Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 3. 1876-1916-cı illərdə Don Hərbi Dairəsində katolik və protestant əhalinin artım dinamikası J №
118 hazırlamaqla ayrı-ayrı dairələrdə bu prosesin spesifikliyini görə bilərik 89 . Təbii ki, bu cədvəl konfessional amilə görə tərtib olunmuşdur və Don ərazisində almanların dəqiq sayı haqqında məlumat mənbəyi ola bilməz. Fikrimiz ona əsaslanır ki, bu statistikaya Donun kiçik şəhərlərində yaşayan, həmçinin pravoslav və sair dinlərə keçən almanlar düşməmişlər. Eyni zamanda statistikada yalnız iki dini təriqətin — Katolisizmin və protestantizmin tərəfdarları göstərildiyinə görə güman etmək olar ki, onların içində alman etnosuna mənsub olmayan əhali də qeydə alınmışdır. Məsələn, Rostov dairəsində Zvoyniqt və Taurut adlı iki latış koloniyası vardı ki, onların da əhalisi katolik dininə etiqad edirdilər. Cədvəl 3. 1876-1916-cı illərdə Don Hərbi Dairəsində katolik və protestant əhalinin artım dinamikası J № ġəhər və dairələr 1876-cı il 1887-ci il 1909-cu il 1916-cı il K at ol ik lə r P ro te st an tl ar K at ol ik lə r P ro te st an tl ar K at ol ik lə r P ro te st an tl ar K at ol ik lə r P ro te st an tl ar 1 Çerkassk dairəsi 15 2 42 27 74 39 64 193 2 Rostov - - - - 117 2514 734 1123 3 Taqanroq 2587 1802 1945 3710 5350 13205 7122 15925 4 I Don dairəsi - - - - 90 2037 381 536 5 II Don dairəsi 11 - 2 45 - 6 101 58 6 Ust-Medvejensk 9 - 110 5 13 161 124 3497 7 Xopyor - - 1 - 7 115 136 638 8 Donetsk 48 32 142 - 2449 4104 4951 4728 9 Selsk - - - - 29 1544 447 1080 10 . Novoçerkask şəhəri 96 94 - - 334 436 362 193 11 Aleksandrovsk- Qruşevsk şəh. - - - - 53 35 16 16 12 Azov şəhəri . - - - 7 13 3993 829 13 Taqanroq şəhəri - - - - 1953 483 11 10 14 Don Hərbi Dairəsi üzrə cəmi: 2769 1934 2243 3787 10476 24692 18442 28826 Cədvələ görə 1916-cı ildə Don Hərbi ərazisində 47268 katolik və protestant yaşayırdı ki, onların da böyük əksəriyyəti alman milliyyətindən idi. Cədvələ düşməyən başqa dini cərəyanlara mənsub almanları da nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, baxdığımız dövrdə Don Hərbi Dairəsində təqribən 50 min alman əhalisi yaşayırdı. 119 Don ərazisində yeni koloniyaların yaranma prosesi o qədər intensivləşmişdi ki, rəsmi hökumət orqanları onu nəzarətdə saxlaya bilmirdilər. Vəziyyəti nəzərə alaraq Don Hərbi Dairəsinin rəhbərliyi 1890-cı ildə vilayətdə mövcud olan alman koloniyaları haqqında hərtərəfli məlumat toplamaq sərəncamı verdi. Sərəncamda deyilirdi ki, koloniyaların yaranmasında nəzərə çarpan özbaşınalıqlara son qoyulmalı, hər bir koloniyanın yaranması yalnız quberniya rəsmi dairələrinin icazəsi ilə həyata keçirilməlidir. Hətta koloniyaların memarlıq planı belə, qubernator tərəfindən təsdiq olunmalı idi. Yeni yaranan koloniyalar idarəetmə cəhətdən yerli nahiyələrə tabe olmalı, daxili idarəetmə sistemi yerli rus kəndləri ilə eyniləşdirilməli idi. Sərəncamda alman yaşayış məskənlərinə rus adlarının verilməsi məsələsi xüsusi vurğulanırdı 90 . Ancaq sərəncamda qoyulan vəzifələrin yerinə yetirilməsi bir sıra obyektiv və subyektiv xarakterli çətinliklərlə üzləşdi. Ən birinci problem kolonistlərin böyük mobilliyə malik olması idi. Belə ki, Don ərazisində yaşayan almanların əksəriyyəti, əslində başqa quberniyaların kəndli cəmiyyətlərində qeydiyyatda idi və həmin quberniyalarda vergi ödəyir, müxtəlif mükəlləfiyyətlər yerinə yetirirdilər. Lazım gəldikdə kolonistlər qeydiyyatda olduqları quberniyalara qayıdırdılar. Arxiv sənədlərindən görünür ki, Don vilayətində məskunlaşan almanların əksəriyyəti öz köhnə yaşayış yeri ilə sıx əlaqə saxlayır, Donda isə kəndlərdən aralı kiçik yaşayış məntəqəsi yaradır, bu məntəqələrdə qeydiyyata düşmür və torpağın ümumi məcburi sığortalanmasından boyun qaçırırdılar 91 . Donda mövcud olan koloniyalarda nizam-intizamın gücləndirilməsi, koloniyalar üzərində nəzarəti gücləndirmək məqsədilə rəsmi orqanlar koloniyaların planlarının tərtib edilməsinə böyük əhəmiyyət verirdilər və bu vəzifənin yerinə yetirilməsi Don vilayəti Torpaq işləri üzrə idarə komitəsinə həvalə edildi. Yerlərdə vəziyyətlə tanış olduqdan sonra adı çəkilən komitə hesabat hazırladı. Bu hesabatda göstərilirdi ki, Don vilayətində çoxsaylı məskənlər yaradan alman mənşəli kolonistlər yerli kəndlilərlə eyni kateqoriyaya aid edilə bilməzlər və onlardan zemstvo sığortası tələb etməyə heç bir əsas yoxdur. Hesabat müəllifləri deyilən fikri aşağıdakı faktlarla əsaslandırırdılar: Birinci, alman kolonistləri Don vilayətində şəxsi mülkiyyətə torpaq əldə etsələr də, başqa quberniyalarda qeydiyyatda olan pasportlarla yaşayırlar və buna görə onların məskunlaşması daha çox müvəqqəti xarakter daşıyır; İkinci, Don vilayətində alman məskənlərinin böyük bir hissəsi icarə torpaqlarında yaranmışdır və bu özü onların müvəqqəti xarakter daşıdığını göstərir; Üçüncü, Don vilayətində yaranan koloniyaların xüsusiyyəti ondadır ki, onların yaranması ictimai hüquqlara tam söykənməmişdir. Klassik alman koloniyalarında kolonist icması elliklə əmlak məsuliyyəti daşıyırdısa, Don vilayətində yaranan koloniyalar daha çox kollektiv müqavilə hüququna əsaslanırdı Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|