Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
108 hesabına məskunlaşmaqda çətinliklərlə üzləşən kolonistlər 1888-ci ildə rəsmi dövlət orqanlarına müraciət edərək onlara da müəyyən güzəştlərin edilməsini xahiş etdilər. Kolonistlərin xahişini nəzərə alaraq çar hökuməti onları 1888-ci ildən başlayaraq 5 il müddətinə bütün dövlət və yerli zemstvo vergilərindən azad etdi. Bundan savayı, 1883-1888-ci illərdə kolonistlərin dövlətə ödədikləri torpaq vergisi və Almaniyadan gələrkən ödədikləri gömrük rüsumu (3446 rubl 93 qəpik) geri qaytarıldı, 1892-ci ilə qədər koloniyanın kişi əhalisi hərbi mükəlləfiyyətdən azad edildi. Bütün bu güzəştlərin müqabilində kolonistlərdən Rusiya təbəəliyinin qəbul edilməsi tələb olunurdu. 51 1864-cü ildən qüvvəyə minən əsaslara görə əcnəbi kolonistin Rusiya təbəəliyini qəbul etməsi mütləq şərt kimi göstərilirdi. Əcnəbinin Rusiya təbəəliyini qəbul etməsi onun öz xahişi ilə və Rusiyada 5 il yaşadıqdan sonra mümkün ola bilərdi. Əgər əcnəbi Rusiya təəbəliyini qəbul etməzdisə, Rusiyanı tərk etmək məcburiyyətində qalırdı. Bundan əvvəl onun əmlakı Rusiya dövlətinin xeyrinə müsadirə olunurdu və əcnəbi kolonist hökumət tərəfindən ona xərclənən bütün maliyyə vəsaitini xəzinəyə qaytarmalı idi. Beləliklə, təbəəliyin «könüllü» qəbul edilməsi yalnız kağız üzərində qalırdı, əslində kolonistlər Rusiya təbəəliyini qəbul etməyə məcbur olurdular. 1888-ci ilin məlumatlarına görə Qnadenburqun əhalisi 120 nəfərədək azalmışdı: 12 ailə koloniyanı tərk edərək Almaniyaya və Rusiyanın müxtəlif quberniyalarına köçmüşdü. 52 Onların təsərrüfatları koloniyada yenicə məskunlaşan 14 alman ailəsi arasında bölüşdürüldü. 1889-cu ilin məlumatlarına görə Qradenburq koloniyasında 52 həyət qeydə alınmışdı və əhalinin sayı 290 nəfər təşkil edirdi. Koloniya bütövlükdə 1937 des. torpaq sahəsinə malik idi. Əsasən əkinçiliklə məşğul olan koloniyada ümumən 400 başa yaxın mal-qara, at qeydə alınmışdı. 53 XX əsrin əvvəllərində koloniyanın inkişafı daha da sürətlənmiş, təsərrüfatların sayı 95-ə, əhalinin sayı isə 567 nəfərə çatmışdı. 54 Terek vilayətində yaranan ən köhnə koloniyalardan biri, əsası 1887-ci ildə qoyulmuş, Novıy-Lars (Dzanxotov-Lars) koloniyası olmuşdur. Beslan şəhəri yaxınlığında əsası qoyulan bu koloniyanın sakinləri Bessarabiya, Tavriya və Stavropol quberniyasında torpaq qıtlığından əziyyət çəkən kolonistlər idi. Şəxsi mülkiyyətə torpaq ala bilməyən koloniya sakinləri yerli torpaq sahibi T.Dudarovdan 300 des. torpaq sahəsini icarəyə götürdülər və bunun müqabilində icarə haqqı olaraq məhsulun 25%-ni torpaq sahibinə verməli idilər. Əhalisinə görə koloniya o qədər də böyük deyildi — 1889-cu ilin statistik məlumatlarına görə burada cəmi 54 nəfər yaşayırdı və onlar 11 təsərrüfatda birləşmişdilər. 55 XX əsrin ilk illərinin məlumatlarına görə Novıy-Larsda 86 nəfər yaşayırdı. Təsərrüfatların iriləşməsi nəticəsində onların sayı 11-dən 5-ə düşmüşdü. Koloniyada, əsasən əkinçilik və heyvandarlıqla məşğul olurdular. XX əsrin əvvəllərinə aid mənbələrdən görünür ki, alman koloniyası qonşu rus və ukraynalıların kəndlərinə 109 nisbətən daha intensiv inkişaf edirdilər, təsərrüfatlardakı mal-qaranın sayına görə öz qonşularını 2-3 dəfə üstələyirdilər. 56 1888-ci ildə indiki Şimali Osetiya ərazisində, Darqkox stansiyası yaxınlığında Emmaus koloniyası yarandı. Koloniya istefada olan çar generalı Eqlayın şəxsi torpaq sahəsində salınmışdı. 57 Torpaqlarında təsərrüfat həyatı qurmağı planlaşdıran general, Kuban vilayətində məskunlaşan alman kolonistlərinə müraciətində onlara icarədar qismində öz mülkündə məskunlaşmağı təklif etdi. 58 Saratov quberniyasından Kubana köçən və burada da torpaq məsələsini həll edə bilməyən 34 alman ailəsi general Eqlayın torpaqlarında məskən saldılar. İcarədarlardan ibarət olan Emmaus koloniyası inzibati cəhətdən yerli Zamangül kəndinə daxil idi və kolonistlər məhsulun 25%-ni torpaq sahibinə ödəyirdilər. 1889-cu ilin məlumatlarına görə koloniyada 23 təsərrüfat fəaliyyət göstərirdi və əhalinin sayı 186 nəfər idi. 59 Mövcud olduğu 1908-ci ilə qədər koloniyanın təsərrüfatları və əhalisinin sayında əsaslı dəyişikliklər baş verməmişdir. Kolonistlərin əsas məşğuliyyəti əkinçilik, bağçılıq, heyvandarlıq olmuşdur. Kolonistlər istehsal etdikləri kənd təsərrüfatı məhsullarını xammal və yaxud yarımfabrikat şəklində Vladiqafqazda təşkil edilən həftə bazarlarına çıxarırdılar. Kənd təsərrüfatının bazar tələbatlarına uyğun istiqamətləndirilməsi alman təsərrüfatlarının intensiv inkişafına təkan verən əsas amillərdən biri idi. 1902— 1903-cü illərin statistik məlumatlarına görə Emmaus koloniyasında hər ailənin illik gəliri 350 rubl təşkil edirdi ki, bu da o zamanlar Rusiyada yüksək göstərici sayılırdı. 60 Emmuas koloniyası 1908-ci ildə öz fəaliyyətini dayandırmalı oldu və koloniya əhalisi qonşu alman koloniyası — Mixaelsdorfda yerləşdirildi. Emmaus koloniyası icarədarlar koloniyası olduğundan 1908-ci ildə onlarla icarə müqavilələri təzələnmədi və koloniya torpaqları Rusiya Kəndli Bankından maliyyə dəstəyi alan Kuratatın cəmiyyəti tərəfindən satın alındı. Sonralar boş qalmış alman təsərrüfatlarında osetin əhalisi yerləşdirildi. 61 XX əsrin əvvəllərində Rusiyanın kənd təsərrüfatında kapitalist münasibətlərinin inkişafı sürətləndi və əsasən də 1907-ci ildən həyata keçirilən Stolipin aqrar islahatı nəticəsində bu proses geniş miqyas aldı. Torpağın azad şəkildə alqı-satqı obyektinə çevrilməsi, yeni təsərrüfat formalarının — xutor təsərrüfatlarının yaranmasına şərait yaratdı. Qeyd edək ki, Şimali Qafqazda ilk xutor təsərrüfatlarını alman kolonistləri yaratmışdılar. 1895-1901-ci illər ərzində Terek vilayətinin Mozdok rayonunda Falman, Laşkaryov, Seler, Fişer, Svayger, Vobiy, Matis kimi xutorlar mövcud idi. Əhalisinin sayı 5-30 nəfərədək olan bu təsərrüfatların hər birinin ixtiyarında təqribən 70-150 des. torpaq sahəsi vardı. 62 Xutorlarda, əsasən əkinçiliklə məşğul olurdular: heyvandarlıq daxili tələbatların ödənilməsinə xidmət edirdi. Xutor sakinlərinin əksəriyyəti Xerson, Tavriya və Yekaterinoslav (indiki Dnepropetrovsk) quberniyalarından gəlmişdilər. Kuban və Terek vilayətlərindəki alman koloniyalarında torpaq qıtlığından əziyyət çəkənlər də xutor təsərrüfatlarının yaradılmasına üstünlük verirdilər. Xutor Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|