72
1.45.
YaxĢı bazar institutları qlobal inteqrasiyanın yuxarı səviyyədə olmasını nəzərdə
tutur. Bu, kiçik iqtisadiyyatların təcrübəsindən irəli gəlir və post-neft Azərbaycan üçün də
gələcəkdə vacib olacaq. Ġxraclarını diversifikasiya etmiĢ və dövlət maliyyəsinin idarə
olunmasını yaxĢılaĢdırmıĢ təbii ehtiyatlarla zəngin olan ölkələr uğur əldə etmiĢlər. Uğur əldə
etmiĢ təbii ehtiyatlarla zəngin olan ölkələr – Çili, Malayziya və Ġndoneziya - institusional
potensialını gücləndirmiĢ və sonra təbii ehtiyatlarını iqtisadi artımın stimullaĢdırılması üçün
istifadə etmiĢlər. Eyni zamanda, bir sıra kiçik iqtisadiyyatlar – Çexiya, Ġrlandiya, Cənubi Koreya
və Tayvan – qlobal bazarda rəqabət apararaq və institusional potensialı gücləndirərək kiçik bir
zamanda yüksək gəlirli ölkələrə çevrilmiĢlər. Kiçik ölkələr üçün iqtisadiyyatın açıqlığı zəruridir
(bazarların geniĢləndirilməsi zərurəti, rəqabətli olmaq və sair). Bununla belə, qeyd etmək
vacibdir ki, uğur əldə etmiĢ təbii ehtiyatlarla zəngin olan ölkələr idxal və BXĠ vasitəsilə ölkəyə
lazımı komponentləri cəlb edərək ixraclarının diversifikasiya olunmasına nail olmuĢlar. Məsələn,
Malayziya və Çili təbii ehtiyatlar sektorlarının texnoloji hissəsini geniĢləndirib və müqayisəli
üstünlüyə malik olan yeni sahələr yaratmıĢdırlar.
41
Bu cür ölkələrin səciyyəvi cəhəti aĢağıdakı
məsələlərə yönəldilmiĢ siyasətləri nəzərdə tutur: sahibkarlıq mühitinin yaxĢılaĢdırılması və BXĠ-
lərin cəlb edilməsi (məsələn ticarətin asanlaĢdırılması, rəqabət siyasəti, ixtisaslaĢmıĢ iĢçi
qüvvəsi), elə diversifikasiya strategiyasının hazırlanması (təbii ehtiyatlar sektorları vasitəsi ilə
həm Ģaquli həm də üfüqi diversifikasiya), hansı ki, yüksək bacarıq və təcrübə tələb edən
ixtisaslara keçməkdən öncə mövcud olan iĢçi qüvvəsinin güclü tərəflərini inkiĢaf etdirir və özəl
və dövlət qurumların fəaliyyətinin uzlaĢdırılmasına yönəldilmiĢ səyləri gücləndirir. Diaqram
1.26-də Azərbaycan rəqabət aparmaq istədiyi bir sıra kiçik iqtisadiyyatların ixrac vəziyyəti
göstərilib. Diaqram 1.27-a isə bir sıra təbii ehtiyatlarla zəngin və uğurla diversifikasiya olunmuĢ
ölkələrin qeyri təbii ehtiyatlar ixracı təsvir olunub.
1.46.
YaxĢı bazar institutları ixracın asanlaĢdırılmasına (xüsusi sektorların və yaxud
dünya bazarına çıxmaq imkanları nümayiĢ etdirən malların) yönəldilmiĢ dövlət və özəl
sektorlar arasında güclü əlaqənin qurulması ilə tamamlanmıĢdır. Dövlət və özəl sektorları
arasında güclü əlaqənin yaradılması maliyyə bazarlarına çıxıĢın gücləndirilməsini, keyfiyyətin
41
J-F Jamet, ―What can Azerbaijan learn from successful diversification strategies abroad?‖,
ÖİM Background
Paper, 2007
Diaqram 1.25:
Ġnstitusional
keyfiyyətin uzunmüddətli ölçülməsi
Mənbə: Clague, Keefer, Knack və Olson (1999) hesablamaları əsasında (DB).
Qeydlər: (a) Avronun tədavülə buraxılması ilə bağlı Ġrlandiya və Hollandiya üçün 1998-ci ildən sonra məlumat
yoxdur; (b) Azərbaycan və Slovakiya üçün 1992-ci ilə qədər məlumat yoxdur; (c) Gürcüstan, Qazaxıstan və
Ermənistan üçün 2006-2007-ci illərin orta
rəqəmləri verilib; və (d) 1979-cu ilə qədər Ġndoneziya üçün məlumat
yoxdur.
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Çili
İndoneziya
Norvec
Malaziya
Koreya
Niderland
İrlandiya
Slovakiya
Azərbaycan
1965-75
1976-90
1991-2000
2001-07