Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
112 koloniyada 65 des. torpağa malik olanlarla yanaşı, aşağıdakı kateqoriya kolonistlərə də rast gəlinirdi: a) yarım desyatin həyəti və 12 des. torpaq sahəsi olanlar; b) yarım desyatin həyəti və torpaq sahəsi olmayanlar; c) torpaqsız və kirayə evlərdə yaşayanlar. Torpaq məsələsinin həllini mennonitlər yanlız başqa regionlara köçməkdə görürdülər. Mennonitlər öz dini təlimlərindən irəli gələrək həyat üçün daha sadə, cəmiyyətdən nisbətən təcrid olunmuş yerlərə daha çox üstünlük verirdilər. Bu baxımdan Şimali Qafqaz, xüsusilə də Terek vilayəti onların nəzərindən qaça bilməzdi. Beləliklə, XX əsrin əvvəllərində Moloçansk mennonitləri Terek vilayətinin dağlıq və dağətəyi ərazilərinə köçdülər. Öz təşəbbüsləri ilə Qafqaza gələn kolonistlər yerli rus generallarından və knyazlardan satın aldıqları torpaqlarda məskənlər yaratdılar. Məsələn, təkcə rus knyazı Lvovdan hər desyatini 40 rubl olmaqla 2400 des. torpaq alınmışdı. Bu torpaqlarda 15 mennonit koloniyası yarandı ki, onlardan da ən inkişaf etmişi Lvov I və Lvov II koloniyaları idi. 68 Yeni iqlim şəraitinə uyğunlaşa bilməyən kolonistlər, hətta kömək üçün rəsmi hakimiyyət orqanlarına müraciət etməyə məcbur olmuşdular. 20 fevral 1909-cu il tarixdə Terek vilayəti rəisinə müraciətdə kolonistlər yeni məskunlaşdıqları ərazidə quraqlıqdan və süni suvarma üçün heç bir şsraitin olmamasından şikayətlənirdilər. Göstərilirdi ki, hətta su çatışmazlığı ucbatından 15 mennonit koloniyasından biri artıq öz fəaliyyətini dayandırmışdır. Müraciətnamədə mennonitlər kömək məqsədilə koloniyalara hidrotexnikanın göndərilməsini və su kanalının çəkilməsini xahiş edirdilər. Qısa bir müddətdə alman koloniyaları üçün 100 kilometrlik Talma su kanalı çəkildi. Su kanalının çəkilməsi nəticəsində mennonit təsərrüfatlarında hər hektardan yığılan buğdanın məhsuldarlığı 50-80 sentnerə çatdı və əkinçiliyin inkişafı heyvandarlığın da inkişafı üçün baza yaratdı. XIX əsrin 70-80-ci illərində Almaniyadan gələn «İsxod hərəkatı» dini təliminin tərəfdarları Şimali Qafqazda bir neçə koloniya yaratdılar. Bu koloniyalardan ikisi—Noydorf (1884) və Emmaus (1888) Terek vilayətində yaranmışdı. 69 Qeyd etmək lazımdır ki, XIX əsrin sonlarında almanların Şimali Qafqaza axını bir qədər gücləndi ki, bu da 1880—1890-cı illərdə alman əhalisinin başqa regionlarda diskriminasiyaya məruz qalması ilə bağlı idi. Rusiyanın rəsmi dairələri XIX əsrin 70-ci illərindən başlayaraq alman kolonistlərinin strateji regionlarda, əsasən də Qərb və Qara dəniz sahili quberniyalarda kütləvi məskunlaşmasından narahatlıq keçirirdi. Məsələn, 1865— 1890-cı illər ərzində Avstriya-Macarıstanla həmsərhəd olan Volın quberniyasına 113 100 min alman kolonisti köçmüşdü ki, onların yarıdan çoxu sərhədyanı qəzalarda məskunlaşmışdılar. 70 Rusiya imperiyası əhalisinin birinci ümumi siyahıya alınmasına görə 1897- ci ildə ölkədə 1 mln. 813 min. alman yaşayırdı ki, onların 1 mln. 600 mini, yəni 88,2% Almaniyadan köçüb gələnlər idi. Rusiya almanlarının böyük bir hissəsi Qərb və Qara dəniz sahili quberniyalarda yaşayırdılar. 71 Bütün bunları nəzərə alaraq çar hökuməti 1880-ci illərdə adı çəkilən regionlarda almanların məskunlaşmasına və ümumiyyətlə, onların iqtisadi fəaliyyətini, siyasi təsirini zəiflətməyə yönələn qanunlar və qərarlar qəbul etdi. 72 Nəticədə, çar hökumətinin yeni qanunlarını qəbul etməyən kolonist təbəqələri yeni regionlara köçməyi üstün tutdular. Daşınmaz əmlak və ilk növbədə torpaq almaq hüququndan məhrum olan, müxtəlif mənəvi təzyiqlərə məruz qalan mennonitlər və protestantizm cərəyanına aid başqa konfessiyaların nümayəndələri Şimali Qafqaza, onun dağlıq və dağətəyi ərazilərinə can atırdılar. Onlar burada azad şəkildə öz dini tələbatlarını ödəmək və təsərrüfatla məşğul olmaq niyyətindəydilər. Beləliklə, XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərində mennonitlər və başqa konfessiya nümayəndələri Terek vilayətinin dağlıq və dağətəyi ərazilərində Qartenfeld, Furstenhof, Marlen-bruni, Miropol, Olqinskaya, Romanovskaya, Peterstal, Ruental, Novıy Lars və sair xırda xutorlar yaratmışdılar. Terek vilayətində mövcud olmuş alman koloniyalarının dəqiq sayını göstərmək mümkün deyil, belə ki, 1861-ci ildən vilayətin inzibati sərhədləri dəfələrlə dəyişikliyə məruz qalmış, müəyyən koloniyalar ərazi baxımından gah Terek vilayətinin, gah da qonşu inzibati vahidlərin tərkibində yerləşmişlər. Tədqiqatçı E.Y.Aqoyeva öz məqaləsində Terek vilayətində 53 koloniyanın olduğunu iddia etmişdir. 73 Təbii ki, bu rəqəmi mütləq qəbul etmək düzgün olmazdı. Çünki yuxarıda göstərdiyimiz səbəbdən savayı vilayətin daxili həyatı ilə bağlı yaranan səbəblərdən koloniyaların sayında dəyişikliklər baş verirdi. Yuxarıda qeyd etdik ki, kolonistlərin sosial-təsərrüfat, mədəni uyğunlaşması prosesi çox mürəkkəb şəraitdə gedirdi. Yeni iqlim və torpaq şəraitinə uyğunlaşa bilməyən və yaxud yerli dağlı xalqları ilə dostluq münasibətləri qura bilməyən koloniya sakinləri öz yaşayış yerlərini dəyişməyə məcbur olur, Terek vilayəti çərçivəsində, yeni ərazidə və yeni adda koloniya salırdılar. Məsələn, 1888-ci ildə Almaniyadan gəlmiş mühacirlərin yaratdığı Emmaus koloniyası dağlı xalqları ilə yaranan ədavət nəticəsində 1902-ci ildə ləğv olundu və 1904-cü ildə Nalçik yaxınlığında koloniya sakinləri yeni — Eben-Etser koloniyasının əsasını qoydular. XX əsrin əvvəllərində Terek vilayətinin Xasavyurt dairəsində yaranan 15 mennonit koloniyasının da sakinləri eyni problemlə üzləşdilər. Fridheym, Kronsfeld Şenfeld Ebenfeld və sair koloniyaların əhalisi ilə qonşu çeçen kəndləri arasında düşən ixtilaflar almanların öz yaşayış yerini tərk edərək Stavropol quberniyasına yaxın sərhədyanı ərazilərdə məskunlaşması ilə nəticələndi. 74 «İsxod hərəkatı»nın tərəfdarları tərəfindən 1900- cü ildə əsası qoyulmuş Hofnunqsfeld koloniyasının əhalisi əvvəllər Xasavyurt Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|