Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
100 iki koloniyada 1113 nəfər əhali yaşayırdı ki, bu da koloniyaların çox böyük olmasını göstərirdi 10 . 1860-cı ildə Kuban çayının sol sahilində, Qafqaz şöbəsinin (rayonunun— İ.A..) boş qalmış torpaqlarının məskunlaşdırılmasına başlandı. 1861-ci ildə Saratov quberniyasından özbaşına Kubana gələn 50 alman ailəsi polkovnik Krım-Girey- Qusarovun mülk torpaqlarında yerləşdirildilər. Kolonistlərə torpaqdan icarədar kimi istifadə etmək hüququ verilmişdi 11 . Rəsmi dövlət orqanlarının kortəbii şəkildə yaşayış yerini dəyişən kolonistlərə qarşı cəza tədbirləri getdikcə daha da sərtləşdirildi. 1861-ci il 14 oktyabr tarixində özbaşına yaşayış yerini tərk etmiş bütün kolonistlərin məcburi şəkildə öz köhnə yaşayış yerlərinə qaytarılması haqqında qərar qəbul edildi 12 . Əcnəbilərə Qəyyumluq üzrə Saratov Kontoru 04 noyabr 1861-ci il tarixdə bütün alman koloniyalarının özünüidarə orqanlarına təlimat göndərdi. 13 Bütün bunlara baxmayaraq, Volqaboyu almanları arasında Qafqaza köçmək əhvali-ruhiyyəsi çox yüksək idi. Qısa bir müddət ərzində adı çəkilən Qusarovun mülkündə məskunlaşan alman ailələrinin sayı 100-ü keçdi. 1863-cü ildən mülk sahibi icarə haqqını artırdıqdan sonra kolonistlər icarədən imtina etdilər və onlara dövlət torpaq fondundan torpaq payının ayrılması xahişilə yuxarı instansiyalara müraciətnamə göndərdilər. Kuban vilayətində dövlət torpaqları kazak stanitsaları və yerli dağlı xalqları üçün nəzərdə tutulduğundan almanların müraciətnaməsindəki xahişlər nəzərə alınmadı. Kuban vilayəti hərbi komandanın göstərişi ilə alman kolonistlərinə müvəqqəti yaşayış üçün dövlət fondundan torpaqlar ayrıldı. Qafqaz canişininin əmrinə görə kolonistlərin tam məskunlaşmasına qədər onlardan heç bir ödəniş tələb olunmamalı idi 14 . Saratov kolonistlərinin məskunlaşma məsələsi açıq qalmışdı. Üst-Labinsk stansiyasında Kuban vilayət hərbi komandanı ilə kolonist nümayəndələrinin görüşündən sonra hər alman ailəsinə 30 des. torpaq sahəsi ayrıldı. Yeni yaranan koloniya Semyonovka adlandırıldı və burada 140 alman ailəsi məskunlaşdı 15 . Qeyd edək ki, Semyonovka kolonistlərinə torpaq tam mülkiyyətə verilmişdi. İlk 7 il ərzində almanlar istənilən vergi və mükəlləfiyyətlərdən azad olundular və bu səbəbdən də onlara dövlət tərəfindən heç bir maliyyə yardımı göstərilmirdi. Qeyd edək ki, Semyonovka, nəinki Qafqazda, hətta Rusiyada ən böyük koloniyalardan biri idi: yarandığı vaxt burada 910 nəfər yaşayırdı. Əhalinin sayının artması nəticəsində Semyonovkanın qonşuluğunda yeni koloniyaların salınması zərurəti yarandı və Semyonovkanın əhalisi hesabına Batalpaşa şöbəsində Rojdestvenskaya (1864) və 1892-ci ildə Qafqaz şöbəsində Novo-Nikolayev koloniyaları meydana gəldi. Novo-Nikolayev koloniyasında 73 təsərrüfat vardı və burada 435 nəfər sakin yaşayırdı 16 . Semyonovka koloniyasının yaranma tarixindən görürük ki, Kuban rəsmi dairələri kolonistlərin vilayət ərazisində məskunlaşmasına müsbət yanaşır, onların problemlərinin həllində yardım edirdilər. 101 Volqaboyu regionundan kolonistlərin Kubanda və ümumiyyətlə, Qafqazda məskunlaşması məsələsində Volqaboyu rəsmiləri ilə Qafqaz dövlət orqanlarının maraqları ziddiyyət təşkil edirdi. Volqaboyu quberniyalarının rəhbərləri, həmçinin Əcnəbi Kolonistlərə Qəyyumluq üzrə Saratov kontorunun idarə heyəti tabeçiliklərində olan kolonist kütlələrinin Qafqaza köçməsindən narahatçılıq keçirirdilər. Rəsmi dairələrin fikrincə, ayrı-ayrı kolonistlərin Volqaboyunu tərk etməsi qismən sosial gərginliyi azaltsa da, digər tərəfdən köçmə prosesi kütləvi xarakter ala bilərdi ki, bu da regionun sosial-iqtisadi həyatının iflic vəziyyətə düşməsinə gətirərdi. Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Volqaboyu rəsmilərinin narahatçılığına obyektiv əsas vardı: Volqaboyu regionuna nisbətən Qafqazda iqlim şəraitinin, torpaqların keyfiyyətinin münasib olması, ən başlıcası isə torpağın qiymətinin aşağı olması, Volqaboyundan fərqli olaraq, Qafqazda koloniyaların daha mütərəqqi formada təşkil edilməsi - bütün bunlar Volqa kolonistlərinin Şimali Qafqaza kütləvi axınına səbəb olmuşdu. Arxiv sənədlərindən görürük ki, Qafqaz regionu Volqa almanları üçün o qədər cəlbedici olmuşdu ki, bəzən, hətta koloniya rəhbərləri icazəsiz olaraq bütün təsərrüfatları ilə yeni ərazilərə yollanırdılar 17 . Saratov kontoru kolonistlərin Qafqaza köçməsinin qanuni əsaslarla həyata keçirilməsinin tərəfdarı idi, çünki kolonistlərin kortəbii miqrasiyası Volqaboyunda mövcud olan yüzlərlə koloniyalarda daxili sabitliyin pozulmasına gətirib çıxarırdı. Əvvəlki illərdə almanların qanunsuz miqrasiyasına müəyyən dərəcədə loyal münasibət bəsləyən Qafqaz rəsmiləri də 1860-cı illərin ortalarından bu prosesin nəzarətə alınmasını tələb edirdilər 18 . Əhalinin Qafqaza miqrasiyasına planlı xarakter vermək məqsədilə 1865-ci il 14 mart tarixində qərar qəbul edildi. Qərara əsasən, Qafqazda məskunlaşmaq istəyən əcnəbi vətəndaş və yaxud Rusiya təbəəsi Rusiya Dövlət Əmlak Nazirliyindən icazə kağızı almalı idi 19 . Qeyd edək ki, Volqaboyu və sair regionlardan almanların Kubana, o cümlədən Qafqaza köçməsində ən böyük əngəl Dövlət Əmlak Nazirliyi və onun yerli orqanları tərəfindən yaradılırdı. Bürokratik əngəllər nəticəsində, bəzən kolonist azadolma bileti almaq üçün bir neçə il gözləməli olurdu və bu vaxt ərzində kolonistin məskunlaşmaq istədiyi regionlarda torpaq fondunun paylanmasında bir çox dəyişikliklər baş verirdi. Qanuni yolla yaşayış yerini dəyişə bilməyən kolonist kütlələri kortəbii şəkildə, özbaşına bu problemi həll etməyə üstünlük verirdilər. Rəsmi dövlət orqanlarının reaksiyası özünü çox gözlətmədi. Qanunsuz miqrasiyaya qarşı mübarizənin kulminasiyası 26 aprel 1865-ci il tarixində Senatın qəbul etdiyi «Kolonistlər haqqında Əsasnaməyə əlavələr» oldu. 20 1865-ci ilin yayında bu qərar alman dilinə tərcümə edilərək bütün alman koloniyalarına göndərildi. Qafqaz rəsmi dairələri regionun qısa bir müddətdə mənimsənilməsində maraqlı idilər və bu səbəbdən miqrasiya problemlərinin həllində Volqaboyu quberniya rəhbərləri, Saratov kontoru ilə sıx əməkdaşlığa can atırdılar. 1866-cı ilin aprelində Qərbi Qafqazın məskunlaşması məsələləri ilə bağlı yazışmalara Kuban Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|