Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
59 fəaliyyətini tənzimləyən qanunlar toplusu qəbul edildi və Rusiya imperiyasında yaşayan əcnəbi koloniyalar haqqında Nizamnamə təsdiq edildi 155 . Bu sənəddə xırda incəliklərinə qədər kolonistlərin hüquq və vəzifələri göstərilmiş, onların koloniyadaxili həyatına aid məhdudiyyətlər və qaydalar təyin edilmişdir. Bu Nizamnamə — koloniyaların daxili özünüidarə sistemini əks etdirən model rolunu oynayırdı və demək olar ki, Rusiyada mövcud olan bütün əcnəbi koloniyalara aid edilirdi. Qeyd edək ki, koloniyaların hökumət tərəfindən idarəedilməsi sistemindən, yəni xarici idarəetmədən fərqli olaraq, koloniyadaxili idarəetmədə əsaslı dəyişikliklər baş verməmişdi. Alman mühacirləri ənənəvi olaraq kənd yerlərində kompakt şəkildə məskunlaşaraq koloniya yaradırdılar. Bu koloniyalar yerli xalqların əhatəsində adda-budda yerlərdə yaransalar da lokal kompaktlıq saxlanılırdı. Şəhərdə isə almanlar dispersiya şəklində yaşayırdılar. Yerli özünüidarəetmə sistemində əsas subyekt kənd icması idi ki, bir qayda olaraq əsas ərazi vahidi olan koloniya ilə üst- üstə düşürdü. Kənd icması «həyətyanı təsərrüfat-koloniya» sxemi üzrə formalaşırdı. Hələ 22 iyul 1763-cü ildə II Yekaterina tərəfindən imzalanmış fərmanda alman kolonistlərinə daxili özünüidarə azadlığı verilmişdi. Qafqazda mövcud olan əcnəbi koloniyalar da yaranma tarixindən asılı olmayaraq, bu hüquqdan istifadə edərək öz daxili idarəetmə sistemini yaratmışdılar. Bu sistemə görə koloniyada dəqiq səlahiyyət bölgüsü mövcud idi və qərarların qəbulunda hər hansı bir tərəfin özbaşınalığı istisna olunurdu. Başqa sözlə desək, alman koloniyalarının idarəetmə sistemi demokratik prinsiplərə əsaslanırdı və müxtəlif hakimiyyət subyektləri arasında balanslaşma gözlənilirdi. Koloniyalarda daxili idarəetmə orqanları yerinə yetirdikləri funksiyalara uyğun olaraq 3 yerə bölünürdülər: 156 1) kənd (icma) ümumi iclası; 2) kənd (koloniya) prikazı; 3) koloniya starostası (starşinası). Kənd (koloniya) iclası bütün koloniyada mövcud olan fərdi təsərrüfat nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilirdi və hər fərdi kolonist təsərrüfatından ən azı 1 nümayəndə iclasda iştirak etməli idi. İcma iclası yalnız ən mühüm məsələlərin həlli üçün çağırılırdı: kənd prikazlarının, şultsun seçilməsi və təsdiq olunması, koloniya üzvlərinin başqa silkə keçməsi, vergi və mükəlləfiyyətlərin ödənilməsi, koloniyada ictimai, siyasi, mədəni tədbirlərin keçirilməsi, daxili yaşayış qaydalarını ciddi şəkildə pozanların koloniya icmasından xaric edilib-edilməməsi və sair vacib məsələlər müzakirə olunur və müvafiq qərarlar qəbul edilirdi. Gündəlik idarəetməni həyata keçirmək üçün icma iclasında koloniyanın şultsu (starostası), onun 2 müavini (beizitser) seçilirdi. İki il müddətinə seçilən şults və beizitserlər koloniya büdcəsindən maliyyələşdirilirdilər. 157 Şults 60 koloniyada inzibati-icra hakimiyyətini təmsil edirdi və onun səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aid idi: vergi və mükəlləfiyyətlərin vaxtlı-vaxtında yerinə yetirilməsi, koloniyada əmin-amanlığın, asayişin qorunmasına nəzarət etmək, əhalinin sağlamlığının qorunması, onun müxtəlif epidemiyalar və xəstəliklərə yoluxmasının qarşısını almaq, ehtiyacı olan kolonist ailələrinə, əlillərə, yetimlərə, kimsəsiz qocalara yardımı təşkil etmək, koloniyada əxlaq normalarının pozulmasının qarşısını almaq, ticarət obyektlərinin, ictimai qurumların fəaliyyətinə nəzarət etmək, koloniyanın memarlıq nöqteyi-nəzərdən abadlaşmasına diqqət yetirmək, ümumiyyətlə, koloniyanın daxili həyatına aid bütün məsələlərin həlli şultsun vəzifə səlahiyyətinə aid idi. Şults, həmçinin kolonistlərin həyat tərzinə də müdaxilə edir, tənbəllik edən, təmtəraqlı həyat sürən, maliyyə vəsaitini yararsız işlərə sərf edən, xarici görünüşündə qəbul edilmiş normaları pozan, əyyaşlığa meyil edən kolonistlərlə iş aparır, onları düzgün yola qaytarmaq üçün pul cəriməsi, əlavə ictimai işlər və sair cəza metodlarından istifadə etmək hüququna malik idi. Hətta bazar günləri ibadətdən yayınanlar belə, şults tərəfindən pulla cərimələnirdilər. Koloniyada çox sərt rejim yaranmışdı. Şultsun yazılı icazəsi olmadan heç kəs koloniyanı müvəqqəti də olsa — bir neçə günlüyə belə, tərk edə bilməzdi 158 . Şults və onun müavinləri tanınmış, nüfuzlu kolonistlərdən seçilirdilər və onların borcu icma iclasının qəbul etdiyi qərarların dəqiqliyi ilə və nöqsansız yerinə yetirilməsindən ibarət idi. Ağır cinayətləri çıxmaq şərti ilə (adam öldürmə, oğurluq, soyğunçuluq və s.) xırda qanun və yaxud əxlaq pozuntularına yol vermiş kolonistlərin işi koloniyada müzakirə olunurdu. Lakin yalnız şults və onun müavinləri bu məsuliyyətli işin öhdəsindən gələ bilməzdilər və kənd məhkəməsinin çıxardığı qərarların daha obyektiv xarakter alması üçün koloniyada daha bir orqan-kənd prikazı yaradılırdı. Kənd prikazına şults, onun müavinləri, mirzə və hər 10 təsərrüfatdan 1 nəfər desyatnik daxil edilirdi. Qeyd edək ki, kənd prikazının da tərkibi icma iclasında təsdiqlənirdi. Kənd prikazı şultsun təqdimatı ilə çağırılırdı və əsasən məhkəmə-araşdırıcı orqan rolunu yerinə yetirirdi. Bütün məhkəmə- araşdırma proseslərinin nəticələri Prikaz kitablarında qeydiyyata alınır və qayda pozana qarşı hansı cəza tədbirlərinin tətbiq edilməsi bu kitabda əks olunurdu. Kənd prikazının qəbul etdiyi qərarla razılaşmayan kolonist yuxarı instansiyalara şikayət etmək hüququna malik idi 159 . Beləliklə, deyə bilərik ki, şults icraçı kimi koloniyada mövcud məsələlərin əksəriyyətini həll etsə də, məhkəmə məsələlərində kənd prikazının verdiyi qərarlarla razılaşır, onların icrasına nəzarət edirdi. Görürük ki, koloniyaların həm xarici, həm də daxili idarəetmə sistemində xüsusiyyətlər var idi: Rusiyanın yerli əhalisi ilə müqayisədə alman koloniyalarına özünüidarəetmə sahəsində daha çox azadlıqlar verilmişdi. Beləliklə, XIX əsrin ortalarınadək alman mühacirlərinin Qafqazda məskunlaşma prosesini tədqiq etdikdən sonra belə bir qənaətə gələ bilərik ki, bu Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|