Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
73
və başqalarında xüsusilə seçilmişdir. X.R.Ulutürk yaradıcılığında məfkurəvilik 60-cı illərin poetik nümunələrindən duyulmuşdur. Həmin şeirlərin məzmununda, əsasən, türkçülük, istiqlalçılıq, vətənçilik, xalqçılıq, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü, Azərbaycan ideyasının gerçəkləşməsi, milli dövlətçilik və onun dünyada tanınması ideyası durmuşdur. Sənət və ədəbiyyatın tarixi roluna böyük inam X.R.Uluturkün milli özünüdərkində daxili enerjidir. 60-cı illərin şeirlərində (“Nifrətim var” (1960), “Meyar” (1962), “Böyük sənətkar” (1962) və başqaları) bədii “Mən”in şüurunda ictimai məzmun və kəsər özünü güclü göstərirdi. Bu cəhətdən Xəlil Rza M.F.Axundzadənin şüur və məfkurə mücəssəmi kimi tarixi xidmətlərini yüksək qiymətləndirirdi:
Bu daxili inam, potensiya enerjisi X.R.Ulutürkü də məqsəd aydınlığına doğru aparmışdır. Hələ 1962-ci ildə yazdığı “Bahar” şeirində demişdi: Döyüşlərdə ağartsa da saçlarımı qış qar kimi, Mən gəlmişəm bahar kimi, gedəcəyəm bahar kimi. 50-80-ci illərin əsərlərində milli məfkurənin doğuşu və inkişafını müşahidə etmək çətin deyildir. İstiqlal məfkurəsi X.R.Ulutürk özünüdərkinin mənbələrindən biridir. “Afrikanın səsi” (1960), “Gözün aydın, Azərbaycan” (1968), “Yetkinləş, Xəlil” (1968) və başqa əsərlərdə həm milli, həm də bəşəri səviyyədə azadlıq fikir və motivləri ilə bərabər Quzeylə Güneyin birləşdirilməsi - bütöv Azərbaycan ideyası əksini tapmışdır. “Quzeylə Güneyi birləşdirməyə fəxr elə, ey Vətən, Şəhriyar gəlir”, - deyən şair ayrılıq sədlərinin lay-lay söküldüyündən sevinir, yur-
74
dunun yarısının ona dar gəldiyindən” darılır, kədərlənir. Xəlil Rzanın 50-60-cı illərdən başlanğıc götürən istiqlal fikir və məfkurəsi həm də Azərbaycanın ərazi-mənəvi bütövlüyü ideyasıdır (Bu barədə ətraflı bax., monoqrafiya: s.106-116). Cənuba üz tutmaq X.R.Ulutürkün 60-cı illər şeirindən həm bilavasitə, həm də sətiraltı anlamlarda görünmüşdür. “Qatar gedər” və “Gedər” şeirlərində “Araz”, “Təbriz” obrazları çox şairlərdə olduğu kimi Xəlil Rza kədərinin, məqsədinin ideya daşıyıcılarıdır:
70-ci illərdə yazdığı şeirlərində X.R.Ulutürkün istiqlal motivləri güclənmişdir. “Səməndər quşu kimi” (1970), “And içirəm” (1974), “Millət mücahidləri”, “Dincəl, əllərim dincəl” (1974), “Səlahiyyət istəyirəm” (1979), “Məsləklə yaşayanda” (1979), “Saçlara dən düşür” (1979), “Mən Azərbaycanam” (1979), “Heç ola bilməz ki...” (1979) və başqa şeirlərdə milli istiqlalı bəsləyən şair siyasi məfkurə duyğusunun doğurduğu ehtizazları, mübarizlik ruhunu qabarıq əks etdirir. Xəlil Rza Ulutürkün “Kəşf”, “Gözəl yaşamaq”, “Hər şeyin yaxşısı” (1970) kimi şeirlərində istiqlal məfkurəsi insanın gözəllik idealından doğur: Görünür yaşamaq qanunları var, Beşikdən qəbrəcən yol gedirik biz. Dünyada ən böyük gözəllikləri 75
Ömür bahasına kəşfedirik biz. (“Kəşf”) “Bağda xəzan düşüncələri” (1959), “Sonsuz qüvvət” (1962), “Göyçayda payız səhəri” (1963), “Dağlara qalxıram” (1965), “Aç qoynunu ana torpaq” (1968), “Hər şeyin yaxşısı” şeirlərində təlqin olunan ideya, məfkurə mənəvi gözəlliyə yetmək, onun naminə fəaliyyət göstərmək və mübarizə aparmaqdır. X.R.Ulutürk yaradıcılığında gözəlliyə qovuşmaq elə həyatın mənasını tapmaqdır: Sevsən... Biləcəksən nədir bu cahan. Dolanmaq, sürünmək, yaşamaq nədir? Ən gözəl yaşamaq əslinə baxsan Gözəllik uğrunda mübarizədir! Şairin mənlik şüurunda ülviyyəti dərk etmək idraka doğru gedilən yoldur, seyrçi təfəkkür deyildir. Şairə görə gözəllik idealını dəyərləndirmək yalnız sevinc emosiyasına görə yox, həm də müqəddəs Vətən, millət kədərinə yiyələnmək, onun məna və mahiyyətini dərk etmək. Vətən ruhunda tərbiyə olunmaqdır: Gözəllik aləmin genişlənəcək, Almasdan bahalı şeh görəcəksən Sevincdən qiymətli İnsan kədəri, Qılıncdan kəsərli ah görəcəksən. Xəlil Rzanı “Göy-göl” şeirində Ə.Cavad, S.Vurğun və başqalarının poetik ənənəsi yeni yozumda davam etdirilir:
Şair məsləkinin doğuşu da insanın azadlıq qüdrətindən, məfkurəsindən vüsət alır. “Kəşf”, “Məsləklə yaşayanda” şeirlərində olduğu kimi: Yüklə 2,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|