Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 1. Cənubi Qafqazda alman koloniyaları 1817—1819-cu illərdə № Koloniyaların adı
55 quberniyasına qaytarılmasını xahiş etdilər. Hökumət dairələri onların xahişini yerinə yetirdi 145 . Beləliklə, XIX əsrin I yarısında Gürcüstanda, o cümlədən bütün Cənubi Qafqazda alman məskənləri meydana gəldi və onların hamısı Şimali Qafqazdan fərqli olaraq, xarici məskunlaşma prosesinin nəticəsi idi. Yaranan koloniyaların sayı barədə tarixi ədəbiyyatda ziddiyyətli rəqəmlərə rast gəlinir. Məsələn, XIX əsrdə yaşamış rus müəllifi Basixin qeyd edir ki, artıq 1818-ci ildə Cənubi Qafqazda 9 alman koloniyası mövcud idi 146 . Bu rəqəm həqiqəti əks etdirmir, çünki 1818-ci ildə almanların Cənubi Qafqaza mühacirəti hələ başlanğıc mərhələsində idi. Tarixi ədəbiyyatı və arxiv mənbələrini təhlil etdikdən sonra belə nəticəyə gələ bilərik ki, XIX əsrin I yarısında Cənubi Qafqazda 8 alman koloniyası yaranmışdı: onlardan 6 koloniya müasir Gürcüstan, 2-si isə Azərbaycan ərazisində yerləşirdi 14 . Cənubi Qafqazda yaranan alman koloniyaları haqqında hərtərəfli məlumat aşağıdakı cədvəldə əks olunmuşdur. Cədvəl 1. Cənubi Qafqazda alman koloniyaları 1817—1819-cu illərdə № Koloniyaların adı Yaranma tarixi Yarandığı yer Yaranma vaxtı əhalisinin sayı Əsas məĢğuliyyəti 1 Marinenfeld 1817 Müasir Gürcüstan 148 Əkinçilik 2 Noy-Tiflis 1818 Müasir Gürcüstan 200 Sənətkarlıq 3 Katerinenfeld 1818 Müasir Gürcüstan 350 Əkinçilik 4 Yelizavettal 1818 Müasir Gürcüstan 307 Əkinçilik 5 Aleksandersdorf 1818 Müasir Gürcüstan 99 Əkinçilik 6 Petersdorf 1818 Müasir Gürcüstan 60 Əkinçilik 7 Yelenendorf 1819 Müasir Azərbaycan 600 Üzümçülük 8 Annenfeld 1819 Müasir Azərbaycan 501 Üzümçülük Əkinçilik Beləliklə, Cənubi Qafqazda yaranan koloniyaların coğrafi lokallaşma xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq deyə bilərik ki, regionda alman məskunlaşmasının iki mərkəzi vardı: ilk 6 koloniya bilavasitə Tiflis şəhəri ətrafında cəmləşmişdilər və onlar gələcəkdə Gürcüstan ərazisində yaranan yeni koloniyalar üçün «ana koloniya» rolunu oynayırdılar. Sonuncu iki koloniya — Yelenendorf və Annenfeld həmvətənlərinin kompakt yaşadıqları Gürcüstandan uzaqda, tamamilə fərqli coğrafi, etnik və konfessional mühitdə yaranmışdılar. Təkcə Cənubi Qafqazda deyil, ümumiyyətlə, bütün Rusiyada alman koloniyalarına xas olan xüsusiyyətlərindən biri onların əhalisinin azlığı olmuşdur: 56 orta hesabla, alman koloniyalarında 100 nəfərdən 300 nəfərədək əhali yaşayırdı. Gürcüstanda yaranan 6 koloniyadan əhalisinə görə ən irisi Katerinenfeld (350 nəfər) və Yelizavettal (307 nəfər) idi. Azərbaycanda yaranan iki koloniyada birlikdə 1100 nəfər yaşayırdı ki, bu da Yelenendorf və Annenfeldin, nəinki Qafqazda, o cümlədən Rusiyada ən iri koloniyalardan olduğuna sübutdur. Gürcüstanda yaranan 6 koloniyada ümumilikdə 1165 nəfər məskən salmışdı ki, onların 715 nəfəri Tiflis quberniyasında, 450 nəfəri Borçalı distansiyasında yaşayırdılar 148 . 1819-1820-ci illərdə Cənubi Qafqazda ümumilikdə 2265 alman kolonisti məskunlaşmışdı ki, onların yarıdan çoxu azərbaycanlıların məskunlaşdığı ərazilərdə yerləşdirilmişdilər. XIX əsrin 30-cu illərində Cənubi Qafqazın bəzi koloniyalarında əhalinin sayının nəzərəçarpacaq dərəcədə azalması müşahidə olunmuşdu. Mənbələrdən görünür ki, 1836-cı ildə Annenfelddə cəmi 185 kolonist yaşayırdı, baxmayaraq ki, 1819-cu ildə burada 501 kolonist məskunlaşmışdı. Yelenendorfda əhalinin sayı faciəli şəkildə azalmışdı: 1819-cu ildə 600 nəfərin məskunlaşdığı koloniyada 1832- ci ildə cəmi 301 nəfər qalmışdı. Beləliklə, məskunlaşmanın başlanğıc dövründə Azərbaycanda 1101 kolonist yaşayırdısa, 1836-cı ildə bu rəqəm 686-ya qədər azalmışdı 149 . Azərbaycanın alman koloniyalarında əhalinin azalmasının əsas səbəbləri kimi II rus-iran və II rus-türk müharibələri zamanı koloniyaların yerləşdiyi ərazilərdə hərbi əməliyyatların aparılmasını, yeni iqlim şəraitinin yaratdığı çətinlikləri, müxtəlif epidemiyaları, xəstəlikləri və bütün bunların nəticəsində kolonistlərin qismən öz koloniyalarını tərk edib Gürcüstana köçmələrini göstərə bilərik. Ümumilikdə götürdükdə, 1819-cu ildən 1836-cı ilə qədər Cənubi Qafqazın alman əhalisinin sayı əhəmiyyətli dərəcədə olmasa da, artmışdı: əgər 1819-cu ildə regionda 2265 alman kolonisti yaşayırdısa, 1836-cı ildə onların sayı 2650-ə çatmışdı 150 . Alman əhalisinin sayının artması Gürcüstandakı koloniyaların hesabına təmin edilmişdi. Əcnəbi koloniyalar xüsusi idarəetmə sisteminə malik idi və onların quberniya hökumət orqanlarına tabeçiliyi formal xarakter daşıyırdı. Qeyd etdiyimiz kimi, əcnəbi koloniyaların idarə edilməsi sistemində nizam- intizam yaratmaq məqsədilə hələ 1763-cü ildə «Əcnəbilərə Qəyyumluq Dəftərxanası» yaradılmışdı. Bu Dəftərxananın fəaliyyət dairəsi, vəzifələri II Yekaterina tərəfindən 22 iyul 1763-cü il tarixində imzalanan fərmanla müəyyənləşdirilmişdi 151 . Rusiya ərazisində alman məskunlaşmasının coğrafi arealı genişləndikcə, əcnəbi koloniyaların idarəetmə sistemində də əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verdi və idarəetmə sistemində şaxələnmələr yarandı ki, bu da müəyyən mürəkkəbləşmələrə, anlaşılmazlıqlara gətirib çıxardı. Əcnəbi koloniyaların idarəetmə sistemində baş verən bütün mürəkkəb şaxələnmələri aydın Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|