1J  -  Те  sistemi  üçün  lazım  olan  T1J  birləşməsi 

havasızlaşdırılmış 

kvars 

ampullarda, 

ikisahəli 

rejimlə 

elementar 

komponentlərin 

qarşılıqlı 

təsiri 

ilə 

sintez 

olunmuşdur.  Sahələrin  temperaturları  750K  və  380K-də

520

---