Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
67 təsərrüfatçılıq elementləri görürük və buna görə Cənubi Qafqazda kolonistlərin torpaqdan istifadə formasını «həyət təsərrüfatı—icma» adlandırmaq olar. Rusiyanın müxtəlif regionlarında alman kolonistlərinin torpaqdan istifadəsinin bu cür müxtəlifliyinin səbəbi nə idi? Məlumdur ki, əcnəbi kolonistlərin köməyi ilə çar hökuməti kənddə fermer təsərrüfatlarını və sənayedə manufakturaların inkişafına nail olmaq istəyirdi. Ancaq Volqaboyu regionunda Volın, Qafqaz və Novorossiyadan fərqli olaraq, kənd təsərrüfatında əmtəə istehsalının inkişafı mümkün olmadı və bu, ilk növbədə Volqaboyunun təbii-iqlim şəraiti ilə izah olunur. Quraqlıq şəraitində Volqaboyu kolonistləri, nəinki əlavə məhsul əldə edə bilmir, hətta koloniyaların daxili tələbatını ödəmək üçün çox vaxt dövlət büdcəsindən yardım alırdılar. 180 Qeyri- qaratorpaq regionlarında ümumi hal bundan ibarət idi ki, yaxşı halda koloniyalar yalnız öz daxili tələbatlarını ödəməyə nail olurdular. Ağır iqlim şəraiti, kənd təsərrüfatı texnikasının aşağı səviyyəsi şəraitində ayrı-ayrı kolonist təsərrüfatlarının inkişafı mümkün deyildi və adı çəkilən amilləri nəzərə alaraq Volqaboyunda bütün Rusiyada olduğu kimi torpağın becərilməsində icma formasına daha çox üstünlük verildi. Bundan savayı, məsələnin sosial tərəfini də nəzərə almamaq olmaz. Volqaboyu şəraitində «həyət-təsərrüfat» formasının tətbiqi çoxsaylı kolonist təsərrüfatlarının müflisləşməsinə və beləliklə, «sosial fəlakətə» gətirib çıxara bilərdi. Qeyd etmək yerinə düşər ki, torpaqdan istifadənin icma forması Volqaboyu kolonistlərini də qane edirdi, belə ki, bu regionda minorat sistemi tətbiq olunmur, ailənin bütün oğulları icma torpaqlarından pay alırdılar. Nəticədə, ildən-ilə torpaqdan istifadə edən ailələrin sayı artır və müvafiq olaraq hər təsərrüfata düşən torpaq sahəsi azalırdı. Dövr aşırı icma torpaqlarının icma üzvləri arasında bölüşdürülməsi Volqaboyu kolonistlərinin təsərrüfat fəaliyyətinə mənfi təsir göstərirdi. Belə ki, onlar torpaq sahələrində meliorasiya və sair torpağın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına yönələn tədbirlər aparmırdılar, çünki növbəti bölgü zamanı bu torpaq sahəsi başqa kolonistə verilirdi. Cənubi Qafqazda isə torpaq sahəsi icma mülkiyyətində olsa da, hər kolonist ailəsinin öz torpaq sahəsi, öz təsərrüfatı vardı və bu torpaq sahəsi onlara koloniya yarandığı vaxtdan etibarən daimi istifadəyə verilmişdi və nəsildən-nəslə ötürülə bilərdi. Cənubi Qafqaz koloniyalarında da torpaqların yerindən bölüşdürülməsi baş verirdi və bu haqda qərar koloniyanın ümumi iclasında qəbul edilirdi. Torpağın yenidən bölüşdürülməsi müxtəlif koloniyalarda müxtəlif müddətdən sonra keçirilirdi. Məsələn, Annenfeld və Yelenendorf koloniyalarında torpaqların bölüşdürülməsi hər il payız aylarında keçirilirdi. Yekaterinenfeld, Yelizavettal, Marienfeld, Petersdorf və Freydental koloniyalarında torpaqların bölüşdürülməsi, bunun üçün zərurət yarandıqda, müxtəlif vaxtlarda, Aleksandersdorf və Aleksandersqilf koloniyalarında isə 8-10 ildən bir həyata keçirilirdi. 181 68 Vurğulamaq lazımdır ki, Gürcüstan və Azərbaycanda mövcud olan koloniyalarda yalnız əkin və biçənək sahələri bölüşdürülürdü: həyətyanı torpaqlar və bağ sahələri (üzüm, tut və s.) kolonist ailəsinin daimi istifadəsində idi və nəsildən-nəslə ötürülürdü. Otlaq sahələri ümumi icmanın istifadəsində olduğundan bölüşdürülmürdü. Qafqazda yaranan koloniyaları kənd təsərrüfatı məşğuliyyəti spesifikasına görə 3 kateqoriyaya bölmək olar. Birinci qrupa əkinçiliklə məşğul olan koloniyalar aiddir. Bunlara Gürcüstanda yaranan Marienfeld, Petersdorf, Aleksandersdorf və 1842-ci ildə yaranan Freydental koloniyalarını göstərmək olar. Bu koloniyalarda əkinçiliklə yanaşı, üzümçülük və şərabçılıq, bağçılıq, heyvandarlıqla da məşğul olurdular, lakin bu sahələr yalnız daxili tələbatın ödənilməsinə xidmət edirdi. Koloniyaların əsas gəlir mənbəyi əkinçilik idi. Bu sahədə əldə edilən nailiyyətlər həm koloniyalara məxsus torpaq sahələrinin münbitliyi, həm də bu koloniyaların Qafqazın inzibati mərkəzi Tiflisin yaxınlığında yerləşməsi ilə izah olunurdu. Belə ki, kolonistlər yetişdirdikləri məhsulu şəhər bazarlarına çıxarmaq imkanına malik idi. Adı çəkilən koloniyalarda, əsasən payız buğdası, arpa, yulaf, qarğıdalı və kartof yetişdirilirdi. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkinini bioloji və texnoloji cəhətdən düzgün planlaşdıraraq kolonistlər hər ildə iki dəfə məhsul götürməyə müvəffəq olurdular. Əkinçilik koloniyalarında təsərrüfatlarda perelojna sistemi, yəni sahələrdən növbəli istifadə sistemi tətbiq olunurdu. Müasirlərin yazdığına görə, adı çəkilən koloniyaların yerləşdiyi ərazilərdə torpaqlar o qədər münbit idi ki, hətta eyni sahədən fasiləsiz 6-8 il istifadə etmək mümkün olurdu. 182 Qafqazda mövcud olan əkinçilik koloniyalarında məhsuldarlıq torpaqla yanaşı, ilk növbədə əkin sahələrinin su təchizatı ilə sıx bağlı idi. Marienfeld və Petersdorf koloniyalarında əkinçilik suvarma xarakteri daşıdığından bu koloniyaların sakinləri su çatışmazlığından daha çox əziyyət çəkirdilər. Üzümlüklərin, bostanların və qarğıdalı sahələrinin suvarılması üçün koloniya ərazisində su mənbələri olmadığından bu koloniyalara İori çayından su kanalının çəkilməsinə zərurət yaranmışdı. 1840-cı ilin aprelində Gürcü-İmeretiya qubernatoruna Marienfeld və Petersdorf kolonistlərinin ünvanladıqları xahişnamədə İori çayından suvarma kanalının çəkilişinə icazə istəyirdilər. 183 Kolonistləri narahat edən əsas məsələ kanalın keçəcəyi Sartiçala kəndinin əhalisini razı salmaq idi. Bu məsələ ilə bağlı Sartiçalanın azərbaycanlı əhalisi ilə kolonistlər arasında münaqişələr yaranırdı, çünki kanalın əsas hissəsi azərbaycanlıların torpaqlarından keçdiyi üçün onların əkin sahələrinə ziyan dəyirdi, kanalın çəkilişi ilə sahələr yararsız hala salınırdı. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|