Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
81 Şotland koloniyası dəfələrlə qonşu kabardin əhalisinin hücumlarına məruz qalmışdı. 246 1835-ci ildə Nazirlər komitəsinin Əsasnaməsinə görə Şotland koloniyasında çox ciddi dəyişikliklər baş verdi: koloniya sakinlərinə missionerlik fəaliyyəti qadağan edildi. Çar hökumət dairələri başda Bronton və Paterson olmaqla missionerləri dini təbliğat pərdəsi altında Rusiyaya qarşı casusluqda günahlandırdılar. Qeyd edək ki, hələ koloniya yarandığı dövrdə missionerlərin Böyük Britaniyanın xeyrinə kəşfiyyatçılıq etmələri haqqında general Sisianov fikir söyləmişdi 247 . Fikrimizcə, Şotland kolonistlərinin missionerlik fəaliyyətinin dayandırılmasının əsas səbəblərindən biri 1832-ci il tarixdə Rusiya yevangelist- lüteran kilsə Nizamnaməsinin qəbul edilməsi oldu 248 . Reformatorluq və yevangelist-lüteran cərəyanlarının birləşməsi nəticəsində spesifik «uniatlar» meydana gəldi və bu «uniatlar» özlərində hər iki konfessiyanın xüsusiyyətlərini birləşdirirdi. Ancaq 1832-ci il Nizamnaməsinə görə yalnız lüteran doqmalarına və ayinlərinə əməl olunması tələb olunurdu. Şotland koloniyasının yevangelist-reformator icması inzibati cəhətdən Pyatigorsk yevangelist-lüteran prixoduna tabe etdirildi. Beləliklə, hələ təşəkkül mərhələsini yaşayan Şimali Qafqazın yevangelist- lüteran və Reformator kilsələri dövlət siyasəti nəticəsində birləşdirildilər. Ancaq situasiya dramatik hal almadı. Pyatiqorsk yevangelist-lüteran prixoduna inzibati cənətdən tabe etdirilən reformator icması ayrıca məbədə məxsus idi və burada dini mərasimlər reformator adətlərinə uyğun aparılırdı. 249 Yeni Nizamnaməyə görə reformator icmasının başında seçilmiş presviter deyil pastor durmalı idi. Cənubi Qafqazın separatçılarından fərqli olaraq, Karras (Şotland) koloniyasında bu yeniliyə qarşı narazılıq müşahidə olunmadı. Bunu missionerlərin əvvəlki illərdə çar hökumətindən aldıqları dəstəyə görə güzəştə getmələri kimi qiymətləndirmək olar. Bundan başqa, Karras missionerləri Cənubi Qafqaz separatçıları qədər öz dini təlimlərinin saflığı uğrunda fanatik şəkildə mübarizə aparmırdılar. Qeyd edək ki, çar hökuməti bütün protestant konfessiyaları arasında yevangelist-lüteran konfessiyasına xüsusi diqqətlə yanaşırdı. Məhz 22 may 1828-ci il və 28 dekabr 1832-ci il qərarları yevangelist-lüteran konfessiyasının güclənməsinə və bütün əcnəbi dini konfessiyalar içində xüsusi mövqe tutmasına xidmət edirdi. Bu qanunların müddəaları əsasında yevangelist-lüteran kilsəsinin doqmalarına tam və toxunulmaz şəkildə uyğun gələn yeni Nizamnamə hazırlandı. Bu qanunlardan sonra yevangelist-lüteran kilsəsi Rusiyada Pravoslav kilsəsi ilə bərabər rəsmi dövlət statusu aldı. Pravoslav və yevangelist-lüteran kilsələri arasında mövcud olan dərin və mühüm doqmatik ziddiyyətlərə baxmayaraq, bütün protestant konfessiyaları arasında çar hökuməti yevangelist-lüteran kilsəsinə üstünlük verdi. Fikrimizcə, bu, 82 ilk növbədə lüteranlığın kvietizmliyi ilə izah oluna bilər. Məlumdur ki, kvietizm əxlaqi passivliyi təbliğ edir, yəni xristian Allah və insan qarşısında passivdir; bir tərəfdən o passiv şəkildə qəbul edir, digər tərəfdən passiv əziyyət çəkir. Kvietizmə görə xristianın azadlığı daxili olmalıdır, xarici davranışında lüteran dünyanı idarə edənlərin tabeliyində olmalıdır 250 . Bu müddəa yevangelist-lüteran təlimini başqa protestant konfessiyalarının təlimlərindən, dini təsəvvürlərindən fərqləndirirdi. Bəzi protestant konfessiyaları şərə zorla müqavimət göstərməmək haqqında xristian vəsiyyətini əsas tutaraq özləri üçün məhdud hüquq səlahiyyəti tələb edirdilər, yəni hərbi və mülki xidmətdən, dünyəvi məhkəmədən və sair dövlət institutlarından azad olmağa, dövlətin təsirindən çıxmağa çalışırdılar. Lüteranlıq Rusiyada etnik almanların kompakt yaşadığı Pribaltika, Volqaboyu, Novorossiya regionlarında geniş yayılmışdı və burada onlar sayca üstünlük təşkil edirdilər. Bu baxımdan Şimali Qafqaz istisna təşkil edirdi: burada lüteranların sayı yerdə qalan protestant konfessiyalarının ümumi sayından az idi. Sankt-Peterburqda yerləşən Baş konsistoriyanın statistik məlumatlarına görə XIX əsrin ortalarında Şimali Qafqazda lüteranlar ümumi protestantların 40-50%-ni təşkil edirdilər. 251 Yevangelist-lüteran icmaları prixodlar vasitəsilə idarə edilirdilər. Şimali Qafqazda ilk yevangelist-lüteran prixodu 1835-ci ildə yaranmışdı ki, o da Pyatiqorsk-Karras prixodu idi. Regionda mövcud olan reformator və yevangelist- lüteran icmaları bu prixoda tabe idi. Qeyd edək ki, Pyatiqorsk-Karras və ondan sonra yaranan prixodlar Moskvada yerləşən yerli konsistoriyaya aid idi. Ali inzibati kilsə orqanı Baş konsistoriya sayılırdı və o, Sankt-Peterburqda yerləşirdi. Yevangelist-lüteran kilsəsinin idarə olunmasının əsasında lüteran təliminə xas olan din xadimlərinin miryanlara qarşı qoyulmaması prinsipi dururdu. Kilsə idarəçiliyi dini icma üzvlərinin ümumi iclası tərəfindən həyata keçirilirdi. Volqaboyu və sair regionlarda idarəetmədə əsas həlqə prixodlar olduğu halda, Şimali Qafqazda kənd dini icmalarının dispers şəkildə mövcudluğu səbəbindən burada kilsələrin idarə edilməsi Kilsə şurasına həvalə edilmişdi. Kilsə şurasına hər kənd dini icmasından 3-4 nəfər, şəhər icmalarından isə 1 nəfər nümayəndə daxil edilirdi. Kilsə şurasının bütün üzvləri ildə 1 dəfə, əsasən yanvar ayında toplaşır və burada təftiş komissiyasının hesabatı dinlənilir, kassanın hesabatı yoxlanılırdı. Cari məsələləri həll etmək üçün kilsə şurası öz üzvlərindən idarə heyəti seçirdi ki, bura prezident, onun köməkçisi, kassir, katib və iki üzvü daxil idi. Kilsə Şurasının idarə heyəti zərurət yarandıqda toplaşırdı. Kilsə Şurasının iclasları protokollaşdırılırdı və seçilmiş təftiş komissiyası hesab kitabçasının cari və illik yoxlanışını aparırdı. Kassanın hesabatı yazılı şəkildə hər dini icmaya təqdim olunurdu. Bundan savayı, icmanın kapitalı və maddi vəziyyəti haqqında hesabat Baş konsistoriyaya göndərilirdi. Hesabata raport da əlavə edilirdi və bu raportda hesabatın Kilsə şurasında müzakirə olunması və qəbul edilməsi göstərilirdi. 252 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|