Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
69 1842-ci ilin fevralında Gürcü-İmeretiya Dövlət Əmlak palatası kolonistlərin xahişini nəzərə alaraq onlara İori çayından kanal çəkilişinə icazə verdi və sənəddə göstərilirdi ki, «kanal ondan istifadə edənlərin öz şəxsi hesablarına çəkilməlidir». 184 Kanalın çəkilişi 1843-cü ildə başa çatdı və kanal azərbaycanlıların yaşadığı Sartiçala kəndindən keçdiyi üçün suyun 5/10 hissəsindən azərbaycanlılar, 4/10 hissəsindən Marienfeld və 1/10 hissəsindən Petersdorf kolonistləri istifadə etmək hüququna malik idilər. Ayrı-ayrı kolonist təsərrüfatları arasında su saat hesabı bölüşdürülürdü. Bir desyatin sahənin suvarılmasına 10 saat tələb olunduğundan kolonist təsərrüfatları su sarıdan əziyyət çəkirdilər və bu yeni su kanalının çəkilməsi məsələsini gündəmə gətirirdi. 1849-cu ildə Qafqaz canişini knyaz Vorontsovun göstərişi ilə hələ XVIII əsrin sonlarında çar İrakli tərəfindən çəkilən köhnə su kanalı bərpa edildi. Tədqiqatçı Nikiforovun yazdığına görə, bu kanalın bərpasına «dövlət xəzinəsindən on minlərlə rubl vəsait xərclənsə də, qısa bir müddətdən sonra dağılaraq itib batdı». 185 Gürcüstanda mövcud olmuş digər alman koloniyalarında su problemi bu qədər kəskin olmasa da, kolonistlər su sarıdan müəyyən sıxıntılar keçirirdilər. İkinci kateqoriyaya üzümçülük və şərabçılıq koloniyaları aid idi. Bu təsərrüfat sahəsi daha çox Gürcüstandakı Yelizavettal, Yekaterinenfeld və Azərbaycanda yaranan Yelenendorf, Annenfeld koloniyalarında inkişaf etmişdi. Üzümlüklər, əsasən dəmyə ərazilərində salındığından onların su ilə təchizatında problemlər yaranmırdı. Onlar həm təbii, həm də süni şəkildə suvarılırdılar. Üzümçülük bu koloniyalarda hələ 1820-ci illərdən başlamışdı və ilk illər kolonistlər yerli—Qafqaz üzüm sortlarının yetişdirilməsi ilə məşğul olurdular. XIX əsrin I yarısında Cənubi Qafqaz koloniyalarında ən çox yayılan üzüm sortu ənənəvi olaraq Kaxetiyada yetişdirilən Tarkveri sortu idi. Bu sortdan alınan qatı, qırmızı şərab Qafqaz bazarlarında yüksək qiymətləndirilirdi. 186 Məskunlaşdıqları ilk illərdə kolonistlərin üzümçülük və şərabçılıqda nailiyyətləri o qədər də nəzərəçarpacaq deyildi: məhsuldarlıq çox aşağı idi, məhsul yetişməmiş quruyur və yaxud yetişmə prosesi yarımçıq qalırdı. İldən-ilə bu halın təkrarlanması kolonistlərin maddi durumuna mənfi təsir etdi və yalnız yerli azərbaycanlı əhalinin köməyi ilə kolonistlər bu problemi həll etdilər: azərbaycanlıların tətbiq etdiyi çiçəklənmə dövrü cır üzüm (qora) çiçəyi ilə üzümün tozlandırılması metodu alman koloniyalarında məhsuldarlığın artmasına müsbət təsir göstərdi. 187 Üzümçülüklə məşğul olan koloniyalarda əlavə təsərrüfat növləri ilə də məşğul olurdular — əkinçilik, arıçılıq, heyvandarlıq koloniyaların daxili tələbatının ödənilməsinə xidmət edirdi. Bəzi epizodik hallarda kolonistlər artıq məhsullarını qonşu kəndlərin sakinlərinə satırdılar. 70 Ümumiyyətlə, XIX əsrin I yarısında Qafqazın alman koloniyalarında təsərrüfat həyatı təşəkkül mərhələsində idi: koloniyalarda məqsədyönlü şəkildə əmtəə istehsalı yox dərəcəsində idi, bazarla əlaqələr müvəqqəti, fraqmentar xarakter daşıyırdı. Bir çox koloniyalar nəinki artıq məhsul istehsal edir, hətta özləri yoxsulluqla yaşayır və tez-tez rəsmi dövlət orqanlarına maddi yardım göstərilməsi xahişi ilə müraciət edirdilər. Üçüncü qrupa — heyvandarlıqla məşğul olan koloniyalar daxildir. Cənubi Qafqazda heyvandarlıq üzrə ixtisaslaşan yeganə koloniya — Aleksandersqilf koloniyası idi. Bütün koloniyalardan ayrıca yerləşən bu koloniya «törəmə» koloniya kateqoriyasına aid edilir. XIX əsrin ortalarında Yelizavettal koloniyasında əhalinin torpaq təminatı ilə bağlı yaranan problemin həlli 38 kolonist ailəsinin Tsalka adlı yerə köçürülməsi ilə nəticələndi. 188 Çoçian adlı bu sahədə torpaq əkinəyararlı olmadığından Aleksandersqilf kolonistləri heyvandarlıqla məşğuliyyətə üstünlük verdilər. Əlavə təsərrüfat sahəsi kimi çox məhdud miqyasda əkinçiliklə, bostançılıqla, bağçılıqla məşğul olurdular və bu sahələr onların daxili tələbatının ödənilməsinə yönəlmişdi. Bu koloniyalarda üzümçülük, ümumiyyətlə, inkişaf etməmişdi. Həm Şimali Qafqaz, həm də Gürcüstandakı alman koloniyalarında heyvandarlığın inkişafı XIX əsrin II yarısı, XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Çar hökuməti alman kolonistlərini Qafqazda yerləşdirməklə ölkə sənayesi üçün vacib xammal istehsalına yönələn sahələrin inkişafına müəyyən ümidlər bəsləyirdi. İnkişafda olan toxuculuq sənayesində maşın istehsalına keçid yuna nisbətən pambığa və xam ipəyə tələbatı artırdı. Təkcə 1806-cı ildə Rusiya xaricdən, əsasən də İtaliya və Fransadan 13554 pud xam ipək idxal etmişdi. 189 XIX əsrin əvvəllərində xam ipəyin alınmasına dövlət büdcəsindən 0,5 mln. qızıl rubl sərf edilmişdi ki, bu da XVIII əsrin ortalarından Rusiyanın apardığı merkantilizm siyasəti ilə uzlaşmırdı. Rusiya çarları hələ XVII əsrdən başlayaraq Həştərxan, daha sonralar isə Ön Qafqaz ərazilərində ipəkçiliyin yayılmasına yönələn addımlar atmışdılar və 1798-ci ildə, hətta çar I Parel ipəkçiliyin inkişafına aid fərman imzalamışdır. 190 Amma əhalinin tarixi təsərrüfat vərdişləri və iqlim şəraiti ilə bağlı bu mühüm sahə Rusiyada geniş yayılmadı. Qədim zamanlardan ipəkçiliyin mərkəzlərindən biri kimi tanınmış Cənubi Qafqazın işğalı hələ başa çatmamış çar hökuməti bu regionda ipəkçiliyin vəziyyətini öyrənmək və lazımi tədbirlər planının tərtib edilməsi məqsədilə Peterburqdan ipəkçilik üzrə baş müfəttiş baron Biberşteyni Cənubi Qafqaza ezam etdi. Qafqaz Xüsusi korpusunun Baş komandanı, general Knorinq Gürcüstan quberniyasının rəisi P.Kovalenskiyə baron Biberşteynə hərtərəfli yardım edilməsi haqqında göstəriş verdi. 191 Bir qədər sonra ipəkçiliyin təşkilində mühüm təşkilati dəyişikliklər baş verdi: Cənubi Rusiya və Gürcüstan üzrə ipəkçilik müfəttişliyi yaradıldı, ipəkçilik məktəbləri açıldı və əhali arasında ipəkçilik məşğuliyyətinin Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|