Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
57 təsəvvür etmək üçün xronoloji cəhətdən bu sistemdə baş verən dəyişikliklərin ümumi mənzərəsinə nəzər salmaq məqsədə uyğun olardı: — 1763-1775-ci illər koloniyalar «Əcnəbilərə Qəyyumluq Dəftərxanası» tərəfindən idarə edilirdilər; — 1775-1781-ci illər - «Əcnəbilərə Qəyyumluq Dəftərxanası»nı yerlərdə yaradılan qəyyumluq kontorları əvəz etdi. Rusiyada iki qəyyumluq kontoru fəaliyyət göstərirdi: Saratov və Yekatirinoslav (indiki Dnepropetrovski, Ukrayna) kontorları; — 1781—1797-ci illərdə əcnəbi koloniyaların idarəedilməsində desentralizasiya baş verdi və koloniyaların idarəedilməsi yerlərdə fəaliyyət göstərən «evdarlıq direktorları»na tapşırıldı; — 1797—1802-ci illərdə əcnəbi koloniyalar Dövlət təsərrüfatı, əcnəbilərə qəyyumluq və kənd evdarlığı üzrə Ekspedisiyaya tabe edildilər (1800-cü ildə bu Ekspedisiyanın tərkibində Novorossiya kolonistlərinə Xüsusi Qəyyumluq kontoru yaradılmışdı); — 1802-ci ildən Dövlət təsərrüfatı, əcnəbilərə qəyyumluq və kənd evdarlığı üzrə Ekspedisiya Rusiyanın Daxili İşlər Nazirliyinə tabe etdirildi; — 1818-ci ildən əcnəbi koloniyaların idarəedilməsi Qəyyumluq komitələrinə həvalə edildi və bu komitələr ayrı-ayrı kontorlara bölünürdülər. Qeyd edək ki, imperiyada mövcud olan bütün əcnəbi koloniyalar Dövlət təsərrüfat Ekspedisiyasına, 1837-ci ildən isə Dövlət Əmlak Nazirliyinə tabe olsalar da, yerli idarəetmə sistemlərində nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqlər vardı və bu fərqlər regional xüsusiyyətlərdən irəli gəlirdi. Məsələn, cənub regionların koloniyaları «Cənub diyarının əcnəbi koloniyalarına Qəyyumluq komitəsi» tərəfindən, «Volqaboyu regionun koloniyaları» isə Saratov əcnəbilərə qəyyumluq kontoru tərəfindən idarə olunurdular. Şimali Qafqazın ayrı-ayrı quberniyalarında yerləşən əcnəbi koloniyalar Dövlət Əmlak Palatasının öhdəsində idi. Gürcüstana, ümumilikdə Cənubi Qafqaza gəldikdə, burada mövcud olan əcnəbi koloniyaların idarəedilməsi sistemi bir sıra regional xüsusiyyətlərə malik idi. Yarandığı vaxtdan 1837-ci ilə qədər Cənubi Qafqazın alman koloniyaları Gürcüstan mülki qubernatorluğu nəzdində yaradılan Xüsusi kontor tərəfindən idarə olunmuşdur. 1837-ci ildə Dövlət Əmlak Gürcü-İmeretiya Palatası yaradıldıqdan sonra Xüsusi kontor onun tərkibinə qatıldı. 1849-cu ildə bütün Rusiya üzrə əcnəbi koloniyaların idarəedilməsi Dövlət Əmlak Ekspedisiyasına həvalə edildi. Bu Ekspedisiyalardan biri də Qafqaz canişininin Baş idarəsi nəzdində yaradılmışdı. 1859-cu ildə Ekspedisiya Dövlət Əmlak Departamenti ilə əvəz olundu: kənd təsərrüfatı və əcnəbi koloniyaların idarəedilməsi ilə adı çəkilən Departamentdə Xüsusi idarə yaradıldı. Bu orqan qısa müddət ərzində - 1860-cı ildən 1863-cü ilədək fəaliyyət göstərdi və özünü doğrultmadığından ləğv edildi. 1864-cü ildə ləğv olunmuş Xüsusi idarənin səlahiyyətləri yenə Dövlət Əmlak Departamentinə 58 qaytarıldı. Departamentdə əcnəbi koloniyaların işləri ilə məşğul olmaq üçün yeni vəzifə—Xüsusi nəzarətçi vəzifəsi təsis edildi. Onun ilk vəzifəsi—koloniyalar üzərində nəzarəti həyata keçirməkdən ibarət idi. 1871-ci ildə çar II Aleksandrın fərmanı ilə əcnəbi koloniyaların idarəedilməsində islahatlar keçirildi. Həmin ilin 04 iyun tarixində Ali Senatın qəbul etdiyi qərarda deyilirdi: «Sankt-Peterburq, Novqorod, Samara, Saratov, Voronej, Çerniqov, Poltava, Yekaterinoslav, Xerson, Tavriya quberniyalarında və Bessarabiya vilayətində xəzinə torpaqlarında məskunlaşdırılan, Dövlət Əmlak Nazirliyinin tabeçiliyində olan, həmçinin onun tabeçiliyindən çıxarılan, Saratov quberniyasının Sarepta koloniyasının Yevangelistlər cəmiyyəti istisna olmaqla, bütün sahibkar kəndlilər (keçmiş kolonistlər) ümumi quberniya və qəza, həmçinin kəndli məsələləri üzrə yerli orqanlara tabe edilirlər» 152 . Beləliklə, 1871-ci ildə yuxarıda adı çəkilən quberniyalarda alman koloniyalarına hələ II Yekaterina tərəfindən bəxş edilən yerli özünüidarə hüququ ləğv edildi. Koloniyalar Ümumrusiya bürokratiyasının rəhbərliyinə keçdilər və müvafiq olaraq kargüzarlıq rus dilində aparılmağa başlandı ki, bu da alman kolonistlərinə xas olan milli xüsusiyyətlərin silinməsinə xidmət edirdi. Bütün bu dəyişikliklər hələ Cənubi Qafqaz almanlarına aid edilməmişdi: 1874-cü ilə qədər burada əcnəbi koloniyaların məsələləri ilə Xüsusi nəzarətçi məşğul olurdu. Həmin il Xüsusi nəzarətçi vəzifəsi ləğv edildi və kolonistlərə sahibkar kəndli statusu verildi. Beləliklə, yuxarıda adı çəkilən 04 iyun 1871-ci il fərmanının müddəaları artıq Cənubi Qafqaz kolonistlərinə də aid edildi və onlar ümumikəndli məsələləri üzrə quberniya və qəza orqanlarının tabeliyinə keçdilər. Qafqaz canişinliyinin mülki idarələrində aparılan ümumi dəyişikliklərdən sonra, 1883-cü ildə Cənubi Qafqaz koloniyalarının idarəedilmə sistemində növbəti dəyişiklik baş verdi və koloniyalar Dövlət Əmlak Nazirliyinin yerli idarələrinə tabe etdirildilər 153 . Cənubi Qafqazın alman koloniyalarının idarəetmə sistemində son islahat 1903-cü ildə keçirildi və koloniyalar əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, kəndli məsələləri üzrə ümumi və qəza, həmçinin yerli orqanlara tabe etdirildilər 154 . Gördüyümüz kimi, Rusiyada alman koloniyalarının idarəedilməsi sistemi dəfələrlə dəyişikliklərə məruz qalmışdı. Bu dəyişikliklər çox hallarda əsassız yerə aparılırdı və əcnəbi koloniyaların azad inkişafı üçün müxtəlif bürokratik əngəllərin yaranmasına gətirib çıxarırdı. Bu əcnəbi koloniyaların dövlət tərəfindən idarəsində yaranan problemlər idi. Koloniyaların özünüidarə sisteminə gəldikdə burada da vəziyyət oxşar xarakter daşıyırdı. Senat 1797, 1800-1805, 1812, 1817, 1833-1849-cu illərdə və ondan sonrakı dövrlərdə kolonistin statusu, koloniyalarda daxili özünüidarə sisteminə aid müxtəlif qanunlar qəbul etmişdi. Müzakirə olunan məsələ ilə bağlı dövlət qanun aktlarının çoxluğu koloniyalarda daxili özünüidarə sisteminin optimal fəaliyyətinə maneçilik törədirdi. Buna görə 1857-ci ildə əcnəbi koloniyaların daxili həyat Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|