Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
96 1861-ci il Kəndli islahatı nəticəsində torpaq alqı-satqı obyektinə çevrildi və bu nöqteyi-nəzərdən Şimali Qafqazda işğal olunmuş yeni ərazilər imkanlı alman kolonistlərinin nəzərindən qaçmamışdı. Kolonistləri Qafqaza cəlb edən amillərdən biri də burada torpağın başqa regionlara nisbətən ucuz olması idi. Volqaboyu və Qara dəniz ətrafı quberniyalarda torpağın 1 desyatini 300-700 rubla satılırdısa, Şimali Qafqazda torpağın 1 desyatininin qiyməti təqribən 40-150 rubl arasında idi. Hətta Şimali Qafqazda torpağın qiymətinin nisbətən ucuzluğuna baxmayaraq, yerli əhali torpaq almaq üçün vəsaitə malik deyildi və bu səbəbdən satılan torpaqların potensial alıcısı əcnəbi kolonistlər ola bilərdi. Buna görə əcnəbi kolonistlərin Şimali Qafqaza köçməsində bu regionun siyasi-iqtisadi inkişafında maraqlı olan çar hökumət dairələri ilə yanaşı, həm də aqrar islahatlar nəticəsində ucuz işçi qüvvəsindən məhrum olan yerli mülkədarlar da maraqlı tərəf kimi çıxış edirdilər: təhkimli kəndlilərini itirmiş mülkədarlar muzdlu işçi və yaxud icarədar qismində kolonistlərdən istifadə etmək niyyətindəydilər. Bundan savayı, formalaşan yeni iqtisadi şərait bəzi mülkədarları sənaye istehsalı ilə məşğul olmağa sövq edirdi ki, bu da azad işçi qüvvəsi olmadan mümkün deyildi. Yuxarıda qeyd etdiyimiz iqtisadi üstünlüklər Rusiyanın Volqaboyu, Krım, Cənubi Ukrayna, Bessarabiya və sair regionlarında torpaqsızlıqdan, torpaq qıtlığından əziyyət çəkən minlərlə alman kolonistinin Şimali Qafqaza köçməsinin əsas səbəblərindən biri idi. Rusiyanın müxtəlif regionlarında alman koloniyalarının yaranma tarixinin təhlili göstərir ki, məskunlaşma prosesində alman kolonistləri üçün ən başlıca şərt siyasi sabitlik amili olmuşdur. Hətta yüksək sənaye və kənd təsərrüfatı inkişafına nail olmuş alman sənayeçiləri, kolonistləri həm 1831—1832- ci illərin, həm də 1863—1864-cü illərin Polşa üsyanı zamanı öz yaşayış yerlərini tərk edərək imperiyanın stabil regionlarına köçməyi üstün tutmuşlar 2 . Bu nöqteyi-nəzərdən çıxış edərək deyə bilərik ki, əgər XIX əsrin I yarısında Şimali Qafqazda almanların kütləvi məskunlaşmasını ləngidən səbəb Qafqaz müharibəsi idisə, 1859-cu ildən, yəni Şeyx Şamilin əsir alınmasından sonra Çeçenistanda və Dağıstanda da bu müharibə, əsasən sona yetmiş oldu. İmamətin dağılmasından sonra imperiya qüvvələrinə qarşı ara-sıra çıxışlar davam etsə də, 1864-cü ildən dağlı xalqlarının milli-azadlıq mübarizəsi səngidi və Şimali Qafqazda siyasi sabitlik dövrü başladı. Bütün Şimali Qafqazda öz siyasi hökmranlığını bərqərar edən çar hökuməti Qafqazda dayaqlarını möhkəmlətmək üçün köçürmə siyasətini davam etdirir, bu regionda özünə sədaqətli xalqların yerləşdirilməsinə çalışırdı. Belə xalqlardan biri də tarixin sınağından çıxmış, Volqaboyu, Novorossiya, Cənubi Qafqaz və sair regionlarda aparılan məskunlaşma siyasətində fəal iştirak etmiş almanlar idi. 14 mart 1865-ci il tarixdə çar hökumətinin qəbul etdiyi qərarla həm Rusiyanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşan, həm də xaricdə yaşayan alman əhalisi Şimali Qafqaza dəvət olunurdu 3 . Beləliklə, çarizm Qafqazın mənimsənilməsində həm xarici, həm də daxili məskunlaşma resurslarından istifadə edərək iki mühüm 97 problemin həllinə nail olmaq istəyirdi: birinci, almanların və sair xristian xalqların qismində Qafqazda özünə sosial-etnik dayaq yaratmaq; ikinci, almanların hələ XVIII əsrdən məskunlaşdığı Volqaboyu, Volın, Novorossiya kimi regionlarda torpaq qıtlığı ilə bağlı yaranan sosial gərginliyi azaltmaq məqsədilə alman əhalisinin bir hissəsini Qafqazda yerləşdirmək. Almanların Şimali Qafqaza köçürülməsi haqqında fərman həm xarici ölkələrdə, həm də Rusiyanın müxtəlif bölgələrində, xüsusən də Volqaboyunda yaşayan almanlar arasında böyük maraq doğurdu. Alman kolonistlərinin Volqaboyunda torpaq sarıdan ən çox əziyyət çəkdikləri quberniya — Saratov quberniyası idi. Hələ XVIII əsrin sonlarından Volqaboyunda yaşayan alman kolonistləri arasında miqrasiyaya meyillilik əhvali-ruhiyyəsi hökm sürürdü. Əgər XVIII əsrdə Volqaboyu almanlarını məskunlaşdıqları regionu tərk etməyə sövq edən amil onların lazımi səviyyədə torpaqla təmin olunmamaları, ağır iqlim şəraiti idisə, XIX əsrdə Volqa almanları koloniyalarda əhali sıxlığı, kənd təsərrüfatının ekstensivliyindən əziyyət çəkirdilər və təsərrüfat fəaliyyəti üçün daha əlverişli ərazilərə köçməyə cəhd edirdilər. Kolonistlərin bir hissəsi bu problemi elə Volqaboyu regionu çərçivəsində həll edir, başqaları isə yeni regionlara — Sibirə və Qafqaza köçməyə üstünlük verirdilər. Almanların məskunlaşma xəritəsi çox geniş idi — Qara dəniz sahilləri, Azov, Don, Kuban ərazilərindən başlayaraq şərqə doğru Terek vilayəti, Stavropol quberniyasının şərq hüdudlarına qədər böyük ərazini əhatə edirdi. Məskunlaşma iki istiqamətdə daha intensiv gedirdi: a) Don, Kuban, Terek vilayətinin qərb hissəsi; b) Stavropol quberniyasının cənubi — şərq və Terek vilayətinin mərkəzi — şərq rayonları. Öz yararsız iqlim və torpaq şəraitinə görə kolonistləri az maraqlandıran Stavropol quberniyasının mərkəzi və şimal əraziləri bu iki istiqamətin aralığında yerləşirdi. Şimali Qafqazda almanların məskunlaşması qərb rayonlarının düzənlik ərazilərində daha fəal gedirdi. XIX əsrin ortalarında Stavropol quberniyasında (quberniya 1848-ci ildə yaradılmışdır — İ.A.) almanların məskunlaşması prosesi davam edirdi. 1863-cü ildə Yekaterinoslav quberniyasından gəlmiş mennonitlər Stavropol quberniyasında Orbelianovka koloniyasının əsasını qoydular. 1867-ci ildə Bessarabiya quberniyasının Akkerman qəzasından Qafqaza köçən kolonistlərin bir qrupu Stavropol quberniyasında, dövlət müşaviri Martınovun torpaqlarında məskunlaşdılar. Mülk sahibi ilə kolonistlər arasında bağlanan 15 illik icarə müqaviləsinə görə almanlara 2000 desyatin torpaq ayrıldı 4 . Sonralar Martınovun torpaq mülkündə Xerson, Tavriya və Samara quberniyalarından gəlmiş almanlar yerləşdilər. Onların arasında xarici ölkə təbəələrinə də rast gəlinirdi. Müxtəlif quberniyalardan gələn və müxtəlif ölkə vətəndaşlığına aid olan kolonistlər birləşərək yuxarıda adı çəkilən Martınovdan şəxsi mülkiyyətə torpaq sahəsi aldılar. 1868-ci ildə Martınovun torpaq mülkündə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|