Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
83 Şimali Qafqazda mövcud olan lüteran prixodlarının xüsusiyyətlərindən biri ucqar kənd icmalarında küsterlehlerin (kilsə müəllimi) fəaliyyət göstərməsi idi. Kilsə müəllimi pastor tərəfindən təyin edilirdi və onun əmək haqqı icma tərəfindən ödənilirdi. O, gənclərin dini tərbiyəsi ilə məşğul olur, onları maarifləndirir, lüteranlığa aid olan adətləri - konfirmasiyanı yerinə yetirir, dəfn mərasimləri, xaça salma və sair mərasimlərdə pastor vəzifəsini icra edirdi. Belə ucqar kəndlərdə pastor ildə bir dəfə olurdu və küsterlehlərin yerinə yetirdiyi dini adətləri rəsmiləşdirirdi. 253 Pastorlar adətən şəhərdə yaşayırdılar və ildə 3 dəfə kənd icmalarını gəzərək dini mərasimləri yerinə yetirirdi. Onlar ildə 6000 rubl məvacib alırdılar və bu icma üzvləri hesabına ödənilirdi. Şəhər icmaları üzvlərinin sayından asılı olmayaraq 1000 rubl ödəyirdilər. Kənd icmalarının ödənişləri üzvlərin sayından asılı idi və ödəniş ildə 3 dəfə — fevralın, mayın və oktyabrın birinci günləri hissə- hissə yerinə yetirilə bilərdi. 254 Məsafə uzaqlığına baxmayaraq, prixodlar həm yerli konsistoriya, həm də Baş konsistoriya ilə mütəmadi əlaqələr saxlayırdılar. Konsistoriyalar yerlərdə dini etiqadlara dəqiq əməl olunmasına, bir konfessiyadan başqasına keçid prosesinə nəzarət edir, Rusiyanın tarixi və yaxud siyasi həyatı ilə bağlı təntənəli duaların oxunmasını təmin edirdilər 255 . Baş konsistoriya prixodlar, kilsələr, kilsənin şuraları tərəfindən yevangelist-lüteran kilsəsi Nizamnaməsinə dəqiq əməl olunmasına ciddi nəzarət edirdi. İnzibati cəhətdən birləşmiş yevangelist-lüteranlardan və reformatorlardan savayı Şimali Qafqazda XIX əsrin 30-cu illərindən «İsxod hərəkat»ının tərəfdarları məskunlaşmağa başladılar. Bu hərəkat XIX əsrin əvvəllərində Almaniyada protestantizmin transformasiyası nəticəsində formalaşmışdı. «İsxod hərəkatı» nəzəri əsaslarını mistik dini cərəyan olan pietizmdən alırdı. Pietizmin banisi alman teoloqu, frankfurtlu F.Şpener dini hisləri dini doqmalardan üstün tutur, kilsə mərasimlərini rədd edir, dindar üçün Allahı özündə yaşatmağın zəruriliyini qeyd edərək bunun yüksək həyat prinsiplərinin formalaşmasında və «İlahi Nemət»in əldə edilməsində hansı rol oynadığını göstərirdi. 256 XIX əsrin əvvəllərində Qərbi Avropada sosial-iqtisadi situasiyanın mürəkkəbləşməsi yeni dini iqlimin yaranmasına, esxatoloji təsəvvürlərin yayılmasına və yeni «İsxod hərəkat»ının yaranmasına gətirdi. Bu hərəkatı təşkil edən və maliyyələşdirən Yuliya fon Kürdener olmuşdur. O, Bengelin, Yunq — Ştillinqin, Şpenerin əsərlərinə istinadən tezliklə 1836-cı ildə Ağrı dağında İsa Məsihin ikinci gəlişi haqqında fikirlər söyləyərək, burada minillik çarlığın yaranacağını təsdiqləyirdi. 1817—1818-ci illərdə konkret fəaliyyətə başlayan bu hərəkatın nəticəsi Cənubi Qafqazda 8 alman koloniyasının yaranması oldu. Alman əhalisinin, o cümlədən separatçıların Qafqaza köçmə prosesi ilə biz əvvəlki fəsillərdə tanış olduğumuzdan bu məsələ üstündə dayanmağa ehtiyac yoxdur. Bir faktı qeyd etmək yerinə düşərdi ki, separatçılar Rusiya imperiyasına 84 köçməyə icazə almaq üçün çar I Aleksandrın adına xahişnamə göndərmişdilər və bu xahişnamədə onların nə səbəbdən separatizm yoluna düşmələri, Almaniyada hansı təqiblərə məruz qalmaları ilə yanaşı Rusiyada məskunlaşdıqdan sonra «kilsə və məktəblərdə hər şeyin İisus Xristos və onun apostollarının təliminə uyğun olaraq qurulacağı» haqqında vəd verirdilər. Çar hökuməti separatçıların istəklərini nəzərə alaraq onlara dini etiqadlarının yerinə yetirilməsində tam azadlıq veriləcəyi haqqında zəmanət verdi. 257 Yeni yaşayış yerində separatçılarla rəsmi dövlət orqanları arasında ilk ziddiyyət 1819-cu ildə yarandı. Gürcüstan mülki qubernatoru general-mayor Xoven Peterburqa göndərdiyi hesabatlarında separatçı cəmiyyətində özbaşınalığın hökm sürdüyünü, onların heç bir hakimiyyəti tanımadıqlarını göstərir və separatçılara pastorların təyin olunmasını, separatçıların and qəbul etməsini təklif edirdi. Bu məzmunlu təkliflə, həmçinin general-leytenant Velyaminov da çıxış etdi. Rusiyanın Daxili İşlər Naziri knyaz Koçubey 22 iyul 1763-cü il Manifestinin və 1804-cü ildə qəbul edilmiş «Kolonistlər haqqında qaydalar»dakı müddəaları əsas gətirərək «separatçılar»dan and içmənin tələb olunmamasını və bunun onların dini etiqadlarına uyğun şəkildə həyata keçirilməsini «tövsiyə etdi». 258 Cənubi Qafqaz koloniyalarında geniş yayılan separatizm ideyalarına qarşı mübarizə aparmaq, separatçıları vahid lüteran kilsəsi ətrafında birləşdirmək üçün çar hökumətinin alman dili bilən missionerlərə ehtiyacı vardı. Bu məqsədlə 1820-ci ildə İsveçrənin Bazel missioner cəmiyyətindən Rusiyaya bir qrup missioner dəvət edildi. Çar hökuməti tərəfindən onlar qarşısında Rusiyanın bütpərəst, yəhudi, müsəlman xalqları, o cümlədən ənənəvi protestantizmin doqmalarını qəbul etməyən protestant — sektalar arasında yevangelizmin yayılması vəzifəsi qoyulmuşdu. Bazel missionerlərinə öz koloniyalarını yaratmaq, təbliğat məqsədilə məktəblər açmaq, öz mətbəəsində dini ədəbiyyat çap etmək və yaymaq kimi hüquqlar verilmişdi və təbii ki, bütün bu fəaliyyət istiqamətləri Daxili İşlər orqanlarının nəzarətində idi. 1821-ci ilin oktyabrında Bazel missionerlərindən 5 nəfərlik nümayəndə heyəti rəsmi orqanlar tərəfindən təlimatlandırıldıqdan sonra Cənubi Qafqaza yola düşdülər. Onların hamısı alman mənşəli idi və Bazel yevangelizm cəmiyyətinin tapşırığını yerinə yetirərək Qara dəniz və Xəzər dənizi arasındakı ərazilərdə məskunlaşmalı və yerli xalqlar arasında protestantizmin təbliği ilə məşğul olmalı idilər. A.Ditrix, F.Zaremba, Q.Bents, R.Ferdinand və İ.Lanqdan ibarət missioner qrupunun ilk 3 üzvü 1823-cü ildə Tiflisdən keçərək Azərbaycanın Şuşa şəhərinə gəldilər. 259 Tezliklə missionerlər burada dini məktəbin və mətbəənin əsasını qoyaraq bütün Cənubi Qafqaz üzrə fəal təbliğat kampaniyasına başladılar. Qeyd edək ki, missionerlərin ərəb, türk, erməni, fars dillərini bilməsi onların təbliğat fəaliyyətində effektləşdirici amil rolunu oynamalı idi. Təsadüfi deyil ki, Qarabağda missionerlərin fəaliyyəti nəticəsində erməni - qriqoryan kilsəsinin xeyli tərəfdarları, xüsusən də gənclər yevangelizmə meyil etməyə başladılar. Hadisələrin Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|