Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
75 sənəd bütün Rusiya, o cümlədən Qafqaz almanlarının həm daxili, həm də xarici ticarət fəaliyyətinin canlanmasına təkan verdi. XIX əsrin I yarısında Qafqazda xarici ticarətlə məşğul olan alman firmaları çox deyildi. Daxili ticarət şəhərlərdə və qəsəbələrdə cəmləşmişdi və əsasən bazar və yarmarkalar vasitəsilə həyata keçirilirdi. Daxili bazarlarda alman kolonistlərinin payı o qədər də böyük deyildi. Satılan malın xüsusiyyətlərindən asılı olaraq ticarətçilər bir neçə kateqoriyaya bölünürdülər. Kolonistlərin böyük əksəriyyəti kənd təsərrüfatı məhsullarının və gündəlik tələbat mallarının satışı ilə məşğul olurdular. Ümumilikdə, XIX əsrin I yarısında həm daxili, həm xarici ticarət sahələrində alman iş adamlarının rolu nəzərəçarpacaq dərəcədə olmamışdır. Kənd sənətkarları həm alman kolonistlərini, həm də yerli azərbaycanlı, gürcü əhalisini kənd təsərrüfatı alətləri ilə arabalarla təmin edir, onlar üçün təsərrüfat obyektləri, at tövlələri, anbarlar inşa edirdilər. Alman tarixçisi Yozef Vayz kənd sənətkarlarının rolunu vurğulayaraq yazır ki, «məhz alman sənətkarların əməyi sayəsində koloniyalar alman simasına düşmüşdülər» 221 . Bütün sənaye sahələri arasında almanların daha çox nailiyyət qazandığı üzümçülük və şərabçılıq olmuşdur. Şərabçılıq alman koloniyalarında onların məskunlaşdığı ilk illərdən əsas məşğuliyyət sahəsinə çevrilmişdi. Bu sahə çox gəlirli olduğundan, bir çox kolonist ailələri onunla çox maraqla məşğul olurdular. Dünyada şərabçılıq məhsullarına tələbin get-gedə artması daha çox kolonist təsərrüfatlarının bu sahəyə üz tutmasına gətirdi. XIX əsrin ortalarında şərabçılıq sənayesində, hətta işçi qüvvəsinə ehtiyac yarandı və bunları nəzərə alaraq 18 oktyabr 1838-ci il tarixdə Rusiyanın Daxili İşlər Nazirliyi ixracat məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan firmalara yerli kəndliləri muzdla işə götürməyə icazə verdi 222 . Sənətkarlıq şəhərlə yanaşı, həmçinin koloniyalarda, yəni kəndlərdə də geniş yayılmışdı. Kənddə sənətkarlar təbəqəsinin yaranması, əsasən iki amillə izah olunurdu: 1) quberniyaların şəhərlə kəndləri arasında nəqliyyat kommunikasiyalarının yarıtmaz vəziyyətdə olması; 2) bəzi kolonist ailələrinin torpaq sarıdan çətinlik çəkməsi. Kolonistlər kənd təsərrüfatı alətləri almaq üçün şəhərə gedə bilmirdilər, çünki bu böyük maddi və fiziki məhrumiyyətlərə başa gəlirdi. Koloniyalarda kənd təsərrüfatı alətlərinə daim ehtiyac olduğundan bəzi kolonistlər onların hazırlanması ilə məşğul olmaqda ixtisaslaşır, əkinçiliklə yanaşı, sənətkarlıqla da məşğul olurdular. XIX əsrin ortalarında koloniyalarda sənətkarlıqla məşğul olan kolonistlərin sayı əhəmiyyətli dərəcədə artdı ki, bu da həm torpaqsız və aztorpaqlı kolonistlərin sayının artması, həm də sənətkarlığın gəlirli bir sahəyə çevrilməsi ilə izah olunur. Koloniyalarda sənətkarlığın inkişafı koloniyadaxili sənətkarlar məhəlləsinin yaradılması kimi təkliflərin irəli sürülməsinə gətirdi. Məsələn, Yekaterinoslav quberniyasının Moloçansk koloniyasının sakini İvan Kornis Rusiyanın bütün iri 76 koloniyalarında xüsusi sənətkarlar məhəlləsinin yaradılması proyekti ilə çıxış etdi. 223 Onun fikrincə, hər kolonist-sənətkar ailəsi 3 des. torpaqla təmin olunmalı idi ki, onlar həm də əkinçilik və heyvandarlıqla da məşğul ola bilsinlər. Lakin İ.Kornisin proyekti koloniyalar tərəfindən qəbul edilmədi, çünki heç bir koloniya sənətkarlara torpaq sahəsi ayırmağı arzulamırdı. 224 Qeyd edək ki, İ.Kornisin proyektinin yaranması koloniyalarda çoxsaylı sənətkar sexlərinin mövcudluğundan doğmuşdu. XIX əsrin ortalarında böyük alman koloniyalarında 50-yə yaxın sənətkar peşəsinə rast gəlinirdi. Onlar arasında ağac və metal üzrə tokar, dəri aşılayan və sair nadir sənətkarlıq peşələrinə rast gəlinirdi. Alman kolonistlərinin Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılması dövlət büdcəsinə baha başa gəldi. Tarixi mənbələrdən göründüyü kimi, alman əhalisi Almaniyadan Rusiyaya yollandığı andan çar hökuməti tərəfindən maliyyələşdirilmişdir. Kolonistlərin Gürcüstana gəlişinə qədər hökumət tərəfindən onlara 488 min 342 rubl 32 qəpik xərclənmişdir. 225 Gürcüstana çatdıqdan sonra da kolonistlərin ərzaqla təminatı təsərrüfat həyatını qurmaq üçün onların sağlamlığının qorunması, Aleksandersdorf, Marienfeld və Yelizavettal koloniyalarında dəyirmanların inşası üçün daha 434 min 687 rubl 13 qəp. sərf edilmişdir. 226 1822-ci il sentyabrın 1-də kolonistlərə maddi yardım göstərilməsi dayandırıldı. Bu vaxta qədər artıq dövlət büdcəsindən onlara 923 min 029 rubl 45 qəp. pul xərclənmişdi. 227 Kolonistlər Vürtemberqdən İzmailə çatanadək—57918 rubl 78 qəpik, İzmail və Odessada qışladıqları dövrdə isə 84694 rubl 55 qəp. pul vəsaiti almışlar. Ümumiyyətlə, Almaniyadan köçüb Gürcüstanda məskunlaşdıqları, yəni 1817- 1823-cü illər ərzində çar hökumətinin büdcəsindən kolonistlərə ümumi hesabla 1 mln. 065 min 642 rubl 78 qəpik vəsait ayrılmışdır ki, bu da o dövrdə çox böyük məbləğ idi. 228 Qeyd edək ki, çar hökumətinin alman kolonistlərinə maddi yardımı sonrakı dövrlərdə də davam etmişdir. Məsələn, 1826-1828-ci illərin II rus-iran müharibəsi illərində Cənubi Qafqazın alman koloniyaları talanlara məruz qaldılar, xüsusən Borçalıda yerləşən Yekaterinenfeld koloniyasının itkiləri daha ağır idi: 20 nəfər öldürülmüş, 76 nəfər itkin düşmüşdü. 229 Bütün bunları nəzərə alaraq çar hökuməti Cənubi Qafqazda məskunlaşan hər alman ailəsinə yenidən 172 gümüş rubl civarında ssuda ayırdı və ümumilikdə Cənubi Qafqaz kolonistlərinə 201, 830 gümüş rubl borc ayrıldı. 230 Gürcüstan Mülki Qubernatoru alman kolonistlərinə maddi vəsaitlərin ayrılması məsələsində sərt mövqedə dayanırdı. Onun fikrincə, sosial-iqtisadi sahədə kolonistlərin üzləşdiyi problemlər kolonistlərin rasional təsərrüfat apara bilməməsindən yaranırdı. 231 Məsələn, Yelenendorf və Yekaterinenfeld kolonistlərinin 1829-cu ilin yanvarında onlara maddi yardım edilməsi haqqında Gürcüstan Mülki Qubernatoruna ünvanladıqları xahişnaməyə cavabda göstərilirdi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|