Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.1. XIX ƏSRĠN ĠKĠNCĠ YARISI - XX ƏSRĠN ƏVVƏLLƏRĠNDƏ ġĠMALĠ QAFQAZDA ALMANLARIN KÜTLƏVĠ MƏSKUNLAġMASI
93 Separatçılarla görüşdə polkovnik Kotsebu bir daha qayda-qanunlara tabe olaraq planlaşdırılan cəfəngiyatdan əl çəkməyi, əks halda onları zor gücünə «koloniyalarına qaytaracağını» söylədi. Uzun müzakirələrdən sonra separatçı- starşinalar 4 iyun tarixində «Yerusəlimə yola düşəcəklərini» bəyan etdilər. 302 Təyin olunan gün separatçılar, başda V.Şpon və starşinalar olmaq şərtilə hərəkata başladılar. Ancaq Yekaterinenfeld koloniyasının astanasında onları silahlı kazak dəstələri dövrəyə aldı: separatçı fəallar həbs edildilər, qalanlar isə geri — koloniyaya qayıtdılar. Beləliklə, separatçıların Fələstinə yürüşünün qarşısı alındı. 1843-cü ilin sonunda separatçılar yerli hakimiyyət orqanlarının icazəsi ilə 3 nəfərdən — kolonistlər Yakov Palmer, Mixail Fixtner (Yekaterinenfeld sakinləri) və Yohann - Adam Herzinqerdən (Aleksandersdorf) ibarət nümayəndə qrupunu Yerusəlimə və İstanbula göndərdilər. Onların əsas vəzifəsi «Müqəddəs torpaqda» məskunlaşmaq üçün yararlı ərazi seçmək idi. 1843-cü ilin sonunda geri qayıdan kolonist nümayəndələri Fələstində məskunlaşmanın arzuolunmaz olduğu» haqqında xəbər verdilər. Bu hadisə bir çox separatçıların, o cümlədən V.Şponun dini baxışlarının dəyişməsinə böyük təsir göstərdi. 24 yanvar 1844-cü il tarixdə başda V.Şpon olmaqla 368 separatçı Gürcüstan Baş rəisinə göndərdikləri müraciətnamədə «həmişəlik olaraq Fələstinə köçmək niyyətlərindən əl çəkdiklərini və yenidən yevangelist-lüteran kilsəsinə qayıtdıqlarını», «sektaçılığı tərk etdiklərini bildirdilər». 303 Sonrakı illərdə əsas məsələ separatçıların lüteran kilsəsinə daha da sıx birləşməsini təmin etmək olmuşdu ki, bu işdə çar hökumət dairələri yevangelist- lüteran kilsəsinə maddi və mənəvi dəstək verirdi. Nəticədə, onların böyük hissəsi yevangelist-lüteran kilsəsinə üz tutdular. Nəzərə alsaq ki, 1831-ci ildə Yekaterinenfelddə-60, Marienfelddə-20, Yelizavetpolda-45, Aleksandersdorfda- 30, Tiflisdə-20 separatçı ailəsi yaşayırdı, məlum hadisələr nəticəsində onların ümumi sayı üç dəfə azalmışdı: XIX əsrin sonlarında bütün Cənubi Qafqaz alman koloniyalarında təqribən 60 separatçı ailəsi yaşayırdı. 304 Peppleyanistlərə gəldikdə, alman səyyahı Kolenatinin yazdığına görə 1844- cü ildə o, peppleyanistlərin ümumi yığıncağında iştirak etmiş və onların sayı 22 nəfərdən artıq olmamışdır. 305 Yalnız Yelizavettal koloniyasında yayılan bu sekta separatçılara düşməncəsinə yanaşır, onların fanatik addımlarını tənqid edirdi. Beləliklə, alman kolonistlərinin XIX əsrin I yarısında dini həyatını təhlil etdikdən sonra belə bir nəticəyə gələ bilərik ki, Cənubi Qafqaz koloniyalarında konfessional baxımdan stabillik olmamışdır. İstər dini təşkilatların yaranmasında, istər onların idarə olunmasında dağınıqlıq mövcud idi və fikrimizcə, bunun da əsas səbəblərindən biri çarizmin Qafqazda apardığı mürtəce milli və dini siyasət idi. Avropada siyasi hakimiyyət, ümumiyyətlə, cəmiyyət üçün müəyyən təhlükə mənbəyi kimi qiymətləndirilən separatçıların və sair sektant qrupların xristian olmayan xalqların xristianlaşdırılması məqsədilə Şotland, sonra isə Bazel missionerlərinin hökumət xətti ilə Rusiyaya dəvət edilərək Şimali və Cənubi 94 Qafqazda yerləşdirilməsi, nəinki xristianlarla başqa din tərəfdarları arasında, hətta xristian dininə aid olan müxtəlif cərəyanlar arasında ixtilaflara, konfliktlərə səbəb oldu, dini radikalizmin daha da güclənməsinə gətirdi. Biz bunu Cənubi Qafqaz separatçılarının nümunəsində açıq-aşkar gördük. XIX əsrin ortalarında uzun müddət koloniyaların inkişafını ləngidən dini çəkişmələrin başa çatması XIX əsrin II yarısından onların inkişafı və möhkəmlənməsi üçün zəmin yaratdı. 95 II F Ə S Ġ L XIX ƏSRĠN II YARISI — XX ƏSRĠN ƏVVƏLLƏRĠNDƏ QAFQAZDA ALMANLARIN MƏSKUNLAġMASININ YENĠ MƏRHƏLƏSĠ 2.1. XIX ƏSRĠN ĠKĠNCĠ YARISI - XX ƏSRĠN ƏVVƏLLƏRĠNDƏ ġĠMALĠ QAFQAZDA ALMANLARIN KÜTLƏVĠ MƏSKUNLAġMASI XIX əsrin 50-ci illərindən almanların Qafqazda məskunlaşmasının ikinci mərhələsi başlayır. Birinci mərhələdən fərqli olaraq, bu mərhələdə almanlar, əsasən Şimali Qafqazda məskunlaşmağa daha çox üstünlük verirdilər və bu proses kütləvi xarakter almışdı. XIX əsrin 60—70-ci illərində Rusiya imperiyasının sosial-iqtisadi, siyasi həyatında baş verən dəyişikliklər alman kolonistlərinin Qafqazda məskunlaşmasının intensivliyi üçün zəruri şərait yaratdı. Bura, birinci növbədə Qafqaz müharibəsinin başa çatması, təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi və ictimai-siyasi həyatın müxtəlif sahələrində burjua islahatlarının aparılmasını aid etmək olar. Bütün bu sadaladığımız hadisələr bir-biri ilə sıx şəkildə əlaqəli idi: təhkimçiliyin ləğv edilməsi, burjua islahatlarının həyata keçirilməsi çarizmin daxili mürtəce siyasətinə qarşı İmperiya xalqlarının, o cümlədən Qafqaz xalqlarının apardığı azadlıq mübarizəsindən doğan zərurət idi. Bu səbəbdən, Qafqaz xalqlarının sosial-siyasi mübarizəsi burjua islahatlarının həyata keçirilməsinin şərtlərinə və tempinə əhəmiyyətli təsir göstərmişdi. Tarixi mənbələrdən görünür ki, alman əhalisinin Şimali Qafqaza kütləvi axını 1860-cı illərdən başlamışdır. Bəzi Rusiya tarixçiləri bunu yalnız Rusiyada 1861-ci il 19 fevral Manifestinə görə təhkimçiliyin ləğv edilməsi və s. Burjua islahatlarının həyata keçirilməsi ilə izah edirlər. 1 Şübhəsiz, təhkimçiliyin ləğv edilməsi, aqrar və s. islahatların həyata keçirilməsi Rusiyanın kənd təsərrüfatında kapitalist münasibətlərinin formalaşmasına təkan verdi, sənayenin sürətli inkişafı üçün böyük imkanlar açdı. 1861-ci ilə qədər əcnəbi təbəələr şəxsi mülkiyyətə torpaq almaq hüququndan məhrum edilmişdilər. Əcnəbilərin şəxsi mülkiyyətinə yalnız sənaye obyektlərinin tikilişi məqsədilə 300 desyatinə qədər torpaq satıla bilərdi və o da bir şərtlə ki, əcnəbi təbəə 10 il müddətində Rusiya təbəəliyinə keçməli idi. Əgər göstərilən müddət ərzində əcnəbi Rusiya təbəəliyini qəbul etməzdisə, ona ayrılan torpaq sahəsi satışa çıxarılırdı. Bundan savayı, 19 fevral 1861-ci il Manifestində mülkədarlara torpağı icarəyə vermək hüququ əks olunmuşdu və icarədarlıq hüququndan bütün silklərin nümayəndələri, o cümlədən əcnəbi kolonistlər də istifadə edə bilərdilər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|