Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
98 məskunlaşan kolonistlər Bessarabiyadan gələn kolonistlərlə birləşərək Stavropol qəzasında Martınsfeld koloniyasının əsasını qoydular 5 . Yuxarıda qeyd etmişdik ki, XIX əsrin ortalarından başlayaraq Volqaboyu almanlarının Qafqaza axını gücləndi. Kolonistlər Kuban və Azov sahili ərazilərə daha çox maraq göstərirdilər. 1860-cı illərin ortalarından adı çəkilən regionlarda almanların məskunlaşması ilə bağlı bir sıra obyektiv və subyektiv əngəllər yarandı və kolonistlərin bir hissəsi Stavropol quberniyasında məskunlaşmağı qərara aldılar. Stavropol ərazisi coğrafi cəhətdən Volqa regionuna yaxın yerləşsə də, iqlim şəraiti və torpağın, suyun keyfiyyətinə görə kolonistləri qane etmirdi və bu səbəbdən onların Qərbi Qafqaza meyilləri başa düşülən idi. Ancaq hökumət dairələri Qərbi Qafqazda məskunlaşa bilməyənlərin Stavropol quberniyasında yerləşdirilməsinə müsbət yanaşırdılar. 1866-cı ilin fevralında Stavropol Dövlət Əmlak palatası Saratov kontoruna yazdığı məktublarda Qafqaza köçmək istəyən kolonist qruplarının nümayəndələrinin yerli iqlim şəraiti ilə tanış olmaq üçün göndərilməsini tövsiyə edirdi. Almanların Stavropolda məskunlaşma dinamikası onu göstərirdi ki, onlar bu ərazilərdə uzunmüddətli kök salmaq niyyətində olmuşlar. 1868-ci ildə Samara və Saratov quberniyalarından 146 kolonist ailəsi Stavropolda məskunlaşmaq arzusu ilə müraciətnamə yazdılar. Müraciətnaməyə müsbət cavab alan kolonistlərdən 61 ailə sonradan Kuban vilayətində yerləşməyə cəhd etsə də, Kuban qubernatorundan imtina cavabı aldıqdan sonra bu kolonist qrupu da Stavropolda məskunlaşmağa məcbur oldu. Alman ailələri 3 müxtəlif qruplardan ibarət idi və onların arasında çoxsaylı eston kolonistləri də var idi. Kolonistlərin həm dini, həm də etnik cəhətdən müxtəlifliyi onların konsolidasiyasına imkan vermədi və Stavropol qubernatorunun müsbət münasibətinə baxmayaraq, kolonistlər vahid koloniya yarada bilmədilər: onların əksəriyyəti icarədar kimi xutorlarda məskunlaşdılar, bəziləri isə Stavropolda artıq mövcud olan koloniyalara birləşdilər. Estonlardan ibarət 25 ailə Kuban vilayətində məskunlaşmağa müvəffəq oldu 6 . 1870-ci illərin sonlarında Şimali Qafqazda «İsxod dini hərəkatı»nın tərəfdarları bir sıra koloniyalar yaratdılar. Onlardan biri — Betel koloniyası 1878-ci ildə Stavropol quberniyasında yerləşirdi. XIX əsrin 80-90-cı illərində kolonistlərin Şimali Qafqaza axını gücləndi ki, bu da Rusiyanın qərb və Qara dəniz sahili quberniyalarında alman əhalisinin hüquqlarının pozulmasına yönələn diskriminasiya xarakterli qanunların qəbul edilməsi ilə bağlı idi 7 . Bu dövrdə Şimali Qafqaza köçənlərin əksəriyyətini mennonit və sair protestant cərəyanlarının nümayəndələri təşkil edirdilər. Mennonitlər Terek vilayətinin Xasavyurt dairəsində 15 koloniya yaratsalar da, qonşu çeçen əhalisi ilə münasibətlər qura bilmədiklərinə görə XX əsrin əvvəllərində Stavropol quberniyasının sərhədyanı ərazilərinə köçməyə məcbur oldular. XX əsrin 99 əvvəllərində Stavropol ərazisində 20 kiçik mennonit koloniyası yarandı və onların əhalisinin ümumi sayı 3000 nəfər təşkil edirdi 8 . Beləliklə, nəticəyə gələ bilərik ki, almanların Qafqazda məskunlaşma prosesi Stavropol ərazisində (1847-ci ilə qədər Qafqaz vilayəti adlandırılırdı—İ.A.) başlasa da, XIX əsrin II yarısında kolonistlər bu ərazidə yalnız məcburiyyət qarşısında qalaraq məskunlaşırdılar: qonşu quberniyalarda məskunlaşmağa icazə ala bilməyən və yaxud yerli sosial-iqtisadi, etno-sosial şəraitə uyğunlaşa bilməyənlər Stavropol quberniyasında özlərinə məskən salırdılar. Rusiyanın kənd təsərrüfatında kapitalist münasibətlərinin formalaşmağa başladığı və getdikcə kənd təsərrüfatı istehsalının əmtəə xarakteri aldığı bir şəraitdə tədbirli alman kolonistləri münbit torpaqlarla bol olan regionlara daha çox can atırdılar və bu baxımdan ən əlverişli bölgələrdən biri Kuban vilayəti idi. XIX əsrin II yarısında Şimali Qafqazda almanların kütləvi məskunlaşdığı regionlardan biri də Kuban vilayəti idi. Bütün Şimali Qafqazda olduğu kimi, Kubanda da almanların məskunlaşmasının əsas xüsusiyyəti kolonistlərin bu əraziyə birbaşa Almaniyadan deyil, Rusiyanın müxtəlif quberniyalarından gəlməsində idi. Yəni, Kubanda alman məskunlaşmasını, məzmun etibarilə, daxili məskunlaşma prosesinə aid etmək olar. Kubanda məskunlaşan alman əhalisinin böyük əksəriyyəti Bessarabiya, Qara dəniz sahili quberniyalardan və Volqaboyu regionundan gələnlər idi. Bessarabiya və Qara dəniz sahillərindən kolonistlərin Kubana köçməsi Krım müharibəsi (1853-1856) və onun nəticələri ilə bağlı olmuşdur. Qara dənizin şimal sahillərinin türk, ingilis, fransız gəmiləri tərəfindən mühasirəyə alınması, bu ərazilərin rəqib gəmilərdən top atəşinə tutulması Bessarabiya, Tavriya quberniyalarından alman əhalisinin kütləvi şəkildə Kubana köçməsi ilə nəticələndi. Kubanda məskunlaşan kolonistlərin əhəmiyyətli hissəsini Volqaboyu quberniyalarından və xüsusən də Saratov quberniyasından gələnlər təşkil edirdilər. XIX əsrin 50-ci illərində Volqaboyu koloniyalarında sosial gərginlik daha da artdı və vəziyyətdən çıxış yolu axtaran kolonistlər özbaşına, kortəbii şəkildə yeni regionlara, əsasən də Qafqaza və Volqadan şərq ərazilərə köçməyə daha çox üstünlük verirdilər. Volqaboyu kolonistlərinin Qafqaza, xüsusən də Kuban ərazisinə can atmalarına rəsmi dövlət dairələrinin reaksiyası eyni deyildi. Volqaboyu quberniyalarının başçıları, o cümlədən Əcnəbilərə Qəyyumluq üzrə Saratov Kontorunun rəhbərliyi almanların Volqaboyu regionunu tərk etməsinə mənfi yanaşır və bu yolda onlara müxtəlif maneələr yaradırdılar. Bununla belə, Kubanda ilk alman koloniyalarının əsasını Volqaboyundan gəlmiş kolonistlər qoydular. 1852-ci ildə keçmiş Yeysk qəzasında yaranan koloniya Aleksanderfeld adlandırıldı. Çox keçmədi Azov dənizinin sahilində daha bir alman koloniyasının əsası qoyuldu. Almanca Mixelstal adlanan bu koloniya sonralar Voronsovskaya adlandırılmışdır 9 . Torpaq fondu 1000 des. olan bu koloniyada 30 alman ailəsi məskunlaşdı. Ümumiyyətlə götürdükdə, ilk yaranan bu Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|